Leterme loopt weer vast in Belgisch ‘overlegmodel’


Brussel, 15 juli. Yves Leterme heeft gekozen voor de totale chaos. Voor de derde keer in 400 dagen ging de Vlaamse christen-democraat gisteravond naar de Belgische koning Albert om zijn ontslag aan te bieden. Weer was het niet gelukt het eens te worden over herziening van het Belgische bestuur, lees: méér bevoegdheden voor de regio’s. Een oplossing van de crisis lijkt verder weg dan ooit.


Is Leterme dader of slachtoffer? In de ogen van zijn partijgenoten is hij het laatste. „Dit is een dramatische situatie als u het mij vraagt”, zei Jo Vandeurzen, partijgenoot van Leterme en minister van Justitie, vanmorgen. „Ik denk dat in mijn partij op dit ogenblik veel mensen echt wel meeleven met Yves Leterme die andermaal al het mogelijke gedaan heeft om oplossingen te zoeken.”

Franstaligen zien het anders. Wat hen betreft was er eigenlijk maar één probleem: Yves Leterme. Er was immers een regering. Er was overeenstemming over een aantal sociaal-economische maatregelen. Leterme, de grote winnaar van de verkiezingen van vorig jaar juni, moest alleen nog even zijn eigen achterban zien te overtuigen dat dat wel genoeg was. En dat is hem wéér niet gelukt.

Hoe nu verder? De meeste Vlaamse politici, ook Yves Leterme, ontkenden het afgelopen jaar dat ze België graag zien barsten – iets waar Franstaligen bevreesd voor zijn. Maar zo kan het ook niet verder gaan, liet Leterme vannacht, na zijn bezoek aan de koning, in een verklaring weten. Hij had het over „tegengestelde visies tussen de gemeenschappen” die „niet te overbruggen” waren. „Dit toont aan dat het overlegmodel op louter federaal niveau zijn limieten heeft bereikt.”

Grofweg zijn er nu vier toekomstscenario’s. Aan elk ervan kleven problemen.

Yves Leterme gaat toch door. Het zou niet de eerste keer zijn dat de politieke crisis een hoogtepunt bereikt, en dat een paar dagen later blijkt dat er eigenlijk weinig is veranderd. Koning Albert heeft laten weten dat hij de ontslagaanvraag van Leterme in beraad houdt. Het is dus niet uitgesloten dat hij hem vraagt aan te blijven.

Didier Reynders, de leider van de Franstalige liberalen, sprak vanmorgen al een voorkeur uit voor deze optie. „We moeten voortdoen met de huidige meerderheid én met Leterme als premier”, zei hij.

Voor Leterme lijkt ‘doorgaan’ geen aantrekkelijk scenario. Goed, hij zou nog een keer hebben laten zien dat het hem menens is. Maar hij zou verder niks hebben bereikt. Hij won vorig jaar de verkiezingen door een ‘grote staatshervorming’ te beloven. Dat wil zeggen: meer bevoegdheden voor Vlaanderen. Ook de afgelopen dagen was een akkoord daarover nog niet in zicht. Er werd alleen onderhandeld over verder uitstel van de onderhandelingen, niet over de inhoud. En de achterban van Leterme wil resultaten, bleek gisteren.

Een nieuwe premier. Eerste kandidaat is dan de liberaal Didier Reynders, de leider van de grootste Franstalige partij. Partijgenoten van Leterme zullen redeneren dat de Franstaligen nu aan de beurt zijn om te ontdekken hoe moeilijk het is een federale regering te leiden. Laat een van hen het maar eens proberen – en waarschijnlijk falen, is de redenering. De volgende verkiezingen komen er immers al snel aan, in juni volgend jaar, voor de regionale parlementen (Vlaanderen, Brussel en Wallonië).

Reynders, die niet gek is, gaf vanmorgen meteen aan weinig te voelen voor het premierschap. Onmiddellijk worden daarom vandaag ook de namen genoemd van oudgedienden als Jean-Luc Dehaene en Guy Verhofstadt. Verhofstadt, een Vlaming, is anders dan Leterme wél populair in het zuiden van het land. Maar de kans is groot dat hij liever doorgaat met wat hij heeft aangekondigd nu te zullen doen: een boek schrijven.

Nieuwe verkiezingen zijn normaal gesproken het laatste redmiddel. Maar volgens verschillende deskundigen is dit nu geen optie. Dat heeft alles te maken met een ander probleem waarvoor de afgelopen dagen, weken, maanden geen oplossing kon worden gevonden: het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde.

Vlaamse politici willen dat dit kiesdistrict wordt gesplitst. Daardoor zouden Franstalige inwoners van de Vlaamse gemeenten rond Brussel niet langer kunnen stemmen op de kopstukken van Franstalige partijen die in de hoofdstad wonen.

Probleem is nu: er kunnen geen nieuwe verkiezingen worden gehouden voordat er een oplossing is gevonden voor ‘BHV’. Dat heeft de voorzitter van het Grondwettelijk Hof vorig jaar gezegd. Het Hof vindt dat de grenzen van het kiesdistrict moeten samenvallen met provinciegrenzen, zoals bij andere kiesdistricten het geval is. In theorie zou het parlement de mening van het Hof naast zich neer kunnen leggen, en toch verkiezingen uitschrijven. Maar wat dan als de uitslag van die verkiezingen door het nieuw gekozen parlement niet wordt erkend?

Het ‘confederale model’: laat de regeringen van de gewesten (Vlaanderen, Brussel, Wallonië) onderhandelen over een oplossing. Dat wil zeggen: de gewesten beslissen wat ze nog samen willen doen. Dit model is met name populair bij de Vlaamse christen-democraten. Yves Leterme leek er in zijn verklaring vannacht ook een voorkeur voor uit te spreken. In een ultieme poging zijn regering te redden had hij trouwens gisteren al voorgesteld de minister-presidenten van de regio’s expliciet een rol te geven bij de onderhandelingen over een staatshervorming.

Maar ook dit model is geen wondermiddel. Er kunnen nieuwe mensen aan de onderhandelingstafel komen, uiteindelijk praten ze namens dezelfde partijen, met dezelfde standpunten, over dezelfde problemen. In die standpunten is het afgelopen jaar te weinig veranderd om tot echte onderhandelingen te komen.

Hoe langer de patstelling duurt, hoe moeilijker het – voor alle partijen – wordt om straks toch een compromis te verdedigen. En hoe luider de speculaties over het naderende einde van België weer zullen worden. Maar dat scenario is zo mogelijk nog ingewikkelder dan alle andere.


NRC, 15-07-2008 (Jeroen van der Kris)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB