Fiscaal schansspringen in Davos

Marc Reynebeau


Na de coronapandemie volgde de energie- en voedselcrisis, en in die tijdspanne van zowat drie jaar is het niet voor iedereen crisis geweest. De allerrijksten op aarde, zo berekende de ngo Oxfam in haar jongste jaarrapport over de ongelijkheid in de wereld, zijn er weer rijker op geworden, de armsten zijn verder verarmd (DS 16 januari).


De gelijktijdigheid van crisis en verrijking hoeft niet op een oorzakelijk verband te wijzen, maar dat met name de voedsel- en energiebedrijven hun winst vorig jaar konden verdubbelen, geeft aan dat van de crisissen flink is geprofiteerd. En die bedrijven hebben die winsten niet benut door te investeren in een betere toekomst, maar ze voor 80 procent, ofte 257 miljard dollar, uitgekeerd aan hun aandeelhouders. Idem met dat andere risico om simultaneïteit met causaliteit te verwarren: het waren vooral de fors gestegen voedsel- en energieprijzen die voor velen zo pijnlijk in de koopkracht sneden. Zodat het aannemelijk is dat de extra winst voor de ene heeft geleid tot meer miserie voor de andere.

Oxfam publiceert elk jaar zo’n rapport, op het moment dat de politiek-economische jamboree van het World Economic Forum (WEF) in het Zwitserse Davos van start gaat. Want daar, zo redeneert de ngo, blazen veel van die miljardairs verzamelen, samen met de politici die het gedogen dat die rijken de rijkdom blijven accumuleren. Want tussen rijkdom en rechtvaardigheid staat de fiscaliteit, en dat is waar de politiek over gaat. Wat extra belastingen – als het al iets extra zou zijn – op winsten en fortuinen, zo is de veronderstelling, kan de ongelijkheid in de samenleving wat helpen te milderen en de sociale harmonie bevorderen.

In een hem typerende provocatieve boutade verdedigt de bekende Nederlandse historicus Maarten van Rossem de stelling dat in het land met de hoogste belastingen de gelukkigste mensen wonen. Begrijp, dat gaat om herverdeling. België weet daar alles van, maar wel met een belangrijke nuance. Is de ongelijkheid er niet bijster groot, de belastingdruk is er vooral hoog op inkomens uit arbeid, terwijl vermogens en zeker vermogenswinsten weinig of helemaal niet worden belast.

Iedereen kent die scheve verhouding in de Belgische fiscaliteit. Ze wordt al decennialang een anomalie genoemd, maar de kritiek blijft doorgaans tot het eerste luik daarin beperkt. En het is even betekenisvol dat die anomalie blijft voortbestaan, want elke grote fiscale hervorming kan zich onmogelijk tot dat ene luik, de hoge druk op arbeidsinkomens, beperken. Er is een reden waarom Vivaldi ook aan die ‘werf’ zo’n zware dobber heeft.

Waar de accenten liggen blijkt duidelijk wanneer het bedrijfsleven nog eens wat krijgt toegestopt. Dat gebeurt meestal in de vorm van lagere bijdragen voor de sociale zekerheid of van rechtstreekse subsidies. Of van wetgeving die loonstijgingen moet beperken. zoals de wet die, in naam van de concurrentiekracht, de loonnorm vastlegt. Of er duiken maatregelen als de Vlaamse jobbonus op, die onleefbaar lage lonen in stand houdt door er wat belastinggeld aan toe te voegen, en zodoende de looneisen tempert.

In dat weinig doorzichtige sociaaleconomische kluwen, de fiscale koterijen inbegrepen, tekent zich wel een constante af. In het onmiskenbaar nog altijd corporatistisch getinte Belgische sociale bestel speelt macht een grote rol. Wie het oor van de politiek heeft, krijgt het snelst zijn zin. Daar verschoof de oude balans van vakbonden en patronaat de jongste decennia zichtbaar in het voordeel van de werkgevers. Op welke nieuwjaarsrecepties komen de ministers, de federale net zo goed als de Vlaamse, ‘netwerken’? Dat zal toch eerder bij het VBO, Voka of Unizo zijn dan bij de vakbonden.

Niet zonder reden heet het dezer dagen – het gaat om framing, het creëren van een stemming – weer steevast dat de wettelijke koppeling van de lonen en sociale uitkeringen aan de index niet langer houdbaar is. Voor de kleine bakker om de hoek is dat zeker een kopzorg. Maar er dreigt ook een opmerkelijk pervers effect. Als de koopkracht nu onder druk staat door de woekerende inflatie, komt dat vooral doordat voedsel en energie zoveel duurder zijn geworden, in sectoren die de voorbije jaren dus niet slecht geboerd hebben. Een ingreep in de index zou dan betekenen dat loontrekkenden twee keer moeten betalen voor de forse winsten van multinationals.

De index, de fiscaliteit, de loonnorm, wat al niet, het zijn allemaal bij uitstek politieke beslissingen. Maar de macht die zich laat gelden bij het tot stand komen ervan, is geen formele macht, laat staan een controleerbare of zelfs maar zichtbare democratische macht. Het gaat om louter informele macht, invloed en lobbying, waarbij van transparantie of open debat geen sprake is. Als het al niet gaat om niet eens subtiele chantage – hoe zou dat geregeld opduikende gemor van ondernemers die hun winkel naar het buitenland willen delokaliseren, anders moeten heten?

Dezelfde kwestie stelt zich in Davos. Daar is niets formeel aan en het WEF probeert zelfs de schijn van het tegendeel niet op te houden, het heeft genoeg aan het eigen gelijk. In tal van complottheorieën heeft een primaire intuïtie dat probleem gecapteerd. Maar er een samenzwering in zien, vertroebelt het goede begrip. In Davos komt een globalistische elite zichzelf feliciteren, ook om er een politieke geest te kneden – anders hebben politici er niets te zoeken.

Excessieve rijkdom, zoals Oxfam die in kaart bracht, roept niet alleen morele vragen op, het is vooral een democratisch probleem. De mate waarin het Amerikaanse bedrijfsleven Washington in zijn greep heeft, illustreert dat. Economische en financiële macht creëert feitelijke politieke macht, die uiteindelijk alleen de belangen van een kleine elite dient. De democratie is er daarentegen om over ieders belang te waken. Als het grote publiek daarop niet langer kan rekenen, verliest het zijn vertrouwen in de politiek – en in de democratie.


DS, 18-01-2023 (Marc Reynebeau)