Trotse universiteit


Maandag liep ik naast mijn nieuwe collega Marco Ventura in de academische stoet van de voormalige Katholieke Universiteit Leuven. Marco arriveerde deze week uit Siena.


Professoren in toga die twee aan twee door de straten van Leuven trekken. Moeders die in dat lange lint sporen van intelligentie zoeken. Meisjes die foto's maken, terwijl ze zelf veel knapper zijn. Het is de toga die het doet. Die heeft een magisch effect. Als ik hem draag, denk ik van mezelf dat ik veel heb nagedacht. Dat gevoel bekruipt me nooit wanneer ik een boek lees, iets waar een hoogleraar wegens tijdsgebrek nauwelijks aan toekomt. Dan denk ik: ik weet niets.

Marco was verbaasd dat de opening van het academiejaar plaatsvond op de eerste dag ervan. Het lijkt nochtans de logica zelf. Maar in Italië gaat het anders. De opening vindt plaats op een onverwacht moment. Wanneer de colleges al een tijdje lopen. Alles hangt af van toppolitici en hun agenda. Elke universiteit wil er minstens één om de openingsplechtigheid luister bij te zetten. De planning gebeurt op korte termijn. Omdat politici het druk, druk, druk hebben met zich uitsloven voor de medemens. En omdat bij een langere voorbereiding de gevraagde vedette op het grote moment misschien in de gevangenis zit.

Plotseling bekroop mij een gevoel van geluk, daar in die stoet. Zo diep als onze Italiaanse collega's zijn wij niet gevallen. Al gaat het ook bij ons niet geweldig. Lang geleden voerde bij de opening van het academiejaar de rector het woord, gevolgd door iemand die namens de jonge wetenschappers sprak. Dan kwam een student die iets heel links zei. Eigenlijk was de rector de spilfiguur. Hij bracht de boodschap. Politici zaten braaf in de zaal. Omdat ze nog niet heimelijk konden sms'en of twitteren, moesten ze wel doen alsof ze luisterden. Ze werden aardig de oren gewassen.

Helaas, later, rond de eeuwwisseling, kregen ze zelf het woord. Ze spraken bloedeloze teksten uit die door beginnende medewerkers waren opgesteld. In voorspelbare bewoordingen prezen ze innovatie. Gewestelijke accenten werden niet geschuwd, dat was het enige wat werkelijk vernieuwend was. Ach, ik begrijp de gelegenheidsredenaars wel. Politici houden graag toespraken op de plek waar ze hun bisjaren doorbrachten. Lichte revanche, het is een menselijk gevoel. Het zijn de universiteitsbestuurders die zich te lankmoedig hebben opgesteld. Ze schurkten tegen de macht aan, daarbij vergetend dat ze zich opstelden als bedelaars. Bedelaars in toga, zonder de directe vernedering van de trillend uitgestoken hand.

We moeten daarmee stoppen. Universiteiten horen voortrekkers te zijn en geen volgers. Onafhankelijke geesten moeten er een plaats blijven hebben. Mensen die nieuwe trends zien vooraleer ze trendy worden.

Professoren zijn soms bescheidener dan vroeger, wat een goede zaak is, maar helaas ook minder trots. Zij zien zich gedwongen aan allerlei formele criteria te beantwoorden, waardoor ze gehoorzaamheid aanleren ten koste van het tomeloze denken. Wetenschappers publiceren zich te pletter. Plagiaat ontstaat omdat er te veel wordt geschreven. En het wordt niet opgemerkt omdat er te weinig wordt gelezen.

Er schuilt vernedering in de wurgende bureaucratie waarmee de academische wereld wordt overstelpt. Projecten uitschrijven, papieren invullen, verantwoording afleggen. ‘Het is nu eenmaal zo. We zitten ermee', zucht een collega tijdens de receptie. Hij kijkt diep in zijn glas dat al heel lang halfleeg is. Maar natuurlijk kan het op die manier niet blijven duren. Vroeg of laat ruimt de virtuele kwaliteit van de academische papierwinkel het veld voor wat echt belangrijk is: origineel denken, durf aan de dag leggen, de tijdgeest verheerlijken door hem tegen te spreken. Ooit komt de knik in de curve.

Zo niet duikt vroeg of laat wel ergens een kleine, dure, elitaire universiteit op, die met hoge inschrijvingsgelden de democratisering van het onderwijs in één klap ondergraaft. Een instelling door niets of niemand gecontroleerd. Met diploma's die geen erkenning genieten. Er is geen hond die zoiets kan verbieden. De arbeidsmarkt velt het ultieme oordeel.

Willen we dat? Daar zou ik graag een toespraak over horen. Desnoods door een minister met een Limburgs accent. Hij moet zijn tekst wel zelf schrijven. Dat doen professoren ook.


DS, 27-09-2012 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB