Boete voor EU-landen die rechtsstaat niet respecteren


Europese landen worden financieel gestraft als ze rechtsstaatbeginselen aan de laars lappen. Dat is tenminste de bedoeling, na maandenlang gesteggel.


Hoe het in de praktijk zal werken staat nog te bezien, maar voor het eerst in de EU-geschiedenis worden Europese subsidies verbonden aan respect voor de rechtsstaat. Na langdurige onderhandelingen hebben het Europees Parlement en het Duitse EU-voorzitterschap daarover donderdag een principeakkoord bereikt.

Dat gaat over zowel de komende EU-meerjarenbegroting (2021-2027) als het extra coronaherstelfonds van 750 miljard euro dat daaraan is toegevoegd.

Een aantal landen, waaronder Nederland, dringt er al heel lang op aan om eventuele schendingen van EU-rechtsstaatbeginselen, onder meer op het gebied van democratie en onafhankelijkheid van de rechtspraak, te bestraffen met het dichtdraaien van de EU-geldkraan. Ontwikkelingen in onder meer Polen en Hongarije hebben die roep de afgelopen jaren versterkt.


De rol van politieagent

De principe-afspraken die nu zijn gemaakt - en die nog moeten worden goedgekeurd door de lidstaten en het Europees Parlement - zullen sommige landen te streng vinden en andere te slap.

De Europese Commissie krijgt de rol van politie-agent. Als die constateert dat rechtsstaat-schendingen de geloofwaardigheid van de EU-subsidies in gevaar brengen of dreigen te brengen (dat laatste is een belangrijke toevoeging), dan kan de commissie een financiële sanctie tegen het desbetreffende land voorstellen. De overige lidstaten moeten daarmee met een gekwalificeerde meerderheid akkoord gaan.


Lange baan

Nederland was na de zomer ongelukkig met het voorstel dat het Duitse voorzitterschap als onderhandelingsbasis had voorgelegd aan het parlement. Het zou de oren te veel laten hangen naar Boedapest en Warschau.

Het parlement heeft de tekst op een aantal punten aangescherpt. Een daarvan is de eerder genoemde káns op een overtreding. Bovendien zijn de lidstaten verplicht om binnen drie maanden een knoop door te hakken over het commissievoorstel. Het probleem met de huidige artikel-7-procedure, die een aantal jaar geleden tegen zowel Polen als Hongarije in gang is gezet, is dat lidstaten zo’n proces onbeperkt op de lange baan kunnen schuiven. Dat is in beide gevallen dan ook gebeurd. Het parlement wilde dat bij deze begrotingsonderhandelingen voorkomen.


‘Mijlpaal voor Europa’

De eerste Nederlandse reactie is positief. Den Haag wilde ‘de reikwijdte van de conditionaliteit verbreden zodat die een grotere preventieve werking zou krijgen’, aldus een woordvoerder in Brussel. “Dat lijkt te zijn gelukt.” Binnenkort zal het kabinet de Tweede Kamer over het akkoord informeren.

“Het mechanisme is niet zo krachtig als het Europees Parlement had gewild”, aldus de Duitse Europarlementariër en mede-onderhandelaar Daniel Freund (Europese Groenen). “Maar dit compromis is veel sterker dan wat het Duitse voorzitterschap een paar weken geleden presenteerde.”

Sophie in ’t Veld (D66) spreekt van een ‘mijlpaal voor Europa’. Zij is vooral tevreden dat er een extra element is toegevoegd aan het EU-instrumentarium over de rechtsstaat. “Het valt niet uit te leggen aan EU-burgers waarom hun belastinggeld blijft doorvloeien naar lieden als de Hongaarse premier Orban of de Poolse regeringspartij, die systematisch de democratie en rechtsstaat hebben afgebroken. De EU is een waardengemeenschap en daarbij hoort: geen EU-geld meer naar corrupte autocraten.”

Polen, Hongarije en wellicht andere landen zijn waarschijnlijk tegen dit akkoord, maar kunnen het niet tegenhouden. Als ze het hoog willen laten opspelen, kunnen ze een ander onderdeel van het hele EU-begrotingspakket van 1,8 biljoen euro wel blokkeren: het coronafonds. Daarover moeten alle nationale parlementen nog hun zegje doen. Omdat alles met alles samenhangt, komt bij een eventuele blokkade van dat fonds ook het opstarten van de nieuwe meerjarenbegroting in gevaar. De grootste slachtoffers daarvan zullen echter juist landen als Polen en Hongarije zijn.


Trouw, 05-11-2020 (Christoph Schmidt)