Groepsimmuniteit, een onhaalbare droom


Kunnen we terug naar een normaal leven als de magische grens van 70 procent ingeënte burgers bereikt is? Daar ziet het vandaag niet meer naar uit. ‘Maar groepsimmuniteit is ook niet de enige oplossing.’


‘Als we die drempel van minstens 70 procent halen, is de vrijheid écht nabij.’ Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) beklemtoonde begin dit jaar bij de voorstelling van de vaccinatiestrategie dat de vaccins ons zullen verlossen. Eind vorige week herhaalde het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) dat ons land tegen de tweede helft van 2021 ‘genoeg vaccins heeft om de 70 procent groepsimmuniteit te bereiken’.

Beleidsmakers blijven die 70 procent als een mantra herhalen. Maar de laatste weken hebben cruciale nieuwe inzichten barsten geslagen in de 70-procent-drempel. Het houdt niet langer steek dat bij een vaccinatiegraad van 70 procent ‘het rijk der vrijheid’ herbegint. Daar zijn drie redenen voor:


1. De vaccins zijn niet perfect

‘De grens op 70 procent leggen is onnozel’, zegt de vooraanstaande Amerikaanse professor epidemiologie Marc Lipsitch (Universiteit Harvard) in een gesprek met De Standaard. ‘Want dan ga je er bijvoorbeeld van uit dat vaccins 100 procent beschermen tegen overdracht van het virus. Dat is heel duidelijk niet het geval.’

In februari werd dat belangrijke gat in de kennis over de vaccins deels gedicht, onder meer aan de hand van Israëlische onderzoeken. De coronavaccins blijken ook bij de brede uitrol veel beter te werken dan ooit verhoopt. Maar ze zijn niet perfect. Het is niet uitgesloten dat een gevaccineerde het virus nog doorgeeft.

Net dat is een zeer belangrijke parameter voor de drempel waarbij groepsimmuniteit begint (zie inzet). ‘Voor de betere vaccins schat ik de bescherming tegen overdracht op 70 tot 90 procent’, zegt Lipsitch.

Wat betekent dat voor de drempel om groepsimmuniteit te bereiken? Als de kans op overdracht met 80 procent zakt, is geen 70, maar 83 procent nodig – dat komt overeen met 100 procent van de bevolking ouder dan 15 jaar.


2. Het virus is besmettelijker geworden

Een belangrijke nuance is dat immuniteit niet alleen via vaccinatie opgebouwd kan worden: dat kan ook door de ziekte door te maken. Als de bescherming evenwaardig is als bij een vaccin, mogen we iedereen die de ziekte doormaakte als een gevaccineerde tellen. Maar ook dan zal een vaccinatiegraad van 70 procent niet volstaan.

Want het virus is sinds het in Wuhan begon te circuleren een stuk besmettelijker geworden. Volgens de recentste schattingen is de Britse variant 40 tot 90 procent besmettelijker. Dat wil zeggen dat de R0 hoger ligt dan de oorspronkelijke schatting van 2 tot 3. Dat heeft ook enorme gevolgen voor de drempel van groepsimmuniteit. Een 50 procent besmettelijkere variant trekt de grens voor groepsimmuniteit op van 83 naar 97 procent. Om dat te bereiken, moeten we de hele bevolking ouder dan 3 jaar inenten.

Daarmee houdt het niet op, want zelfs dat is een optimistische schatting. ‘Wij, epidemiologen, beslisten heel vroeg, en voorbarig, dat het reproductiegetal 2,5 of 3 was, en gingen verder met ander onderzoek’, zegt Lipsitch. ‘Maar er is behoorlijk goede evidentie dat het reproductiegetal op sommige plaatsen hoger lag. Een degelijk, maar niet vaak gelezen, wetenschappelijk artikel stelt dat het in Wuhan 4 tot 6 was. Voor de Britse variant wordt de R0 dan 7,5.’


3. Het muteert nog verder

En ook al zou een nieuw coronavaccin helemaal vermijden dat mensen het virus nog verder doorgeven: zeker kunnen we niet zijn dat dit zo blijft. Met slimme mutaties slaagt het virus erin om opgebouwde afweermechanismen te omzeilen. Dat tonen onder meer de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse varianten. Niet alleen raken mensen er veel vaker opnieuw mee besmet, ook blijken de vaccins minder werkzaam.

Hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe groter de immuundruk op het virus: alleen mutanten die erin slagen om de vaccins minder werkbaar te maken, zullen nog kunnen overleven. ‘Maar dat is geen reden om nu trager te gaan vaccineren. We willen liever dat mensen immuun worden door vaccinatie dan doordat ze de ziekte oplopen’, zegt Lipsitch.

We kunnen de vaccins wel aanpassen voor die varianten, maar dan blijft de vraag of ze ook bestand zijn tegen varianten die nog moeten ontstaan. En ook, of we wel zoveel moeite zullen doen. ‘Eenmaal de meest kwetsbaren beschermd zijn door het vaccin, zal het leefbaar worden. Dan wordt het een harde, politieke beslissing of het echt een prioriteit is om het virus uit te roeien.’


En nu?

Met wat we nu weten, wordt het erg moeilijk, zo niet onmogelijk, om groepsimmuniteit te bereiken voor sars-CoV-2. Maar is de hele operatie voor de massale vaccinatie dan wel de moeite? Zeker wel, zegt Lipsitch. Het is al een enorm voordeel voor een samenleving wanneer we dankzij vaccins vermijden dat mensen ziek worden of overlijden. Zo veranderen we een wereldwijde rampspoed in een normale ziekte.’

‘Ik denk niet dat groepsimmuniteit de enige oplossing is, en ik denk niet dat het de meest waarschijnlijke oplossing is. Als we over twee jaar géén coronagevallen meer hebben, zou ik aangenaam verrast zijn. Maar als tegen dan in de rijke landen het leven niet opnieuw normaal is, zou ik erg onaangenaam verrast zijn, precies omdat we die combinatie hebben van een bescherming van kwetsbaren en opgebouwde immuniteit.’


Het getal van Merkel

‘Als er geen immuniteit in de bevolking bestaat, als er geen vaccin is, zal een groot deel van de bevolking besmet raken. Experts zeggen 60 tot 70 procent.’ Het was de Duitse bondskanselier Angela Merkel die het concept groepsimmuniteit net geen jaar geleden introduceerde bij het grote publiek, weliswaar zonder het woord expliciet te laten vallen.

Dat een bepaald percentage van de bevolking immuun moet zijn tegen het virus vooraleer de epidemie vanzelf uitdooft, komt voort uit een eenvoudig epidemiologisch inzicht: opdat een virus zich verder kan verspreiden, moet elke geïnfecteerde minstens één andere aansteken. Is dat minder dan één, dan komen er almaar minder nieuwe gevallen bij en stopt de verspreiding uiteindelijk.

In het geval van sars-CoV-2 steekt een patiënt normaal drie anderen aan. Om dat cijfer van 3 onder 1 te krijgen, moeten dus minstens 2 van de 3 contacten van de patiënt (of 66 procent) immuun zijn tegen het virus.

Voor de liefhebbers: de formule om de drempel voor groepsimmuniteit te berekenen, is (R0-1)/R0. Naarmate R0 groter wordt – bijvoorbeeld doordat er meer besmettelijke varianten ontstaan – wordt die drempel hoger. Die formule gaat alleen op als degenen die immuniteit opbouwen, het virus ook echt niet meer kunnen doorgeven. Daarvan weten we alvast dat dat niet klopt voor de eerste coronavaccins.


DS, 06-03-2021 (Maxie Eckert, Dries De Smet)

Bijgesloten Plaatje(s)