Een BHV-akkoord of de bananenrepubliek


Het Belgische consensusmodel heeft last van doorligwonden, schrijft Carl Devos. De aloude beschermingsmechanismen worden steeds meer gezien als blokkeringsinstrumenten, en de ergernis daarover komt vooral naar boven in symbooldossiers als BHV. Toch moet er dringend een oplossing komen voor BHV, want zonder staan we voor een nooit geziene politieke en institutionele crisis.


Of Herman Van Rompuy nu president wordt of premier blijft, zijn laatste werven zullen het uiterste vragen van de federale politici. Niet zozeer Brussel-Halle-Vilvoorde splitsen is het probleem, wel die splitsing in een voor Franstaligen en Vlamingen aanvaardbare package deal onderdompelen. Alleen via het spel van geven en nemen valt BHV op te lossen, of men dat nu graag hoort of niet. De eenzijdige stemming splitst alleen de regering. Misschien moet zelfs Van Rompuy naar de pechstrook: BHV over het Belgisch EU-voorzitterschap tillen. Dus vermoedelijk naar verkiezingen zonder oplossing gaan, want in 2011 is het moeilijk om in de aanloop naar de verkiezingen van juni toegevingen te doen. Uitstel kan door het wetsvoorstel plenair niet te agenderen of andere vertragingsmanoeuvres.


Doorligwonden

BHV is een grensconflict en symbooldossier: het ergste der problemen. Deze aberratie in de territoriale onderbouw van onze federatie is voor Franstaligen onderdeel van een evenwichtsmechanisme, van een oud akkoord. Maar de tijden zijn veranderd. In de jaren 1960 werden in het communautair conflictbeheer consensusmechanismen gebruikt die eerder geschikt bleken om de levensbeschouwelijke en sociaal-economische breuklijnen te pacificeren. Telkens werd gewerkt vanuit de geest van consensus en overleg, waarbij conflictgroepen autonomie en subsidies kregen en meerderheidsdenken moest wijken voor proportionele bescherming- en inspraakmechanismen. Vanaf de eerste staatshervorming werden in die geest bijzondere meerderheidswetten, paritaire regeringssamenstelling en de alarmbelprocedure geïnstalleerd. Die laatste moest garanderen dat de Franstalige minderheid zelfs in kwestie buiten de staatshervorming nooit overruled wordt. Al die mechanismen, later ook het belangenconflict, werden in onderling overleg ingevoerd. Ze hebben last van doorligwonden.


Tergend geding

Het Vlaanderen van 2010 is niet meer dat van 1960 of 1980. In Vlaanderen wordt terecht lastig gedaan over het oneigenlijk gebruik van vetomechanismen door Franstaligen. De opeenvolgende BHV-belangenconflicten lijken op een tergend geding, hoewel meer dan één Vlaamse partij blij is dat zodoende uitstel van beslissing en regeringsval verkregen wordt. Vetorechten worden bij voorkeur niet gebruikt en dienen vooral om consensus af te dwingen. Franstaligen gebruiken de instrumenten die Vlamingen en Franstaligen samen overeengekomen zijn. Maar dat kan een keer te vaak gebeuren. In Vlaanderen wint het meerderheidsdenken veld. Dan worden beschermingsmechanismen gezien als blokkeringsinstrumenten. In Franstalig België spelen ze met vuur door de druk zo hoog te laten gaan. Hun tegenstand tegen hervorming maakt het model onhoudbaar. Die ergernissen komen vooral naar boven in symboolkwesties.


De dalende lijn

Volgens een van de grondleggers van de theorie van de consensusdemocratie heeft de Belgische consensusdemocratie zich in de laatste jaren tot een extreme vorm ontwikkeld. Arend Lijphart zei in mei in Gent dat we niet moeten denken in termen van hoe consensueler, hoe beter. Er is volgens hem in consensusstelsels een optimaal punt zijn, daarna gaat de lijn dalen: 'Door een verdere versnippering van partijen en zwakke regeringen neemt de effectiviteit van de besluitvorming af.' Taalgrensconflicten zijn altijd moeilijk - BHV bestaat dan ook al een politieke eeuwigheid - maar ze zijn dat zeker als het federaal smeergeld op is en als de politieke elites niet langer gesocialiseerd zijn in de Belgische consensusdoctrine.

De beste aller oplossingen is de splitsing van de kieskring BHV, al moet nadien eens berekend worden hoe hoog de prijs is voor wat daarmee maar bereikt wordt. Vlaanderen verliest wellicht één zetel, de integratie van Franstaligen in de rand zal er niet fors door toenemen, er zullen compensaties moeten komen, maar van het territorialiteitsbeginsel is inderdaad weer een uitzondering afgeklopt. Franstaligen zullen splitsen, als ze hun deel krijgen. Nog zes maanden om hun ondergrens en de Vlaamse bovengrens naar elkaar te brengen. Onderhandelen tijdens het EU-voorzitterschap, dat alle tijd en energie opzuigt, is moeilijk, falen is dan ook een te groot risico.


Chaos en miserie

Als die onderhandelingen mislukken komen er BHV-verkiezingen. Krachtens artikel 46 van de grondwet moeten er veertig dagen na de ontbinding van de Kamers verkiezingen komen. Ook zonder oplossing voor BHV zijn verkiezingen niet tegen te houden, maar die kunnen onze rechtstaat tot bananenrepubliek degraderen. Ze zullen gepaard gaan met veel chaos en miserie. Tegen alle handelingen nodig om verkiezingen te organiseren - dat zijn er heel veel - worden dan juridische procedures aangespannen, door burgers en politici.

Zij die het kunnen weten, merken bovendien op dat de kans groot is dat het Grondwettelijk Hof na 'ongrondwettelijke' federale verkiezingen alle beslissingen van het nieuwe federale parlement kan vernietigen. Zonder oplossing voor BHV staat de rechterlijke macht voor de vraag of ze alle federale wetten ongrondwettelijk, dus nietig, moet verklaren. Zonder BHV-akkoord staan we voor een politieke, maar ook voor een ongeziene constitutionele crisis. Er zijn weinig alternatieven tussen een akkoord en een staatsontwrichtende crisis. Gelukkig hebben politici de keuze.


DS, 16-11-2009 (Carl Devos, politicoloog UGent)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB