Ambitie


Nog steeds wordt overal driftig gesomberd over de toekomst van de journalistiek – dalende oplages, kaalslag onder de regionale bladen, wegvallende advertentie-inkomsten, onmogelijke verdienmodellen. Boeken beschrijven een fatale kaalslag in de nieuwsvoorziening. Documentaires schetsen doemscenario’s voor onze kranten.


Wat is dat? Een wanhoopsoffensief van een wankelende beroepsgroep? Of de vitale aankondiging van een wedergeboorte? Het laatste, voorspel ik. Alle somberheid ten spijt, ik heb het gevoel dat de journalistiek lang niet zo opwindend en dynamisch is geweest. Er komen gouden tijden. Goud niet in de betekenis van geld, dat niet helaas, maar goud als in nieuwe ambachtelijkheid en ambitie.

Vooral dat laatste: de ambitie is terug.

Hoezo? Er is toch altijd goede journalistiek geweest? Ja, maar wanneer het de afgelopen twee decennia over nieuws en journalistiek ging, klonken altijd dezelfde geluiden – het nieuws moest beter aansluiten op de belevingswereld van mensen, anders zouden ze massaal afhaken. Het waren de jaren van de tijdgeestgoeroes die onze relatie met de wereld om ons heen als een vorm van lifestyle opvatten – de wereld was er voor jou, het nieuws moest worden toegesneden op jouw interesses, het moest leuk zijn. En gratis natuurlijk.

De journalistiek zou voortaan niet meer dan doorgeefluik zijn – eigenlijk hadden we dat ook niet meer nodig. We maakten het nieuws zelf wel.

Als je ’s middags blauwbekkend in een stationshal hebt gestaan, wachtend op een trein die niet zou komen, dan wil je ’s avonds in het journaal mensen blauwbekkend in een stationshal zien staan, het liefst met jezelf ertussen. Nieuws als een vorm van zelfbevestiging. Het gaat dan niet om inzicht, het gaat om opwinding. Het gaat niet om veraf dichtbij brengen, het gaat om dichtbij nog dichterbij te brengen. Debat betekent voor de zoveelste keer een doorgeslagen moslim voor de camera de les lezen. Kritische journalistiek is het drieënveertigste scherpe interview met Bram Moszkowicz.

De kentering? Veelzeggend zijn de slogans van de meest opvallende journalistieke initiatieven van de laatste tijd – de nieuwssites De Correspondent en The Post Online. De laatste heeft als motto ‘Voorbij het eigen gelijk’. De eerste verklaart in zijn mission statement ‘voorbij de waan van de dag’ te willen reiken. Voorbij, voorbij – je moet natuurlijk nog zien of zulke ambities worden waargemaakt. Mij gaat het nu even om de ambitie zelf.

Wat drukken die slogans uit? Ongeduld met de hardnekkigste kwalen van de Nederlandse media – gemeenzaamheid, loze opwinding en gebrek aan achtergrond. De journalistiek van voor en tegen, de borreltafelpraat die voor commentaar moet doorgaan, de slecht gearticuleerde rants die eerder een gekrenkt narcisme laten zien dan betrokkenheid. Jarenlang leken de media vooral die kant op te willen gaan – vrolijk de consument tegemoet.

Het probleem van de journalistiek in het mediatijdperk is dat er te veel van is, en vooral te veel van hetzelfde. Maar juist dat probleem blijkt nu een vitale impuls – de nieuwsconsument zoekt in toenemende mate onderscheid, wil ingelicht en uitgedaagd worden. Vandaar het achtergrondverhaal, de reconstructie, de persoonlijke duiding, het televisiecollege, het feiten checken. Vandaar dat het scherp-kritische interview van de Australische journalist Andrew O’Keefe met Geert Wilders hier als een eyeopener werd ervaren – zo kan het dus ook!

Het is het ongeduld met de gezellige toon, met het vragen naar de bekende weg, met het preken voor eigen parochie, met de voorspelbaarheid van de voorlichter.

Dat alles is er nog volop. Maar de onvrede daarover is nog niet eerder zo groot geweest. Over De Correspondent, een initiatief van Rob Wijnberg, wordt nijdig geklaagd dat dit soort journalistiek van en voor een kleine groep is (gatver, de elite!). Dat moeten we nog zien, maar zeker lijkt het dat de behoefte aan meer inzicht en achtergrond breed wordt gedeeld. Dat De Telegraaf veel lezers verliest is vooral ook het gevolg van verkeerd redactioneel beleid. Er is in deze tijd gewoon niet zoveel behoefte aan een simplistische ‘actiekrant’.

Natuurlijk, klagen over de waan van de dag kan snel de waan van de dag worden. Ambitie kan stranden in pretentie. De journalistiek probeert per definitie het onmogelijke: een werkelijkheid te vangen die ongrijpbaar is, een wereld te bevatten die ondoorgrondelijk zal blijven. Maar het gaat om nieuwsgierigheid naar die werkelijkheid, naar die wereld. Als ik erover ging zou ik die nieuwe ambitie in de journalistiek ruim baan geven. Daar ligt een toekomst.


NRC.Next, 31-03-2013 (Bas Heijne)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB