Een beetje minder sentimenteel graag


De grote culturele successen van 2004 laten zien dat het verbond tussen feit en fictie prettige ervaringen oplevert. Maar betekent de bijval voor The Lord of the Rings en De Da Vinci Code ook niet dat de relatie tussen inleving en engagement vervaalt? Dat het er allemaal niet toe doet of het ook juist is, omdat we toch niets willen veranderen?


HET merkwaardigste cultuurgebeuren van 2004 vond plaats op zondag 27 juni in Glastonbury. Daar valt jaarlijks een groot rockfestival te beleven, en die ochtend schalde de muziek van Wagner over de modderige weide. Tienduizend festivalgangers hoorden het koor zingen dat het zou gaan regenen, terwijl een stralende zon de heuvels van Somerset begon te verwarmen.

Glastonbury presenteerde die ochtend de opera Die Walküre van Wagner, en volgens critici ging het er allemaal in als koek. ,,Dit is uiteindelijk de generatie die juicht wanneer de Rohirrim Gondor te hulp snellen. Als je bij Tolkien je gezicht in de plooi kunt houden, is Wagner kinderspel'', noteerde een waarnemer over de frappante gelijkenis tussen het mythologische appeal van twee grootheden van de fantasy .

De fantasie scheerde hoge toppen afgelopen jaar, maar vertroebelde tegelijk de grens met wat voor realiteit doorgaat.
De jongste generatie heeft het nog het gemakkelijkst: wanneer die op Playstation aan het moorden slaat in het populaire game San Andreas , is het naar verluidt voor iedereen duidelijk dat het om een spel gaat. Maar de fans van The Lord of The Rings tripten op het derde deel van hun geliefde trilogie omdat het nu allemaal net zo overtuigend echt leek. De meest bekroonde film van 2004 handelde over een strijd tussen de Verenigde Naties van elfen, dwergen en mensen tegen het ,, evil empire '' van Sauron, in een fantasiewereld die vergelijkbaar is met onze Middeleeuwen.

Dan had je die stroom biografische films over Grote Medemensen, van Ray Charles en Howard Hughes, over Jezus en Che Guevara, tot de helden van Troje en straks Alexander De Grote. Waarom gaat het straks eigenlijk als de oscars uitgereikt worden: over wie het beste verhaal heeft, of de knapste kop, of de geschiedenis het meest getrouw weergaf?

In hét succesproduct van 2004 was de grens tussen echt en fictief helemaal niet te trekken. Dan Browns bestseller De Da Vinci Code corrigeert ons traditionele beeld over Jezus en zijn leerlingen, om wat meer eer aan Maria Magdalena te betonen. Het opvallende is nu dat iedereen goed lijkt te beseffen dat in die roman feiten en veronderstellingen en mythes door elkaar gehaspeld worden, maar dat niemand daar aanstoot aan neemt.
Om de een of andere reden staan we onze omgang met het verleden zoveel dichterlijke vrijheid toe dat het niet eens van belang is of dat verleden er eigenlijk ooit wel was. De schijnbare interesse in de geschiedenis zou moeten betekenen dat we ons massaal storten op de échte historische romans, films, documentaires, exposities, voor zover die er zijn. Maar dat is niet zo.

Sterker nog: die vrije omgang met de geschiedenis is zo plezierig dat ze een aantal klassieke waarden en verworvenheden buitenspel zet. Wat doet het ertoe of Troje nu al dan niet aan de kust lag, als Achilles er maar goed uitziet? En of Dan Brown nu goed of slecht schrijft, zijn verhaal leest ten minste spannend weg.

Die trend heeft enkele voordelen. Hij relativeert een canon die op zich misschien ook wel te sterk geworden was.

In de popmuziek was het bijvoorbeeld een bevrijding om het afgelopen jaar een nieuwe ster als Jamie Cullum te kunnen verwelkomen: voor de Britse zanger is oude swing uit de jaren dertig even hip als rockmuziek uit de jaren negentig. Cullum en co doorbraken daarmee de gedateerde cesuur die aan de tegencultuur van de jaren vijftig te lang te veel belang toekende. En daar kon ook de charmante Idool -winnaar Joeri Fransen mee van profiteren, al is ook hij niet het soort figuur van wie we straks engagement verwachten.

En laten we wel wezen: het appeal van De Da Vinci Code heeft voor een stuk te maken met het feit dat het boek een aantal van de minder aangename kanten van het christendom relativeert. Opvallend overigens hoe populair religie de jongste jaren is, althans buiten de muren van de plaats waarbinnen ze populair zou moeten zijn.

Maar er is iets mis met het engagement dat uit die massasuccessen opwelt. Dat is immers nihil. We willen niet echt weten hoe de geschiedenis precies verliep, en nog minder willen we er de lessen uit halen om over morgen te praten. De kracht van The Lord of the Rings is zijn escapisme en dat is ook zijn zwakte. Superfans willen de film nu net niét als metafoor voor vandaag zien. De meeste lezers van De Da Vinci Code hebben lekker kunnen roeren in de schandaalpot van een machtige religie, maar blijven nu zitten met een versplinterd verhaal waarvan je je afvraagt hoe het verder kan dienen.

Hoever inleving en engagement op die manier uit elkaar drijven, bleek het afgelopen jaar ook uit de jammerende berichten over uitstervende dieren en planten, die makkelijk het nieuws haalden. Het is des te makkelijker je in te leven in de tragiek van overreden egels en verdreven mussen als het niet bij je opkomt dat je er misschien zelf mee verantwoordelijk voor bent.

Een dergelijke fascinatie voor een wortelloos verleden dreigt sentimenteel te worden, en versterkt waarschijnlijk alleen het gevoel dat we ons vooral op onszelf moeten terugplooien om te bewaren wat we hebben, en vooral niets moeten delen of riskeren. Dat zorgt voor een behoudend klimaat, waarin sentimentele gevoelens in de weg staan van maatschappelijk engagement. We willen allemaal het vliegtuig kunnen nemen, maar het mag zeker niet over ons huis vliegen, en daar mag de regering desnoods over vallen.

2005 wordt niet het jaar waarin we het ons kunnen permitteren om gedurig sentimenteel te zijn, hoe zoet die lokroep ook klinkt.

Er wachten op alle fronten interessante uitdagingen en ernstige gevechten. Dat zou een prima uitgangspunt zijn om een nieuw game te maken, maar laten we het dit keer gewoon houden op wat meer engagement in de echte wereld.

30/12/2004 Peter Vantyghem

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB