Laat defensie bruggen bouwen in plaats van ze te bombarderen


Het is 80 jaar geleden dat ons land door een ander land werd aangevallen. Het leger moet zich aanpassen aan de bedreigingen van de 21ste eeuw, vindt Tom Sauer.


De kritiek op de aanpak van de recente overstromingen in ons land is terecht. Op het moment zelf kwam er te laat en te weinig hulp. Doordat legerhelikopters niet of laat werden ingezet, zaten sommige mensen 14 uur op hun dak, gewikkeld in aluminiumfolie. Het Rode Kruis bleek niet opgewassen tegen de taak om de hulpverlening te coördineren (DS 6 augustus) en de communicatie tussen de besluitvormingsniveaus (lokaal, provinciaal, regionaal, federaal) verliep gebrekkig.

Net als de meeste andere landen is België niet voorbereid op de catastrofale gevolgen van de klimaatveranderingen, ondanks de vele waarschuwingen van experts. Het IPCC-klimaatrapport, dat vandaag verschijnt, voorspelt nog meer rampen. Ook voor een pandemie waren we niet klaar.

Een van de belangrijkste taken van een staat, zo niet de belangrijkste, is zijn burgers beschermen. De bedreigingen voor burgers vandaag zijn niet meer die van gisteren. Het voornaamste departement dat voor veiligheid instaat, zou beter van naam veranderen: veiligheid in plaats van defensie. De laatste keer dat ons land door een ander land werd aangevallen, is tachtig jaar geleden. De kans is groot dat defensie meer dan tachtig jaar geduld zal moeten hebben voor ons territorium opnieuw door buitenlandse troepen zal worden aangevallen. Het aantal oorlogen tussen staten daalt – ze zijn op één hand te tellen.

Dat we een Russische aanval niet zouden kunnen tegenhouden, zoals de opperbevelhebbers van het Nederlandse en Belgische leger onlangs in Knack zeiden, is van de pot gerukt. De Navo besteedt jaarlijks 1.000 miljard dollar aan defensie, waarvan 300 miljard dollar alleen al door Europa. En Rusland, ‘de grote vijand’? 60 miljard dollar. Decennialang zijn enorm veel geld, middelen en personeel verspild aan wapens, die mee een wapenwedloop in stand hebben gehouden en daardoor voor een stuk onze veiligheid zelfs hebben ondermijnd.


Hofleverancier regenlaarzen

Dat ons land proportioneel iets minder aan defensie uitgeeft dan het Navo-gemiddelde, is een magere troost. De grote winnaars zijn wapenbedrijven zoals Lockheed Martin in de VS, waar de vorige regering voor miljarden euro’s aan F-35’s heeft besteld. Om wat mee te doen: om branden te blussen in Brecht of mensen van de daken te halen in Pepinster? Zijn ze bedoeld voor een-op-eenluchtgevechten die al decennialang niet meer hebben plaatsgevonden? Of voor bombardementen op militairen, vermeende ‘terroristen’ en soms ook gewone burgers aan de andere kant van de wereld? Die bombardementen hebben een omgekeerd effect. Hoe veilig is het in Afghanistan, Syrië, Libië en Mali na jarenlange westerse militaire interventies? Ook daarvoor hebben academici (tevergeefs) gewaarschuwd.

De nieuwe bedreigingen zijn hittegolven, bosbranden, tornado’s, cyberaanvallen (tegen kritische infrastructuur), mogelijke nieuwe pandemieën en overstromingen. De hofleverancier van regenlaarzen zal een tandje bij moeten steken.

In principe zou civiele bescherming de lead moeten nemen bij binnenlandse rampen. Maar die overheidsdienst werd hervormd en afgebouwd wegens besparingen. B-Fast, dat normaal in het buitenland opereert, werd jaren geleden half opgedoekt, en kwam er nu helemaal niet meer aan te pas (DS 6 augustus). Er zijn twee opties: ofwel upgraden we de civiele bescherming (met inbegrip van een binnenlandse B-Fast), ofwel neemt defensie die taak ter harte.


Bulldozers in plaats van tanks

Een deel van de landmacht kan efficiënter worden ingezet bij binnenlandse rampen, op voorwaarde dat er voldoende middelen zijn en aangepaste trainingen. Na de episode van militairen op straat en in rusthuizen wennen we beter ook aan meer kaki bij calamiteiten.

Het leger zelf valt weinig te verwijten, aangezien ‘hulp aan de natie’ – dat nu al in zijn takenpakket zit – op vraag van de politiek altijd het zwakkere broertje is geweest. Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) en de gemeenten die door de overstromingen zijn getroffen, vroegen defensie om veldkeukens te installeren en de voedselverdeling te coördineren, wat sinds afgelopen weekend gebeurt. Duidt die vraag op een kentering?

Er zijn valabele argumenten om de prioriteiten binnen het leger om te draaien: geef voorrang aan hulp aan de natie en schrap militaire interventies in het buitenland (tenzij in uitzonderlijke gevallen). Naar de bescherming van ons territorium – of het nu België of de EU zal zijn – moeten veel minder middelen vloeien. Alle taken zelf blijven uitvoeren is trouwens onbetaalbaar. Aangezien de VS andere katten te geselen hebben, gebeurt de coördinatie het best binnen de EU in plaats van door de Navo.

Laat de discussie over een eerste nationale veiligheidsstrategie die aan de gang is, ook een aanzet zijn tot structurele hervormingen van onze binnenlandse veiligheidsarchitectuur, met inbegrip van onze veiligheidscultuur. Er zullen harde keuzes gemaakt moeten worden. Bulldozers in plaats van tanks. Bruggen bouwen in plaats van bruggen bombarderen. En helikopters die effectief en onmiddellijk in eigen land kunnen worden ingezet.

Tom Sauer, hoogleraar internationale politiek aan de UAntwerpen


DS, 09-08-2021