Latijns-Amerika / Het jaar van de roze vloed


Latijns-Amerika is in één jaar tijd stukken linkser geworden. De reflex van de VS is om daar nerveus van te worden. ’De roze vloed’, noemt Larry Birns de verlinksing van Latijns-Amerika.


Daarmee geeft de directeur van de Council on Hemispheric Affairs, een denktank in Washington, meteen al aan dat hij niet tot die Amerikanen hoort die er zenuwachtig van worden dat links dit jaar de macht heeft gekregen in Bolivia, Peru, Ecuador, Nicaragua en op een haar na in Mexico, en de macht wist te behouden in Brazilië en Chili.

„Het beleid van die linkse regeringen doet vaak denken aan de New Deal”, zegt hij, verwijzend naar de sociale programma’s die in de VS in de jaren dertig werden ingevoerd. „Deze regeringen willen een matiging van het economische model van brute mededinging.”

Vanuit Europees gezichtspunt is een roze tijdperk, zo nu en dan, heel gewoon. En volgens Jorge Castañeda, oud-minister van buitenlandse zaken van Mexico en nu hoogleraar in New York, was het zelfs te verwachten: „De combinatie van ongelijkheid en democratie heeft overal de neiging om een beweging naar links te veroorzaken”, schreef hij in mei in het tijdschrift Foreign Affairs. „Dat was zo in West-Europa van het eind van de 19de eeuw tot na de Tweede Wereldoorlog; het is nu het geval in Latijns-Amerika. De verarmde massa stemt voor het soort beleid dat hen, hopen ze, minder arm zal maken.”

Maar er is op het westelijk halfrond een land met een geschiedenis die in dit opzicht uitzonderlijk is: de Verenigde Staten zijn, hoewel sociale ongelijkheid en democratie er altijd naast elkaar hebben bestaan, nooit de weg van het socialisme ingeslagen. En de VS heffen, telkens wanneer in ’de achtertuin’ een land wel naar links dreigt af te glijden, de waarschuwende vinger.

In de vorige eeuw werd dat gebaar regelmatig gevolgd door harde actie. In 1973 werd in Chili de regering van Salvador Allende met hartelijke Amerikaanse instemming omvergeworpen door het leger. In Nicaragua volgde in de jaren tachtig op de militaire en later electorale overwinning van de Sandinisten onder Daniel Ortega een opstand van de Contra’s, gefinancierd door de VS.

Een kwart eeuw later zijn die reflexen er nog steeds. Toen het ernaar uit begon te zien dat Ortega opnieuw tot president van Nicaragua gekozen zou worden, riep het Republikeinse Congreslid Dana Rohrbacher op tot het blokkeren van alle geldstromen naar Nicaragua op grond van de antiterreurwetgeving. Voor de Nicaraguaanse economie zou dat rampzalig zijn: immigranten in de VS sturen vierhonderd miljoen euro per jaar naar hun achtergebleven familie – dat is van dezelfde orde van grootte als de totale import van Nicaragua.

Dat de VS zo reageren is geen wonder, zegt Larry Birns: president Bush liet na zijn aantreden, zes jaar geleden, het Latijns-Amerika-beleid over aan aanhangers van de harde lijn tegen Cuba en alles wat daar sympathie voor koestert. „Colin Powell was niet zo geïnteresseerd in Latijns-Amerika en zijn opvolgster Condoleezza Rice is een echte Europeanist. Die heeft de hele regio tegen zich in het harnas gejaagd door haar ’staccatodiplomatie’: zo nu en dan riep ze iets, maar quality time was er niet bij.”

Daardoor is Latijns-Amerika zich in zijn diplomatie veel minder op de VS gaan richten. Birns: „Op een topconferentie van Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen in Brazilië is de VS onlangs de waarnemerstatus geweigerd. En het is volgens mij een kwestie van tijd voordat in de Organisatie van Amerikaanse Staten het lidmaatschap van Cuba serieus aan de orde komt. Dat zal me een crisis geven!”

Volgens Castañeda heeft er in de vriendenkring van Cuba de afgelopen jaren een merkwaardige wisseling van de wacht plaatsgevonden. De oude bondgenoten van Cuba, de traditionele communistische en socialistische partijen, met in sommige gevallen verwante guerillagroepen, hebben zich omgevormd tot gematigde sociaal-democraten. De tegenwoordige leiders in Brazilië en Chili weten dat flirten met de baardige leider in Havana stemmen kost, en bovendien een dure ruzie kan opleveren met de VS.

De nieuwe medestanders van Castro zijn juist populistische linkse leiders. Zij staan in de traditie van volksmenners als Juan Perón in Argentinië, die vaak op voet van oorlog stond met de socialisten. Maar als leiders die het moeten hebben van charisma en een wenkende heilstaat, vinden Hugo Chávez in Venezuela en Evo Morales in Bolivia als vanzelf aansluiting bij elkaar en bij Fidel Castro.

Ook Larry Birns bestrijdt het beeld dat Latijns-Amerika bijna eentonig rood of roze geworden is. De populistische variant van links, valt hem op, kwam dit jaar vooral aan de macht in landen met grote indiaanse bevolkingsgroepen. Vaak, zoals in Bolivia, na een volksoproer waarbij in tegenstelling tot vroeger het leger nauwelijks een rol speelde.

De Indianen, die niet alleen arm zijn maar ook de saamhorigheid hebben die je krijgt door een gedeelde cultuur, zijn de ideale voorhoede in een opstand, zegt Birns. En zo’n opstand is er volgens hem een van het klassieke, al door rechtsfilosoof John Locke beschreven soort: „Als de regering het ’sociale contract’ niet nakomt, mag je die afzetten. Voor Correa in Ecuador en voor Morales in Bolivia geldt: als ze melden dat ze hun beloften niet kunnen nakomen, zijn ze onmiddellijk kandidaat voor afzetting. Daar gaan we nog wel een paar gevallen van zien.”


Trouw, 02-12-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB