Navo en EU zijn niet met elkaar getrouwd


De Navo is een aflopende zaak, denkt Tom Sauer. Het Europese project, desnoods in de vorm van een kern-Europa, moet alle aandacht krijgen.


Sven Biscop heeft de semi-autoritaire trekjes van steeds meer Oost-Europese staten terecht onder de aandacht gebracht (DS 15 juni). Hij vreest in dit Trumpiaans tijdperk voor de toekomst van zowel de EU als de Navo. Beide organisaties ziet hij onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat laatste is evenwel een brug te ver. De Navo en de EU zijn, ondanks hun gedeeltelijk overlappende lidmaatschappen, twee totaal verschillende organisaties, zowel qua ontstaansgeschiedenis als qua doelstellingen. Bovendien zijn de Navo en de EU niet met elkaar getrouwd.

De Navo heeft een veel groter probleem dan de EU, om twee redenen. Eén: olifant Trump loopt alleen rond in de porseleinwinkel van Evere, niet die van Brussel. Twee: voor het probleem met de Oost-Europese staten is er een relatief eenvoudige oplossing in de EU. Die is er niet binnen de Navo, wat te maken heeft met het verschillende karakter van de organisaties. Als Hongarije en co. zich niet gedragen binnen de EU, dan krijgen ze simpelweg minder geld, zoals recent afgesproken. Ofwel houden ze zich aan de afgesproken basiswaarden en genieten ze mee van de budgettaire overdrachten; ofwel niet en dan horen ze niet meer thuis in de EU. De EU wordt dan een kern-Europa, of je dat nu leuk vindt of niet. Dat kern-Europa zal door beslissingen genomen in het verleden – meer bepaald de invoering van de euro – verplicht zijn om verder te integreren op zowel economisch als financieel vlak, maar ook op buitenlands-, veiligheids- en defensievlak.

Zo’n federaal kern-Europa zou dan het best zo snel mogelijk zijn relaties met Rusland herbekijken en doen wat we onder druk van de Amerikanen hebben nagelaten na het einde van de Koude Oorlog: het opnemen van Rusland (samen met de achtergebleven Oost-Europese staten) in een collectieve veiligheids*organisatie, al dan niet met de VS. In dat geval heeft de Navo geen bestaansreden meer.

Het is voor velen moeilijk zich een wereld zonder de Navo voor te stellen. Zonder de Navo zouden evenwel de relaties met Rusland nu al veel beter zijn. Zonder de Navo zou de militaire interventie in Afghanistan al lang afgelopen zijn. Zonder de Navo zou de situatie in Libië vandaag veel stabieler zijn en zouden minder migranten de oversteek vanuit Libië naar Europa maken. En zou het in Mali ook niet uit de hand gelopen zijn. Zonder de Navo zou een Europees leger al lang bestaan en zouden we zelf onze boontjes gedopt hebben in het voormalige Joegoslavië. Akkoord, dit zijn post factum redeneringen waarvan we nooit zullen weten of die juist zijn of niet. Het punt is dat de wereld er na de Koude Oorlog zonder de Navo serieus anders uitgezien zou hebben.


Twijfelachtige toekomst

Los van de persoon van Trump zijn er twee structurele redenen waarom de Navo een twijfelachtige toekomst tegemoet gaat. Ten eerste is de Navo een politiek-militaire alliantie. Allianties hebben nut in tijden van grote dreiging en zeker in tijden van oorlog. Maar zodra de oorlog voorbij is, worden allianties altijd ontbonden. Kijk naar wat gebeurde na de Eerste en Tweede Wereldoorlog, en na de Koude Oorlog met het Warschaupact, de tegenhanger van de Navo. Het is bizar dat de Navo na de implosie van de Sovjet-Unie gewoon bleef voortbestaan, alsof er niets gebeurd was.

Het perverse van een alliantie is evenwel dat ze altijd op zoek is naar een externe vijand. Anders heeft een alliantie geen bestaansreden. En dus ging de Navo na 1991 op zoek naar nieuwe vijanden: Milosevic, terrorisme, Khadafi, enzovoort. De Navo werd opeens de politieman in de wereld. Die taak is haar niet goed bevallen, en dat is ook normaal omdat allianties voor dergelijke taken niet bedoeld zijn.

En er is meer. Als je de voormalige vijand zodanig treitert met het laten voorbestaan van je eigen alliantie en die ook nog eens drie keer uitbreidt in zijn richting, dan wordt die voormalige vijand op den duur je nieuwe vijand. Het is niet zo heel moeilijk om dat te voorspellen. Het komt de Navo ook heel goed uit dat de relaties met Rusland onder het vriespunt zitten, want daardoor kan ze zich opnieuw concentreren op haar kerntaken: de verdediging van haar grondgebied. Het perverse is dat de Navo daarvoor voor een groot gedeelte zelf verantwoordelijk is. Dit kan natuurlijk niet. Veel beter en normaler zou zijn de alliantie te ontbinden en te vervangen door een collectieve veiligheidsorganisatie (die niet gericht is tegen een externe vijand) en die op middellange termijn ook Rusland omvat.


Tanende goeroe

Een tweede structurele reden die maakt dat de Navo nog veel zwarte sneeuw zal zien, is de veranderde machtsconstellatie in de wereld, meer bepaald de tanende macht van de VS – de goeroe binnen de Navo. Dat vertaalt zich in een meer isolationistisch beleid in Washington, ook ten opzichte van de zogenaamde bondgenoten. Die trend was al duidelijk onder Obama en is kristalhelder geworden onder Trump. Het is ook niet normaal dat de VS nog steeds voor onze veiligheid betalen. Als ik Amerikaans burger was, zou ik er ook grote vragen bij hebben.

De kloof tussen de VS en Europa wordt steeds groter. De Amerikaanse en Europese belangen lopen steeds minder parallel. Dat merken we nu al in het klimaatbeleid, het beleid tegenover Iran, Israël, Saudi-Arabië, Rusland, you name it. Het toppunt is dat Trump een handelsoorlog tegen ons begonnen is. In welke mate kunnen we in het geval van een handelsoorlog überhaupt nog over ‘bondgenoten’ spreken? Moeten we wachten tot Trump kruisraketten op Parijs en Berlijn afvuurt vooraleer we de gepaste conclusie trekken?

Laten we er alles aan doen om het Europese project in een geglobaliseerde wereld verder vorm te geven, desnoods in de vorm van een kern-Europa. Aan de Navo moeten we niet te veel tijd en energie verspillen. De alliantie zal net zoals andere allianties door interne wrijvingen vroeg of laat ten onder gaan.


DS, 19-06-2018 (Tom Sauer, hoogleraar internationale politiek UAntwerpen)