De oorlog tegen het midden


De N-VA bedrijft politiek op steeds radicalere wijze, leert Ruud Goossens uit de Marrakech-crisis. Dit is een partij die de aanval op het beschaafde meningsverschil heeft ingezet.


Het lijkt een eeuwigheid geleden, maar in de zomer van 2002 stond de paars-groene federale regering op stelten over een wapenlevering aan Nepal. Agalev, dat de bestelling op een kernkabinet had laten passeren, ging door een existentiële crisis. Magda Aelvoet, de vicepremier van de partij, gaf er de brui aan. Daarna kwamen de spots vol op de Vlaamse socialisten te staan, die zich óók hadden laten rollen door de Franstalige liberalen. Maar de toenmalige voorzitter van de Vlaamse socialisten knipperde geen seconde met de ogen.

Patrick Janssens was niet gelukkig met de beslissing om mitrailleurs te leveren aan een dictatuur. Hij gaf toe dat hij pas achteraf was ingelicht. En hij was geschrokken toen hij vernam dat andere landen, zoals Duitsland, een andere keuze hadden gemaakt. Maar hij maakte vervolgens een koele afweging. Als wij uit de regering stappen, gaat die wapenlevering óók door. Dan kunnen we er dus evengoed in blijven zitten. ‘Wat mijn geweten denkt,’ zei Janssens, ‘doet er niet toe.’

Dat was, behalve machtspolitiek, ook rationeel. Wie vecht voor zijn principes, zonder dat er iets verandert in de reële wereld, is bezig met een symbolenstrijd. Daar zag Janssens het nut niet van in. Electoraal bleek de schade, negen maanden later, trouwens mee te vallen. Terwijl de groenen van de kaart werden geveegd, boekten de socialisten een van hun beste uitslagen ooit.


Destructieve krachten

De N-VA had het ook zo kunnen aanpakken, in de hele discussie over het VN-Migratiepact. We werden te laat wakker, juist. Maar een Belgisch ‘neen’ in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties verandert niets meer aan de zaak. Het Global Compact werd deze week door een overdonderende meerderheid goedgekeurd in New York. Laten we dus duidelijk maken dat we het hier heel moeilijk mee hebben, vervolgens een interpretatieve tekst toevoegen en daarna voortwerken in de regering. Zo rondden Nederland en Denemarken, toch niet meteen ‘opengrenzennaties’, de Marrakech-klip. Het compromis lag, voor wie zich wilde laten leiden door de rede, voor het grijpen.

Maar de N-VA besliste om Marrakech op te pompen tot een symbooldossier en er vervolgens de Zweedse coalitie mee op te blazen. Het is niet omdat al die voormalige Vlaams-nationale excellenties nu al twee weken het tegendeel beweren dat de feiten veranderen. Het was de N-VA die de kwestie op scherp zette en daarna alle uitwegen – zoals een inlegvelletje – dicht timmerde. Het waren de N-VA-ministers die – zoals Knack vorige week schreef – hun bureau al aan het leegmaken waren, toen de premier in de Kamer nog voor zijn regering aan het vechten was.

Meer nog dan de pro’s en contra’s van het Global Compact blijft de radicale en rücksichtslose wijze hangen waarop de partij van Bart De Wever de jongste tijd politiek bedreef. Er was niet alleen de xenofobe internetcampagne die inderhaast werd afgevoerd. Er was ook het Facebookfilmpje waarin Theo Francken zich achter de doelstellingen van de Mars tegen Marrakech schaarde, een organisatie van extreemrechtse groupuscules als Schild & Vrienden. Er was de perfide, op de racistische onderbuik gerichte lancering van de term ‘Marrakech-coalitie’. Er waren de georkestreerde uithalen van N-VA-kopstukken naar ‘marionet’ Charles Michel, tot voor kort nog hun premier. Er is de bijna leugenachtige manier waarop alle formaties die zich níét op de N-VA-migratielijn zetten als ‘opengrenzenpartijen’ worden weggezet.

Dit is niet alleen een partij die zijn volgende campagne op gang trekt. Dit is een partij die, alle retoriek over een wapenstilstand met links ten spijt, de oorlog aan het beschaafde meningsverschil heeft verklaard. Ze heeft haar migratiestandpunt omgeturnd tot een geloof waarover, bij ontstentenis van enige common ground, nauwelijks nog redelijke compromissen afgesloten kunnen worden. Politieke tegenstrevers zijn vijanden die vertrappeld moeten worden. Er is een destructieve kracht in de partij geslopen waarbij, behalve de gutmenschen, ook het midden eraan moet.

Aan de spelregels van de liberale democratie wordt niet gemorreld, al gaan de verbale uithalen naar ‘wereldvreemde’ rechters, niet dociele journalisten en storende ngo’s al een tijdje crescendo. Maar met haar rauwe politieke taalgebruik en identitaire obsessie zit de N-VA stilaan wel in de radicaal-rechtse liga van Viktor Orban, Matteo Salvini en de brexiteers. Dat er daar electorale successen geboekt kunnen worden, is duidelijk. Maar het doet vragen rijzen over het finale doel van De Wever. Waar leidt deze strategie van de verschroeide aarde, met steeds meer vijanden, precies naartoe?


Lessen uit Oostenrijk

De afgelopen maanden was Sebastian Kurz een belangrijke gids voor de N-VA. Het was pas toen de Oostenrijkse kanselier zijn steun aan het Marrakech-pact introk dat ook bij Francken de alarmbellen afgingen. Kurz volgt de laatste twee jaar, qua positionering, een vrij consistente lijn. Net voordat hij de partijleiding van de ÖVP, de Oostenrijkse christendemocraten, veroverde, schreef zijn team een opmerkelijke nota: Projekt Ballhausplatz. Kurz moest de hoffelijke versie van Heinz-Christian Strache, de leider van extreemrechts, worden. Zijn partij moest vervellen tot een FPÖ light. Dat roept wel wat parallellen met Vlaanderen op.

Kurz heeft een minder polariserende stijl dan De Wever. En hij zette nog een cruciale stap verder dan de N-VA. Hij ging, precies één jaar geleden, besturen met extreemrechts. Dat leverde hem geen windeieren op: zijn partij staat in de peilingen op stevige winst. Maar die vooruitgang gaat nauwelijks ten koste van de FPÖ. Het lijkt erop dat de ‘beleefde’ overname van extreemrechtse ideeën er vooral toe leidt dat het publieke debat met rasse schreden verhardt. Net als het migratie- en integratiebeleid. Om slechts één voorbeeld te geven: nieuwkomers die geen Duits spreken, kunnen in Oostenrijk een derde van hun uitkering kwijtspelen. Het is niet zo dat Kurz het extreemrechtse beest aan het temmen is.

In de discussie over het Migratiepact leek het er vooral op dat het beest met hem aan de haal ging. Het Oostenrijkse verzet tegen het Global Compact ontstond in de identitaire scène. Via een aantal met de FPÖ gelieerde platformen belandde het op het bord van Strache. Vervolgens begon de FPÖ-leider zijn bondskanselier op te jagen en ging Kurz – die aanvankelijk wél wilde goedkeuren – in de bocht. Het laat mooi zien dat wie meestapt in het opbod aan migratiedogma’s er uiteindelijk ook de gevangene van wordt. Kurz betaalde daar ook een internationale prijs voor. Merkel en Macron stuurden deze week hun kat naar zijn EU-Afrika-top. Daarmee vergalden ze het slotfeestje van het Oostenrijkse EU-voorzitterschap.


Retorisch sloopwerk

In Vlaanderen toonde de N-VA zich, opgejaagd door Vlaams Belang, niet minder onvoorspelbaar. Dat blijft bevreemden. Gelooft iemand echt dat het Marrakech-pact de poorten van Europa opengooit? Zouden al die ondernemers, die vijf jaar geleden zo snakten naar een centrumrechts economisch beleid, begrijpen dat dat project voor een wollige diplomatieke tekst finaal overboord gaat? Zitten zij te wachten op de confederale agenda die Geert Bourgeois gisteren, in een interview met Trends, weer voluit op tafel legde? Op maanden stilstand?

En, last but not least, hoe kreeg burgemeester De Wever de top van de Antwerpse socialisten er, na de hele Marrakech-saga, van overtuigd dat de oorlog met links écht voorbij is? Wanneer worden koele rationele afwegingen absurd tegenover onstuitbaar rechts sloopwerk? Heeft de SP.A beloftes op zak dat burgemeester De Wever zijn Brusselse rol opgeeft? Want wat zijn concrete afspraken nog waard, eens voorzitter De Wever een volgend front in zijn heilige identitaire strijd opent?


DS, 21-12-2018 (Ruud Goossens)