Oude wereld past voor nieuwe uitdagingen


De klimaattop in Kopenhagen is op een teleurstelling uitgedraaid: een handvol landen heeft een flauw akkoord bereikt, de rest 'neemt daar akte van'. Hoe moet het nu verder? BART MARTENS pleit voor niets minder dan een revolutie, want 'met kleine stapjes spring je niet over een kloof.'


Nooit waren de verwachtingen voor een klimaattop zo hoog gespannen, nooit de uitkomst zo teleurstellend. De top werd een flop. Hopenhagen een hoop ellende. Geen akkoord over de noodzakelijke vermindering in de uitstoot van broeikasgassen, geen mechanismen om bosbehoud en -bescherming te financieren, geen engagementen om ook in lucht- en scheepvaart het energieverbruik en de uitstoot aan banden te leggen, geen oplossingen voor de reserves aan 'schone lucht' die sommige landen hebben opgebouwd en die een echte vermindering van de uitstoot in de weg staan… Alleen wat smartengeld voor de ontwikkelingslanden die daarmee een stukje van de immense factuur kunnen betalen die het verwoestend klimaat daar nu al achterlaat.

De kaarten leken nochtans goed te liggen. In de VS kwam een nieuwe president aan de macht met de belofte van verandering. De wetenschappelijke consensus was overweldigend. Energiereuzen beloofden klimaatneutraliteit tegen 2050 en ook autobouwers begonnen aan een bevrijdingstrijd die hen zou losmaken van fossiele brandstoffen. Private kapitaalfondsen stonden klaar om miljarden euro's en dollars in de nieuwe groene economie te pompen. De Europese Unie stoomde een eigen ambitieus energie- en klimaatpakket klaar en wou de eigen broeikasgasuitstoot tegen 2020 zelfs met 30procent terugdringen als andere landen ook hun deel zouden doen. Japan zou zijn uitstoot tegen dan met een kwart verminderen. China en India verklaarden zich bereid de koolstofintensiteit van hun economie in te perken. En meer dan 100 regeringsleiders en staatshoofden zakten persoonlijk af naar Kopenhagen om een ambitieus akkoord in zijn definitieve plooi te leggen. Kortom, de wereld stond op een keerpunt. De mensheid leek het kleine kansenvenster te benutten om haar eigen lot in handen te nemen.


Koolstofverslaving

Maar de berg heeft een muis gebaard. Kyoto heeft geen vervolg gekregen. Door het uitblijven van een ambitieus en wettelijk bindend akkoord in Kopenhagen blijft onze koolstofverslaving ongemoeid, blijft een omgehakte boom meer waard dan een levende en klappen onze groene longen verder in. Onze planeet zal op verschroeiende wijze verder opwarmen, stormen en orkanen zullen in aantal en hevigheid toenemen, eilanden in de Stille Zuidzee zullen wegzinken onder de stijgende zeespiegel. De watertorens van de Himalaya en Andes die miljoenen mensen van drinkbaar water voorzien, verdwijnen ondertussen als sneeuw voor de zon, levensbedreigende ziektes krijgen een ruimer verspreidingsgebied, landbouwgronden worden woestijn, oceanen verzuren, koraalriffen sterven af,… Een climacide dreigt. Grote groepen klimaatvluchtelingen zullen hun biezen pakken en elders hun heil zoeken, als ze daar al de kans toe krijgen.

Hoe moet het nu verder? Het besef groeit dat het model niet meer werkt. Kleine aanpassingen aan lang doorkauwde teksten leveren niet het resultaat op dat de wetenschap noodzakelijk acht. Met kleine stapjes vooruit spring je niet over een kloof. Zelfs niet als het stapjes in de goede richting zijn. De oude wereldorde lijkt dan ook niet langer in staat om nieuwe uitdagingen aan te gaan. De natiestaten zijn niet langer uitgerust om globale problemen aan te pakken. Sinds de Vrede van Westfalen, honderden jaren geleden, bekleden die natiestaten het hoogste soeverein gezag en kunnen ze niet gedwongen worden in globale vraagstukken hun verantwoordelijkheid op te nemen. Vrijbuitergedrag ligt dan altijd op de loer. Laat andere landen maar hun vervuiling terugdringen, hun bodemschatten onder de grond laten en het natuurlijk kapitaal onaangeroerd… de vrijbuiter profiteert daar evengoed van zonder de eigen burgers en bedrijven te moeten storen. Als de kosten en baten van internationaal beleid dan nog eens ongelijkmatig zijn verdeeld - met, in het klimaatdossier, het Westen dat de grootste omschakelingskosten moeten betalen en het Zuiden dat het meest baat heeft bij de vermeden schade - wordt het pas echt moeilijk.

We moeten dan ook werk maken van een nieuwe institutionele architectuur voor het aanpakken van mondiale problemen zoals migratie, klimaatopwarming, uitputting van natuurlijke rijkdommen en aantasting van biodiversiteit, terrorisme of de instabiliteit van de financiële markten. Voor een duurzaam beheer van ons gezamenlijk werelderfgoed zullen natiestaten bewust een stuk van hun soevereiniteit moeten opgeven of 'samen leggen' ten voordele van een 'soevereiniteit van de mensheid'. De VN moeten worden hervormd, steunend op de bouwstenen van politiek-economisch sterk geïntegreerde regio's (naar het voorbeeld van de EU) die een nieuwe G8 vormen.

Net zoals het enkelvoudig algemeen stemrecht in de 20ste eeuw het vliegwiel vormde voor de uitbouw van de nationale welvaartstaat, moet vandaag een gelijk mondiaal milieugebruiksrecht de revolutionaire kracht vormen voor de ontwikkeling van de duurzame kringloopeconomie van de 21ste eeuw. Het eerste zorgde voor welvaartscreatie en -verdeling binnen staten, het tweede tussen staten. Daartoe moeten we de internationale emissiehandel die op basis van het huidige Kyoto-protocol in werking trad, omvormen tot een handel in broeikasgassen tussen landen waarbij de landelijke uitstootrechten worden bepaald op basis van een gelijk uitstootrecht per capita en afnemen in functie van de ecologische draagkracht. De opbrengsten voor landen die uitstootrechten verkopen, moeten we reserveren voor de financiering van duurzame investeringen. In dit systeem zullen industrielanden die een groter deel van de mondiale milieugebruiksruimte opeisen dan waar ze recht op hebben daarvoor juist zoveel betalen als wat ze uit de extra rechten aan extra opbrengsten kunnen halen. Ontwikkelingslanden verkopen die hoeveelheid die ze (nog) niet nodig hebben of sparen deze rechten op (als ze het met de compenserende prijs niet eens zijn). Ze krijgen als het ware een dividend op de meerwaarde die wij creëren met hun milieugebruiksruimte.

Zo'n systeem is veel eerlijker en doeltreffender dan de huidige emissiehandel. In plaats van uitstootplafonds vast te stellen op basis van de onderhandelingsmacht van landen, worden ze vastgesteld op basis van het principe dat elke wereldburger evenveel recht heeft op het gebruik van de schaarse uitstootruimte voor broeikasgassen of van de voordelen die samengaan met een ongelijke verdeling ervan.

Wie de laatste dagen in Kopenhagen het ontvolkte en zielloze Bella-congrescentrum, waar de beleidsvoerders onderhandelden, vergeleek met de strijdvaardige sfeer die heerste op het Klimaforum, waar de parallelle burgerconventie plaatsvond, beseft dat de wereldbevolking klaar is voor een dergelijke revolutie. Voor een voorspoedige, vreedzame en koolstofarme toekomst in een klimaatveilige wereld.


DS, 21-12-2009 (Bart Martens, Vlaams volksvertegenwoordiger SP.A)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB