Over gratie verlenen (en doodstraf overwegen)

Rik Torfs

De nieuwe koning verleent geen collectieve gratie (DS 23 juli). Die mededeling kan over twee onderwerpen gaan. Over de koning. Of over gratie. Het is ook mogelijk beide invalshoeken subtiel te vermengen: de prerogatieven van de koning moeten worden ingeperkt, heet het dan, dus mag hij niet langer gratie verlenen. Een ideale uitspraak voor mensen die een beetje tegen de monarchie, en nog meer tegen gratie zijn.


Want eerlijk, het echte probleem is niet de koning, maar gratie.

Het doel van de straf is niet langer preventie, verhinderen dat nieuwe misdrijven worden begaan, zowel door hen die er al eerder pleegden, als door anderen die, aangemoedigd door een gevoel van straffeloosheid, klaar staan om de criminaliteit in te duiken. Anders dan pakweg een halve eeuw geleden is voor de publieke opinie het eerste doel van de straf vergelding. Simpel gezegd: oog om oog, tand om tand. Dat beginsel geldt onverkort wanneer het volledig uitvoeren van de straf niet tot meer veiligheid, maar tot meer onveiligheid leidt.

Neem nu Michel Lelièvre, de handlanger van Marc Dutroux. Veroordeeld tot vijfentwintig jaar cel, waarvan hij er zeventien heeft uitgeboet. Een langzame terugkeer in de samenleving via onder meer voorwaardelijke invrijheidstelling is voor hem verre van vanzelfsprekend. Een groot deel van de publieke opinie verkiest dat Lelièvre zijn straf volledig uitzit, ook als hij daarna als een ongeleid projectiel in de samenleving terechtkomt. Vergelding is belangrijker dan veiligheid.

De vergelding als kernbegrip van het strafrecht leidt er automatisch toe dat het debat over de doodstraf weer wordt geopend. Die had altijd haar aanhangers, vaak heethoofden of liefhebbers van lynchpartijen. Maar stilaan krijg je weer fatsoenlijke voorstanders van de doodstraf, zoals onlangs in Humo strafpleiter Piet Van Eeckhaut. Hij nuanceert, blijft voorzichtig, heeft het over het toepassen van de doodstraf in uitzonderlijke omstandigheden. Maar eigenlijk past zijn pleidooi perfect bij de tijdgeest. Oog om oog, tand om tand houdt in dat wanneer iemand een moord begaat hij ook zelf mag worden terechtgesteld. Een logische, maar verschrikkelijke gedachte, waarbij de mens de moord die hij afkeurt, legitimeert door ze te herhalen.

We leven in boeiende tijden, waarin gratie langzaam taboe wordt, terwijl over de doodstraf een welopgevoed gesprek weer mogelijk is. Het lukt mij niet in deze evolutie sporen van vooruitgang te onderkennen. De mens oordeelt over goed en kwaad op een manier die de goden, toen ze nog bestonden, tot aarzelen aan zou zetten.

Deze houding kan op twee manieren worden verklaard, een morele en een materiële. Moreel: we leven in een tijd waarin we godsdiensten en ideologieën met al hun ethische praatjes wantrouwen. We houden het liever eenvoudig. Oog om oog, tand om tand bijvoorbeeld. Een contractuele visie op het misdrijf. Die is natuurlijk zelf niet moreel neutraal, maar ze geeft wel blijk van grote transparantie, zowat de hoogste deugd van onze tijd.

Tegelijk is er een materiële reden voor de nieuwe visie op straf. We worden armer. Dat maakt ons kribbig en onverdraagzaam. Gratie berust op gratuïteit. Terwijl in tijden van schaarste alles een prijs heeft. De vrees voor het tekort leidt tot de huiver voor het geschenk.

Niet aan de deugden die zij prijst herken je een samenleving, maar aan de manier waarop zij straft.


Bron: www.standaard.be, 25 juli 2013 (Rik Torfs)


Mening:
Allereerst wist ik niet goed of ik dit artikel onder moest brengen onder de categorie 'sociaal' of 'cultureel-maatschappelijk'. De laatste zin uit bovenstaand artikel gaf voor mij de doorslag om het bij 'cultureel-maatschappelijk' te plaatsen.

Ik ben het deels eens met Rik Torfs; de criminaliteit stijgt omdat (of mede dankzij) er een gevoel heerst van straffeloosheid onder de bevolking. Als er dan een straf wordt uitgesproken, wordt deze vaak maar half toegepast of zijn er altijd wel 'verzachtende omstandigheden' die de betekenis van die straf zo goed als betekenisloos maken tegenover de voorafgaande 'daad'. Ik ben het ook eens met de uitspraak dat als iemand een moord gepleegd heeft, de dader ook mag bestraft worden met de dood. Hierover staat wel een hele grote maar; als die persoon de moord pleegde uit verdediging, vind ik niet dat hierop doodstraf mag gelden.

Dat brengt mij naar het deel waar ik het oneens ben met Rik Torfs. Aantonen of dat iemand werkelijk schuldig is of niet blijkt in België niet altijd vanzelfsprekend. Er zitten nog te vaak mensen vast in de gevangenissen die onschuldig zijn. Deze personen mogen dan ook niet opdraaien voor iemand anders met de doodstraf. Ik vrees dat de België -met al zijn uitzonderingen op strafmaatregelen- op dit moment niet klaar is om de doodstraf terug in te voeren.