Gij zult zeker niet gepakt worden


Waarom handel met voorkennis jarenlang onbestraft bleef — Als zelfs voormalige VBO-voorzitters achter de tralies worden gedraaid, lijkt het wel menens in de strijd tegen de handel met voorkennis. Maar het blijft een moeilijke klus.


'Op die dag kwamen alle gevaren tegelijk om de hoek kijken', zegt Jean-Michel Van Cottem, adjunct-directeur bij de Commissie voor Bank, Financie- en Assurantiewezen (CBFA). 'Die dag' is 3 oktober van vorig jaar: in de vooravond kondigde toenmalig premier Yves Leterme (CD&V) op een persconferentie in de Wetstraat 16 aan dat de Nederlanders er, onder leiding van Wouter Bos, met een groot stuk van Fortis vandoor waren gegaan. Dat gebeurde net ná de sluiting van de beurs. Toch was het volgens Van Cottem een van de uitzonderlijkste beursdagen in jaren, misschien wel dé uitzonderlijkste.

Het team van Van Cottem houdt kantoor op wandelafstand van het parlement en speurt daar via Bloomberg-terminals constant naar bizarre transacties op de beurs.

Maar met de analyse en het onderzoek naar wat er op die vrijdag 3 oktober 2008 gebeurde, zullen ze bij de CBFA nog een hele tijd bezig zijn. Meer dan 28 miljoen Fortis-aandelen werden er toen verhandeld. Dat was, zelfs in die crisisdagen, uitzonderlijk veel. 'Die transacties brengen we allemaal in kaart', zegt Van Cottem. 'We hebben ondertussen immers vastgesteld, onder meer via onze contacten met het gerecht, dat de informatie over Fortis veel wijder verspreid was dan we aanvankelijk konden vermoeden.'

Dat lijkt een understatement. Twee dagen voor de persconferentie van Leterme gonsde het tot in de Wetstraat over de aanwezigheid van 'de Hollanders' in Brussel. Zeker op vrijdag begon de informatie over wat er te gebeuren stond steeds concreter te worden. Aangezien Fortis-aandelen erg populair waren in ons land waren heel wat 'insiders' dus ook betrokken partij. Ze wisten dat hun portefeuille een onherstelbare klap zou krijgen als ze niets zouden doen met de informatie waarover ze beschikten. Zelfs al mochten ze wettelijk niets ondernemen.

Dat maakt van 3 oktober 2008 een uiterst interessante testcase voor alle speurders die zich met handel in voorkennis bezighouden, of ze nu bij CBFA, gerecht of politie zitten. Dat het hen menens is, bewijzen de uitspraken van Van Cottem en - nog veel meer - de aanhouding van voormalig VBO-voorzitter Luc Vansteenkiste. Eerder zette een batterij speurders ook al haar tanden in de Fortis-transacties van de familie De Gucht.


Een veroordeling

Die verbetenheid is niet onbegrijpelijk. Echt succesvol kan de strijd tegen de handel met voorkennis tot dusver niet genoemd worden. De afgelopen jaren kwam het tot welgeteld één (1!) gerechtelijke veroordeling voor 'insider trading'. In de meeste andere gevallen die bij het gerecht belandden, besloot men niet te onderzoeken of werd de verdachte uiteindelijk vrijgesproken bij gebrek aan hard bewijsmateriaal. Een paar keer werd er ook een 'dading' afgesloten met de verdachte: die wordt dan niet vervolgd, maar betaalt wel een stevige boete.

Ook bij de CBFA kan men geen afschrikwekkende cijfers voorleggen: sinds 2003, toen men daar de mogelijkheid kreeg om administratieve sancties uit te spreken, was het nog maar vijf keer echt prijs. Dat is niet meteen om van achterover te donderen.

Tenzij we er natuurlijk even van uitgaan dat insider trading voral in de jaren tachtig erg populair was? Geen specialist die het gelooft.

'Tot enkele jaren geleden deed ik markttoezicht. We zagen toen eigenlijk dagelijks verdachte bewegingen', zegt een voormalig werknemer van de Easdaq-beurs. 'Niet elke verdachte beweging duidt op voorkennis, maar toch. Bovendien was de Easdaq een kleine beurs. (overtuigd) Wie aan markttoezicht doet, wéét dat er veel misbruiken zijn. De laksheid die lange tijd geheerst heeft, zet de deur open voor insider trading.'

De gevolgen van die laksheid zijn moeilijk te kwantificeren: in de meeste gevallen blijft handel met voorkennis verborgen voor de buitenwereld. 'Maar op het terrein is het algemeen gevoel dat mensen heel geregeld niet correct omspringen met de informatie waarover ze beschikken', zegt ook Michel Tison, gespecialiseerd in financieel recht aan de Universiteit Gent. 'Die perceptie is op zich al erg kwalijk: ze tast het vertrouwen van beleggers in de beurs aan, daardoor zullen ze sneller verkopen.'


Een kwestie van appreciatie

Voor veel speculanten lijkt handel in voorkennis een zonde waarop enkel het elfde gebod van toepassing is: gij zult niet gepakt worden. Sinds 2003 zijn het niet langer de beurzen zelf die naar verdachte transacties speuren, dat gebeurt nu door de CBFA. Om een administratie een sanctie op te leggen moet de CBFA, in tegenstelling tot het gerecht, niet bewijzen dat er een causaal verband is tussen de informatie waarover iemand beschikt en de aandelentransactie die erop volgt. Dat is een hele vooruitgang, maar zelfs dan blijft bewijzen dat er handel met voorkennis in het spel is, erg ingewikkeld.

'We proberen een “geheel van aanwijzingen, samen te stellen', zegt Van Cottem. 'En ook dat is vaak niet makkelijk. Als er bijvoorbeeld orders gegeven werden door een buitenlandse bank, wat vaak het geval is, kan het maanden duren voor we de identiteit van de opdrachtgever achterhaald hebben. Da's erg tijdrovend. En als ons dossier is afgerond, blijft het vaak een appreciatiekwestie. Tenzij je op mails of briefwisseling botst, maar dat gebeurt haast nooit.'

Daardoor sneuvelen veel dossiers voor de eindmeet. Benieuwd of dat ook zal gebeuren met het dossier over Belgacom-topman Didier Bellens. Toen het strategisch comité van Belgacom een paar jaar geleden besliste dat er een bod zou worden uitgebracht op Telindus, kocht Bellens meteen een heel pakket Telindus-aandelen. De gewone belegger wist toen nog van niets. Bellens verdiende zo een slordige 300.000 euro. Het lijkt een flagrant geval van handel met voorkennis. Binnen afzienbare tijd zal de CBFA zijn oordeel bekendmaken.

De wetgever gaf de CBFA in 2002 de mogelijkheid om administratieve sancties uit te spreken, omdat het gerecht er niet in slaagde ook maar iemand strafrechtelijk te veroordelen. Pas eind vorig jaar lukte het voor het eerst om iemand klem te rijden. De bewuste Fortis-werknemer ging zo flagrant in de fout dat er geen ontsnappen aan was (zie kader).

'Je staat vaak versteld van de naïviteit van mensen', zegt Hein Lanoy van de CBFA. 'Dan denk je: hoe kun je toch zo dom zijn?' Omdat er weinig tijd is bijvoorbeeld. Het komt erop aan de informatie te gebruiken voor ze publiek wordt en dus moet het vooruitgaan. Van Cottem: 'Daardoor zijn veel constructies niet geweldig gesofistikeerd.'


Geen prioriteit

De vraag is of ze zo geweldig gesofistikeerd moeten zijn. Als een insider niet zélf begint te kopen of te verkopen, is het achteraf nauwelijks aantoonbaar dat er misbruik werd gemaakt van voorkennis. Vanaf het moment dat er één tussenstap wordt ingelast, is het uiterst moeilijk te bewijzen dat B heeft gehandeld op basis van de informatie van A. Zelfs wanneer A en B contact hebben gehad.

Een klassiek voorbeeld is de rechtszaak die in de jaren negentig werd aangespannen tegen het echtpaar Bekaert-Storme.

Anne Bekaert zat in de raad van bestuur van de staaldraadfabrikant met dezelfde naam, toen die op 21 december 1992 bekendmaakte dat er een uitzonderlijk interimdividend zou worden uitgekeerd. Dat gebeurde na de sluiting van de beurs, maar haar echtgenoot Thierry Storme had enkele uren voordien wel voor 5 miljoen oude Belgische franken Bekaert-aandelen ingeslagen. Hij verdiende er goed aan.

In eerste aanleg werden Bekaert en Storme veroordeeld, maar in beroep sprak de rechter hen vrij. Hij achtte het niet onomstotelijk bewezen dat de twee echtelieden, in bed of aan de keukentafel, met mekaar over het werk hadden gepraat. Het doet een beetje denken aan de zaak De Gucht.

'Mislukkingen zoals de zaak Storme hebben ertoe geleid dat voorkennis heel lang geen prioriteit kreeg van het gerecht', zegt Michel Tison van de Universiteit Gent.

'Het lijkt me ook weinig zinvol om zo'n zaak keer op keer uit te spitten en telkens bakzeil te halen. Ook omdat er niet geweldig veel expertise aanwezig is. Het lijkt me veel efficiënter om voluit te gaan als je een sterk dossier hebt. Dan is het signaal véél sterker. Die strategie lijkt men nu te kiezen in het dossier tegen Luc Van Steenkiste en Bois Sauvage. Hopelijk kan men het ook hard maken.'


Foute mentaliteit

Maar is er niet meer mogelijk? Toen de wet gewijzigd werd in 2002, pleitte Vincent Van Quickenborne ervoor om de 'causaliteitsvereiste' te laten vallen. Q was toen nog senator. 'Maar ik vond niet veel steun voor die vraag', herinnert hij zich. 'Het zou het voor het gerecht nochtans veel makkelijker maken om mensen veroordeeld te krijgen.' Michel Tison pleit voor een sterke uitbreiding van de administratieve sancties, 'al blijft het in de allereerste plaats een kwestie van bedrijfsethiek.'

Dat is ook de mening van Jean-Pierre De Vuyst, speurder bij de federale politie. Uit een analyse van de directie Financiële Criminaliteit van de Federale Politie blijkt dat er vooral bij overnames of fusies misbruik van voorkennis dreigt.

'Zo'n dossier wordt vaak maandenlang voorbereid', zegt De Vuyst. 'Na verloop van tijd zijn er tientallen, soms zelfs honderden mensen, op de hoogte. In het beste geval moeten die een vertrouwensovereenkomst tekenen. Wel, dat volstaat niet. Bedrijven moeten veel zwaarder sensibiliseren.'

Daar zit beterschap in, maar het gebeurt nog altijd veel te weinig. Het probleem is bijvoorbeeld dat de vis vaak rot is aan de kop. 'In de zaken die we onderzocht hebben ging het vaak over toplui: een ceo, een financieel directeur, een lid van het directiecomité', zegt De Vuyst.

'En ook Didier Bellens en Luc Vansteenkiste, die onlangs de pers haalden, zijn niet van de minsten. Terwijl de toplui net het goede voorbeeld zouden moeten geven. Nu lijkt hun te lakse gedrag vaak door te sijpelen naar de werkvloer. Dat is gevaarlijk, zeker in deze tijden. Er zijn veel mensen die zwaar hebben verloren op de beurs. Als die de kans krijgen om iets goed te maken, kan de verleiding erg groot worden.'

Ook Vincent Van Quickenborne vindt dat de behandeling van gevoelige informatie veel té weinig gereglementeerd is. Bijvoorbeeld in de politiek.

'Als minister ben je vaak heel vroeg op de hoogte van koersgevoelige beslissingen', zegt Q. 'Dat er een derde reddingsoperatie voor KBC zat aan te komen, wist ik al een week of drie voor ze haar beslag kreeg. En toch bestaan daar nauwelijks afspraken over. Het zou bijvoorbeeld goed zijn als politici hun eigen portefeuille niet mochten beheren. Zo heb ik het ook aangepakt: ik heb alles overgemaakt aan een vermogensbeheerder, ik hou me daar niet mee bezig. Maar dat is mijn beslissing, nu doet iedereen eigenlijk zijn of haar zin.'


Afschrikkingseffect

We komen natuurlijk van erg ver: tot diep in de jaren tachtig was handel met voorkennis helemaal niet strafbaar in ons land. En sinds de wetswijziging van 2002 zijn er volgens de boswachters in het beurswoud toch ook wel heel wat positieve evoluties. 'Wij komen van een veel slechtere situatie', zegt Van Cottem van de CBFA. 'Nu zie je toch dat vennootschappen verplicht zijn om verdachte transacties aan te geven, dat de deontologische regels verscherpt zijn, dat de markt permanent gecontroleerd wordt en dat er voor het eerst ook sancties worden uitgesproken. Wie over de grens gaat, loopt wel degelijk een risico.'

Toch gelooft Tison dat wie het een beetje leep aanpakt zich nog altijd weinig zorgen hoeft te maken.

'Wie als insider zelf begint te kopen of te verkopen is niet gewiekst', zegt Tison. 'Dat gebeurt dus niet zo vaak. Maar wie zijn info doorgeeft aan derden, zit vrij safe. Dat blijft heel moeilijk te bewijzen.' Zeker omdat de betrokkenen vaak een batterij topadvocaten achter zich hebben staan. 'Ik spreek me niet uit over de grond van de zaak, maar het afschrikkingseffect van wat er deze week gebeurd is met Vansteenkiste is ongetwijfeld efficiënter. Het doet een beetje denken aan de grote showoperaties die men in de VS in de jaren tachtig gebruikte. Geen énkele insider wil meemaken wat Vansteenkiste vandaag meemaakt. De reputatieschade is gigantisch. En dat was óók de bedoeling: iedereen bang maken.'

Benieuwd welke 'insiders' op 3 oktober nog verkooporders de wereld in stuurden. Ze zullen sinds dinsdag toch net iets minder goed slapen.


DS, 26-09-2009 (Ruud Goossens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB