Is Polen op weg naar EU-exit?


Het conflict tussen Brussel en Warschau over de rechtsstaat wordt almaar scherper. Het Poolse Grondwettelijk Hof stelt de primauteit van het Europese Hof van Justitie ter discussie. De roep om financiële sancties klinkt steeds luider.


De kloof tussen de Europese Commissie en de regeringen in Polen en Hongarije over het naleven van de regels van de rechtsstaat wordt almaar dieper. De vraag lijkt niet langer te zijn of Brussel de twee lidstaten financiële sancties moet opleggen, maar wanneer dat zal gebeuren.

Zeker is dat Polen en Hongarije niet van plan zijn zich te schikken naar de Europese regels over hoe een gezonde rechtsstaat functioneert. Veelzeggend was de uitspraak van het Poolse Grondwettelijk Hof. Dat besliste woensdag dat het land zich niet moet schikken naar de maatregelen die het Europese Hof van Justitie heeft opgelegd. Dat betekent dat de hoogste Poolse rechters hun middenvinger opsteken naar de hoogste Europese rechters.


Illegaal benoemde rechters

Verwonderlijk is dat niet. De conservatief-nationalistische regering in Warschau is volop bezig met het uitkleden van de onafhankelijke rechtspraak. De eerste stap daarin was het illegaal benoemen van rechters bij het Grondwettelijk Hof. Die rechters zeggen nu de facto dat de wensen van Poolse politici zwaarder wegen dan het Europees recht en de Europese verdragen.

De verwachting was dat het Grondwettelijk Hof ook zou beslissen dat de Poolse grondwet altijd zwaarder weegt dan het Europees recht, maar die uitspraak is voorlopig uitgesteld. Toch nam de Poolse premier, Mateusz Morawiecki, al een voorschot op zo’n uitspraak: ‘Voor de Poolse burger is nu al duidelijk dat onze grondwet de hoogste wet is’, zei hij. Dit wijst erop dat het land zich steeds meer buiten de Europese rechtsorde plaatst. Critici van de Poolse regering spreken van een ‘Polexit’.

Polen is natuurlijk niet van plan uit de EU te stappen, het land krijgt zeer veel Europees geld. Brussel kan het land ook niet uit de EU zetten. Maar het oplopende conflict doet de roep naar financiële sancties wel weer luider klinken.


Pools sanctieregime aangescherpt

Het Europese Hof van Justitie sprak zich opnieuw uit over de manier waarop de Poolse regering rechters die haar niet welgevallig zijn, bestraft. De onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen kan niet meer worden gegarandeerd, luidt het verdict.

Daarmee geven de rechters in Luxemburg de Europese Commissie gelijk. Die had hen in 2019 gevraagd het Poolse sanctieregime te onderzoeken omdat ze vond dat het in strijd is met het Europees recht. Maar ondertussen heeft Warschau dat sanctieregime nog aangescherpt. Ook dat geeft aan dat de PiS-regering zich niets aantrekt van wat in Brussel of Luxemburg gezegd wordt.

Op de vraag of Polen bezig is met een exit uit de EU, wil de Commissie nog niet reageren. ‘We zijn natuurlijk bijzonder bezorgd over wat er gebeurt. Warschau moet zich schikken naar het Europese Hof van Justitie.’ Ondertussen lanceert de Commissie ook nieuwe inbreukprocedures tegen Polen en Hongarije over de manier waarop de twee lidstaten omgaan met de rechten van de lgbti-gemeenschap. In principe hebben Warschau en Boedapest twee maanden de tijd om te reageren. Ook in deze kwestie is kans klein dat ze tegemoetkomen aan de verzuchtingen van Brussel. De Hongaarse premier, Viktor Orban, vindt dit een zaak van nationale soevereiniteit.

Sara Matthieu, Europees Parlementslid voor de groenen, hoopt dat de Commissie nu eindelijk doorpakt. Als het van haar afhangt, worden beide landen financieel gestraft. ‘Polen blijft zogenaamde “lgbti-vrije zones” financieren met EU-belastinggeld. De groenen vragen al jaren om die lidstaten financieel te straffen. Ik verwacht niet dat Boedapest en Warschau wetten terugschroeven. Dan is het voor ons heel duidelijk: geen respect voor Europese waarden, dan geen centen. Dat het Poolse Grondwettelijk Hof gisteren heeft besloten de autoriteit van het Europees Hof van Justitie niet te erkennen, toont nogmaals dat de lidstaat totaal geen respect heeft voor Europese regels.’


DS, 15-07-2021 (Dominique Minten)