Ingekleurde ervaringen

1. Niemand kent Thomas De Zingotita. U kunt er zichzelf dus nog interessant mee maken, zoals ik nu doe.
2. Omdat u wilt weten waarom het stopwoordje ‘whatever' onze tijd samenvat.
3. Omdat De Zengotita je wereld op zijn kop zet, maar niet in het laatste hoofdstuk laf wegduikt achter een lijstje ‘oplossingen voor een authentieker leven'.


Van kredietcrisis tot multipolaire geopolitiek: de wereld wordt er bepaald niet minder complex op. Welke denkers kunnen licht in de duisternis brengen? In de zomerweken leggen we de vraag voor aan slimme mensen van hier. De hekkensluiter is JORIS LUYENDIJK, die uitlegt waarom u moet kennismaken met Thomas de Zengotita.


Op 1 april 2002 werd ik in Jeruzalem op een haar na opgeblazen. De details doen er hier even minder toe dan wat ik de dagen daarna doormaakte. Of eigenlijk: wat ik de dagen daarna maar niet doormaakte. Ik belandde in een soort vacuüm, tastend naar een houding. Dit valt in de categorie traumatisch, hield ik mezelf voor, je was bijna dood. Waar was het kader ter interpretatie, wat moest ik voelen?

Ik voelde niets, maar ik ging me afvragen wat ik eigenlijk kwam doen in het Midden-Oosten, eerst als student te midden van sloebers in de Egyptische hoofdstad Caïro, daarna als verslaggever van honger, dictatuur, bezetting en terreur?

Jaren later gaf het boek Mediated van de Amerikaanse denker Thomas de Zengotita me een antwoord: ik zocht in het Midden-Oosten ervaringen die nog niet waren ingekleurd door representaties vooraf. Ik groeide op in het veilige en stabiele Nederland van de jaren zeventig en tachtig, kinderboerderij De Lage Landen. Alles in mijn jeugd en studietijd was voorgekookt. Voor ik mijn eerste meisje kuste, had ik al talloze kussen uitgedeeld zien worden op film en tv, en er mij nog eens heel veel al lezend (en smachtend) voorgesteld. Hetzelfde met puberale opstandigheid, vriendschap, de eerste keer seks, het fenomeen studententijd... Iedere nieuwe ervaring beleefde ik tegen een decor van vergelijkingsmateriaal in mijn hoofd; uit boeken, films, tijdschriften... Wat is dan authentiek gedrag?

De Zengotita schrijft: ‘Doe je nog iets in je leven dat in essentie ongemedieerd is? De geboorte van je kind? Huwelijk? Ziekte? Denk aan alle films en memoires over die onderwerpen, de filosofien en technieken, de zelfhulpboeken, de raadgevers, de (praat)programma's en presentaties, de workshops. Denk aan het vocabulaire dat via zulke kanalen wordt gegenereerd, en hoe dit alles jouw ervaring kleurt en vormt. Stel jezelf dan de vraag: stel dat ik al die invloeden zou kunnen wegnemen, wat blijft er dan van me over?'

Ik dacht altijd, je hebt directe ervaringen in de werkelijkheid, en je hebt gemedieerde representaties via media. Het was nooit tot me doorgedrongen hoe al die representaties inwerken op mijn ‘echte' leven buiten de media.

Maar het ongenoegen was er al heel lang. In 1990 ging ik als 18-jarige aan een Amerikaanse universiteit studeren. Vol van alle nieuwe indrukken schoof ik aan bij andere foreign students voor een briefing. We kregen een grafiek van een golf te zien: ‘Jullie gaan het komende half jaar door drie fases. Jullie zijn nu allemaal elated, helemaal enthousiast over al het nieuwe. Over twee maanden zal dat gaan wennen, en komen jullie in een soort rouw over wat jullie hebben moeten achterlaten. Met kerst zet de berusting in, en stabiliseren jullie stemmingen zich op ongeveer dit niveau.' Vanaf dat moment was mijn enthousiasme, ja, wat was ermee gebeurd? Ik ervoer nog steeds opwinding, maar zag meteen ook een nieuw datapunt op een grafiek.

Dat was ik weer jaren later gaan zoeken in het Midden-Oosten; ongemedieerde ervaringen. Maar toen ik er eindelijk een kreeg, die eerste april 2002, had ik geen idee meer wat ik ermee moest. Uiteindelijk deed ik ermee wat ik gewend was; ik spiegelde de ervaring aan eerdere representaties van aanslagen. En ik dacht vrijwel direct; dit is uitstekend materiaal voor een boek, later. En misschien ook wel, ooit, voor een artikel over authenticiteit. Bijvoorbeeld als een Vlaamse krant mij vraagt welk boek de aandacht van haar lezers verdient. Waarbij ik het enigszins onsamenhangend en associatief opschrijf, precies zoals De Zengotita dat doet. Waarna lezers er het hunne van denken. En dan doorbladeren. Op zoek naar de volgende optie, een volgende prikkeling. Want ook dat kenmerkt deze tijd, laat De Zengotita schitterend zien: de overweldigende rijkdom aan opties, tot je komend via schermen die voortdurend jou aanspreken. Het is vleierij waaraan je geen weerstand kunt bieden, al die media die om jouw aandacht smeken en vechten. Het gaat er niet alleen om wat er op één scherm te zien is (klassieke mediakritiek), zeker zo bepalend voor ons leven is simpelweg het krankzinnige aantal schermen. En op die schermen wordt alles een optie, met tussen het zappen in de verzuchting ‘whatever'.

Zoals na het verlies van je maagdelijkheid er geen weg terug is, zo is ook deze wereld van ‘the daily me' onomkeerbaar. En in die wereld gaat het er niet meer om wat er gebeurde op 11 september, of wat daarvan de achtergronden zijn. Het gaat erom waar jij was toen je ervan hoorde, hoe jouw individuele cv werd verrijkt door die aanslagen (of de moord op Kennedy, of de dood van Lady Di). Zoals ik De Zengotita hier ook weer inpas in mijn autobiografie.

Vorig jaar sprak De Zengotita in Amsterdam. Zijn we afgestompt, vroeg ik. Hij schudde ontkennend het hoofd, en het laatste deel van zijn antwoord geef ik weer in het Engels, want in vertaling werkt het niet: ‘Je hoort wel dat mensen niet meer in vervoering kunnen raken. Het probleem is juist het tegendeel, en dat maakt die media-wereld vol opties zo onontkoombaar verleidelijk. Sure you can be moved, hell, you are more ready than ever to be moved. And then you move on.'

Move on, lezer.

Joris Luyendijk is journalist, schrijver van ‘Het zijn net mensen' en voormalig presentator van het Nederlandse tv-programma ‘Zomergasten'.


DS, 28-08-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB