Migratie-expert Hein de Haas: “Willen we minder migratie, dan moeten we ook kiezen welke bedrijven we failliet laten gaan”

Hein de Haas, Hoe migratie echt werkt. Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen, Spectrum, 2024.


“Een tandje minder migratie?” Dat vindt migratie-expert Hein de Haas een “legitiem standpunt”. Maar dan moeten de voorstanders wel ophouden met nepoplossingen zoals een streng grensbeleid naar voren te schuiven. “Een open, welvarende economie én minder migratie: dat gaat niet samen.”


Bent u vóór of tégen migratie? Dat is een compleet onzinnige vraag, vindt Hein de Haas. “Aan een econoom vraag je toch ook niet of hij voor of tegen de economie is”, zegt de wereldwijd vermaarde migratieexpert. “Of aan een bioloog of hij voor of tegen het milieu is?” De mens migreert immers al zo lang als hij op de aardbol rondloopt.

Als we De Haas in Amsterdam spreken, is hij zelf nog maar één dag terug uit de VS. “Ach, niets werkt beter tegen een jetlag dan meteen je oude ritme hernemen”, lacht de 54-jarige socioloog en geograaf, die verbonden is aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Maastricht. Omdat politici, maar ook journalisten, zoveel klinkklare onzin over migratie verkondigen, besloot De Haas zich drie jaar terug te trekken uit het maatschappelijke debat om in een vuistdik boek te schrijven over “hoe migratie echt werkt” – het werd meteen de titel van zijn boek.

In deze aflevering: Hein de Haas, socioloog, geograaf en migratie-expert aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Maastricht. Als directeur van het International Migration Institute publiceerde hij in september 2023 het boek Hoe migratie echt werkt, Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen. Nu volgens De Stemming blijkt dat Vlamingen zich vooral zorgen maken over migratie, en Nederland als een blok viel voor Geert Wilders, kan De Haas duiden hoe terecht de bekommernissen zijn.

Niet om politici te overtuigen, zo realistisch is hij wel. Maar hij hoopt wel dat politici in debatten niet langer vlot wegkomen met hun ‘wensdromen’, ‘illusies’, ‘propaganda’ en ‘nepoplossingen’.

Dat weerhield Geert Wilders er niet van om zijn PVV een klinkende verkiezingsoverwinning te bezorgen. En ook bij ons bekoort Vlaams Belang een op de vier kiezers, blijkt uit De Stemming. Geen enkel thema wordt door kiezers zo vaak aangehaald als ‘het grootste probleem van België’ als migratie.


Waarom ligt de Vlaming zo hard wakker van migratie?

“Vooral omdat de politiek – en in het verlengde daarvan de media – het daar de hele tijd over heeft. Het is grotendeels een door de politiek gecreëerd probleem. Toen Wilders zijn eerste verkiezingsoverwinning behaalde, had Nederland een negatief migratiesaldo. Het is in de eerste plaats de politieke retoriek die maakt dat mensen migratie als een probleem ervaren.”

“Machiavelli adviseerde het al: ‘Je moet een externe vijand hebben, en als je er geen hebt, creëer er dan een’. Tijdens de Koude Oorlog waren dat het communisme en de Sovjet-Unie. Toen die wegvielen, begin jaren 90, werd dat asiel en migratie. Dat leidde tot de buitenproportionele claim dat het helemaal uit de hand loopt met asiel en migratie.”


Is dat dan niet zo?

“Maar nee. Het is helemaal niet zo dat België overspoeld wordt. De statistiek van de instroom van asielzoekers ziet eruit als een stuiterend pingpongballetje. Het gaat heel erg op en neer, maar op de lange termijn is er geen stijgende tendens. Het is een managementprobleem: er wordt wel capaciteit opgebouwd bij crisissen, maar die wordt veel te snel weer afgebouwd. Zo ontstaat een politiek gecreëerde opvangcrisis.”


Het is politieke onwil?

“Politieke onwil, onkunde of amateurisme – ik kan niet in de hoofden van politici kijken. Asiel kun je op Europees niveau best goed regelen. Daarover zijn migratie-experts het al lang eens. De procedure moet nog uniformer worden, en alle landen moeten solidair zijn. Daar klagen de Noord-Europese landen terecht over.”


Wagen niet te veel ‘gelukzoekers’ hun kans in een asielprocedure?

“De Britse ex-premier Tony Blair vond de term ‘nepasielzoeker’ uit, en die verspreidde zich als een lopend vuurtje. Maar het is een misvatting dat er steeds meer economische migranten tussen de asielzoekers zouden zitten: hun aandeel blijft vrij stabiel, blijkt uit de cijfers. De asielprocedure maakt dat mensen die geen recht op asiel hebben ook geen toegang krijgen. Dat is belangrijk voor het draagvlak.”

“Het hele asielstelsel is erbij gebaat om snelle, kwaliteitsvolle beslissingen te nemen. Ook als je strenger wil zijn op asiel, moet je juist investeren in betere procedures. Hoe langer je wacht, hoe moeilijker het wordt om iemand terug te sturen. Zo vermijd je ook lokale overlast door bijvoorbeeld hangjongeren, wat een begrijpelijke ergernis is.”

“Maar je krijgt bijna de indruk dat sommige politici willen dat de asielcrisis zichtbaar blijft, zodat ze een verhaal kunnen blijven ophangen over een asieltsunami, zoals Geert Wilders het noemt.”


Daar hebben de partijen die aan de macht zijn toch geen baat bij, want het voedt alleen maar radicaal-rechts?

“Onderzoek toont dat, wanneer extreemrechts opkomt, het hele midden naar rechts verschuift wat migratie betreft. Het is een zichzelf ondermijnende strategie, want het blijkt niet tot electorale winst te leiden. De Nederlandse verkiezingen zijn daar een mooi voorbeeld van. Middenpartijen hebben geen eigen en ander verhaal meer over migratie. Iedereen is een soort PVV light. Het is tot mislukken gedoemd, zo blijkt uit onderzoek. Jean-Marie Le Pen zei het al: ‘Mensen stemmen niet op de *kopie, maar op het origineel.’”


Wat moeten centrumpartijen dan wel doen?

“Ik denk dat de tijd rijp is om een veel genuanceerder verhaal over migratie op te hangen. Uit opinieonderzoek blijkt niet dat de bevolking zich in toenemende mate tegen immigratie keert. Die publieke opinie is verdeeld, maar behoorlijk stabiel. Er zijn reële problemen met migratie, zoals een gebrek aan integratie, segregatie, uitbuiting en mensenhandel. Die ergernissen en zorgen deel ik helemaal.”

“Maar ik ben nu wel zover dat politici mensen bewust voorliegen over migratie. Alsof de belangrijkste problemen waarmee België op dit moment kampt allemaal het gevolg zijn van een relatief beperkte instroom van asielzoekers. Kom nou. Dat er zo gehamerd wordt op de asielzoekers, moet ook de werkelijke oorzaak van de toegenomen migratie verdoezelen.”


En die is?

“De toegenomen welvaart, de vergrijzing en de daardoor toegenomen arbeidskrapte. De immigratie is verder aangejaagd door de liberalisering van de economie, en in het bijzonder de arbeidsmarkt. Zo hebben we allerlei onaantrekkelijke vormen van arbeid gecreëerd die de geboren Belg of Nederlander niet meer wil doen, en buitenlanders wel.”


Maar België maakt het toch niet makkelijk om hier te werken voor wie van buiten de EU komt, tenzij je hooggeschoold bent of een knelpuntberoep invult.

“En dat is precies het probleem. We hebben wel legale kanalen gecreëerd voor hooggeschoolden, maar systematisch ontkend dat er ook grote arbeidstekorten zijn voor lagergeschoolden. Na de val van de Muur en de uitbreiding van de Europese Unie hebben we geprofiteerd van goedkope arbeid uit Oost-Europa. Maar dat begint uit te putten. Polen en Roemenen willen al minder migreren, en straks geldt dat ook voor Bulgaren. En dus komen steeds meer niet-Europeanen naar Europa.”

“Ze komen legaal, maar soms ook illegaal. Daarbij denken we aan gammele bootjes, omdat dat de beelden zijn die we te zien krijgen. Maar dat is maar een heel klein gedeelte. Ik heb geschat dat ongeveer negen op de tien Afrikanen legaal naar Europa gekomen zijn. Een deel van hen blijft langer dan ze mogen, en heeft dus geen geldige papieren.”


Is het dan zo makkelijk om hier zonder papieren te werken?

“Heel makkelijk, want in de meeste Europese landen is de pakkans heel klein. Denk aan het schoonmaakwerk in grote steden, maar ook bijvoorbeeld de bezorging. Dat is een mooi voorbeeld van hoe flexibilisering en deregulering het toezicht van de overheid op arbeidsmigratie verkleind heeft.”

“Zelfs de politici die het hardst roepen dat alle ‘illegalen’ het land uit moeten, hebben vaak iemand zonder papieren in dienst. Het zit in de haarvaten van de samenleving. In de keuken van het restaurant waar u gaat eten, staat misschien een Ghanese afwasser in de keuken. Het pakketje dat u laat bezorgen? Het vlees dat verwerkt is in een slachthuis? Daar wordt allemaal oogluikend toegestaan dat mensen zonder papieren werken.”


Ondertussen belooft de EU om de grenzen nog beter te bewaken.

“We zijn al dertig jaar de grenzen van Fort Europa aan het optuigen. Dat heeft helemaal niet tot minder migratie geleid.”


Sterker nog: u stelt dat de strengere grenscontroles tot meer nettomigratie leidt.

“Iedereen is totaal geobsedeerd door immigratie: het aantal mensen dat binnenkomt. Maar als je wil weten welk effect een beleidsmaatregel heeft, moet je ook kijken naar hoeveel migranten er terugkeren. Dat bepaalt hoeveel migranten er zich permanent vestigen.”

“Dat zag je ook in Marokko, waar ik jaren gewoond heb. Tot de jaren negentig was het gewoon voor jongeren om enkele maanden in de bouw of landbouw te gaan werken in Spanje. Daarna keerden ze terug, want in Marokko was het goedkoper en prettiger leven. Toen Spanje in 1991 als gevolg van de Schengenakkoorden een visumplicht invoerde, stopte die circulariteit. Als je telkens een smokkelaar moet betalen om terug binnen te komen of hoge kosten maakt om een visum aan te vragen, keer je, eenmaal je in Spanje bent, niet meer terug. Uit onderzoek blijkt dat het nettoresultaat is dat de netto-immigratie vaak toeneemt.”

“Of kijk naar de Brexit. De netto-immigratie ging omhoog van rond de 200.000 vóór de Brexit naar 745.000 na de Brexit. Veel migranten dacht: het is nu of nooit en ze vestigden zich permanent. En de vraag naar buitenlandse arbeidskrachten neemt niet plots af.”


Pleit u dan voor een opengrenzenbeleid?

“Nee, dat is ook onzinnig. Je hebt natuurlijk toegangsregels nodig. Aan het burgerschap is een sociaal contract gekoppeld, met rechten en plichten. Verreweg het verstandigst is een ingroeimodel waarbij mensen niet meteen toegang krijgen tot alle rechten die bij het burgerschap *horen. Dat moet opgebouwd worden. Dat is eigenlijk nu al het geval. De enige uitzondering daarop is asiel, dat we om humanitaire redenen verlenen.”


Een wetenschappelijke commissie zocht uit hoeveel migratie wenselijk is voor Nederland. Hun conclusie: minder dan we vandaag hebben. Vond u dat zinnig werk?

“Zoals het genuanceerde rapport aangeeft, start het echte debat over migratie met: welk soort samenleving willen we? Volgens mij is de gouden regel voor een succesvol immigratiebeleid dat het consistent is met het economische arbeidsmarktbeleid.”

“Een tandje minder migratie vind ik een legitiem standpunt, als je dat niet koppelt aan allerlei racistische narratieven. Maar dan moet je wel boter bij de vis doen. Moeten we wel een economie hebben die helemaal afhankelijk is van een nieuwe dienarenklasse die alle rotbaantjes opknapt? Als we vinden van niet, zullen we vaker sociale controles moeten uitvoeren. Dat betekent ook dat je bepaalde banen en bedrijfssectoren zult wegsaneren. Want het is een illusie om te denken dat de Belg of de Nederlander die banen gaat doen. Bedrijven zullen vaker automatiseren of hun arbeid over de grens plaatsen. En ja, als we minder migratie willen, zullen we dan ook moeten kiezen welke bedrijven we failliet laten gaan. Willen we het soort jobs handhaven zoals we die vandaag in de distributiecentra, slachterijen en de horeca hebben?”


Dan kiezen we voor een Japans model met meer automatisatie, langer werken en uiteindelijk ook een lagere groei.

“Ook Japan stopt immigratie niet helemaal af, maar de structurelere niveaus zijn wel lager. Dat komt mede omdat het een veel sterker gereguleerde arbeidsmarkt heeft. Japan kiest voor een lagere economische groei en een model waarbij meer mensen aan het werk zijn en waar veel mensen tot boven de 70 jaar doorwerken. Er is ook meer eenzaamheid onder bejaarden.”

“Als de Fransen op straat komen tegen de pensioenleeftijd, houden ze dus impliciet een pro-migratiebetoging. Als je het niet zo begrepen hebt op diversiteit, zou je kunnen zeggen dat dat de prijs is die je *betaalt voor een open, welvarende samenleving en gedereguleerde economie. Als je kiest voor een minder open en welvarende samenleving, zul je minder migratie hebben. Maar je kunt niet de kool en de geit sparen.”


Dat belooft een partij als de N-VA wel: een welvarend Vlaanderen én een streng migratiebeleid.

“Door te focussen op het asielbeleid, terwijl de grootste structurele toe*name van immigratie de vraag naar arbeidskrachten is. Het is een typisch rechts spagaat, dat we overal zien. Ze proberen de werkgeverslobby die méér migratie wil, te verzoenen met de culturele conservatieven die minder migratie willen.”

“Je ziet het vaak bij rechtse regeringen: ze zijn heel gevoelig voor economische argumenten. Wat doet Giorgia Meloni, die in Italië is verkozen dankzij haar harde migratieretoriek? Ze heeft voorgesteld om een recordaantal arbeidsmigranten te importeren, en een half miljoen mensen zonder papier te legaliseren. Je kunt geen open geliberaliseerde economie én minder arbeidsmigratie hebben. Die twee gaan niet samen.”

“Ook links is overigens intern verdeeld: daar staan de vakbondsleden tegenover de cultureel liberalen. Het zijn vreemde bedgenoten: het bedrijfsleven en linkse progressieven als ‘diversiteitslovers’, en de vakbondsmensen en cultureel conservatieven aan de andere kant. Precies op dat snijvlak probeert extreemrechts kiezers te winnen.”


Uit De Stemming blijkt dat heel wat Vlaams Belang-stemmers argumenteren dat die partij tenminste opkomt voor het eigen volk en de gewone man.

“Dat de witte kiezer met een lager inkomen zich in de steek gelaten voelt, begrijp ik. Zij denken: ‘Leuk, die migratie, maar ik zie er weinig voordelen.’ De beter verdienende klasse profiteert het meest van migratie: ze kunnen goedkoper uit eten, pakketjes laten bezorgen en hebben aandelen in bedrijven die meer winst maken. Terwijl dat niet de typische mensen zijn die in heel diverse wijken wonen. De lusten en lasten van migratie zijn dus ongelijk verdeeld.”

“Maar dat de mensen in die gemengde wijken veel minder geprofiteerd hebben van de economische groei, is niet de schuld van immigratie. Dat is het gevolg van sociaal-economisch beleid dat ongelijkheid heeft vergroot en sociale voorzieningen heeft uitgekleed. Ik zie een extreemrechtse partij niet terugkeren naar een ouderwets sociaaldemocratisch beleid, met meer sociale woningen, deliberalisering en een hervorming van het belastingstelsel. Door te doen alsof immigratie het probleem is, draaien ze hun kiezers een rad voor de ogen.”


De toenemende diversiteit leidt niet alleen bij Vlaams Belang-kiezers voor onbehagen. Komt dat niet doordat het sociale weefsel minder sterk wordt?

“Op macroniveau is er geen bewijs dat migratie de sociale cohesie doet afnemen. Maar lokaal kan dat wel het geval zijn. Kijk naar de wijk Bos en Lommer in Amsterdam, waar ik jarenlang gewoond heb. Dat is een klassieke immigratiewijk, waar tot voor de oorlog veel Friezen kwamen wonen. Daarna kwamen de Turken en Marokkanen, nu de Oost-Europeanen en expats. De wijk is van kleur verschoten. Je kunt er je eigen taal niet meer spreken, merkte mijn vroegere bejaarde buurvrouw op. Er is vervreemding, en daar moet wel degelijk oog voor zijn. Bepaalde wijken zijn ook erg verwaarloosd.”


Moeten we niet erkennen dat de integratie van de generatie gastarbeiders uit Marokko en Turkije niet goed gelopen is?

“Er is véél fout gegaan met de gastarbeidersgeneratie. In de eerste generatie zaten heel wat boeren en analfabeten die moeilijk konden aansluiten bij een moderne industriële samenleving. Ze voelden zich uitgesloten, uitgekotst zelfs. We deden ook geen moeite, want we hielden ons lang vast aan de illusie dat ze zouden terugkeren. Toen ze in de jaren 70 en 80 in massale werkloosheid belanden, wilden of konden we daar niets aan doen. Dat heeft natuurlijk zijn weerslag gehad op de tweede generatie. Die fout mogen we niet opnieuw maken door te ontkennen dat er vandaag nieuwe arbeidsmigranten in een achterstandspositie raken, want ook dat zal zich in een volgende generatie wreken.”


Radicaal-rechts schuift de integratieproblemen in de schoenen van de islam.

“Uit onderzoek blijkt er helemaal geen moslimfactor te spelen bij de integratie. Succesvolle integratie hangt vooral af van toegang tot opleiding en toegang tot werk. We hebben nood aan gemengde wijken, gemengde scholen en een vlotte toegang tot de arbeidsmarkt. Dat los je niet op met een praatje over minder migratie.”


Waarom verloopt de integratie in andere landen vlotter?

“De basishouding is anders. Klassieke immigratielanden zoals de VS erkennen dat buitenlanders een deel van de natie zijn. Maar in West-Europa hebben we ons nog steeds niet helemaal verzoend met het feit dat we immigratielanden zijn geworden.”


Maar ook in de VS dacht men dat Duitsers, Ieren of Italianen niet integreerbaar waren, schrijft u in uw boek.

“Omdat de eerste generatie Duits bleef spreken, de zuidelijke Italianen een donkerder huidskleur hadden en net als de Ieren katholiek waren. Vandaag zou niemand meer zeggen dat ze niet geïntegreerd zijn.”

“De kans is groot dat over tien of twintig jaar niemand meer over Turken of Marokkanen spreekt. Dat geeft reden tot relativering. Maar ook tot pessimisme, omdat er dan weer van een nieuwe groep gezegd zal worden dat ze niet integreerbaar is.”


Terwijl politici vandaag pleiten om migratie te beperken, zullen we in de nabije toekomst misschien moeten smeken om nog mensen naar hier te krijgen?

“Dat is zeker een plausibel scenario. Europese landen met kleinere talen, zoals Vlaanderen en Nederland, hebben nu al grote moeite om hooggeschoolden aan te trekken. Indiërs bijvoorbeeld, trekken liever naar Engelstalige landen omdat hun kinderen dan later vloeiend Engels spreken.”

“Er zullen ook steeds minder landen zijn van waaruit mensen zullen emigreren om laaggeschoolde banen in te vullen. Misschien nog wel uit Sub-Sahara-Afrika, of landen als Nepal, Bangladesh en Pakistan. Maar zij zullen kunnen kiezen uit steeds meer bestemmingslanden. Ook pakweg Turkije, Polen en Mexico zijn al bestemmingslanden geworden.”


U gelooft ook niet dat er massaal klimaatvluchtelingen onze kant uit komen.

“Nee. De zorgen over de klimaatverandering zijn volkomen terecht. Maar het is niet erg plausibel dat ze tot grootschalige transcontinentale migratie zal leiden. De meeste mensen hebben niet de middelen om zo ver te migreren. We weten uit onderzoek dat mensen die huis en haard moeten verlaten, het liefst zo dicht mogelijk bij huis blijven. De allerarmsten, de meest kwetsbare bevolking, zullen juist geen kant op kunnen. De cijfers over klimaatvluchtelingen worden fel overdreven.”


DS, 02-03-2024 (Dries De Smet)