Ook dit is oorlog: ‘Grootste kunstroof sinds 1945’


Op het wereldpodium van Davos duikt dezer dagen ook een kunstinstelling uit Kiev op. Die klaagt de massale kunstroof van de Russische bezetters en de brutale plundering van het museum van Cherson aan.


Volgens internationale experten is er sprake van ‘de grootste kunstroof sinds de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog’. In het zuiden van Oekraïne, in steden als Cherson, Marioepol en Melitopol, verdwenen vorig jaar naar schatting 15.000 kunstvoorwerpen. Niet alleen schilderijen, maar ook kostbare objecten uit de oudheid en zelfs goud van de Scythen, een oud ruitervolk op de Euraziatische steppes. De Russische bezetters roofden de kunst uit instellingen zoals het Regionaal Historisch Museum in Cherson.

Directrice Alice Dotsenko, die in het najaar terugkeerde naar de bevrijde stad, vatte in The New York Times samen hoe de Russen volgens ooggetuigen te werk gingen: ‘Ze laadden meesterwerken waarvan er over de hele wereld geen andere zijn, in alsof het vuilnis was.’

In totaal waren dertig musea bij de plundering betrokken. De kunstvoorwerpen dienden niet als oorlogstrofeeën, het ging ook niet om wangedrag of vernielzucht van Russische soldaten. Volgens experts was de roof bedoeld als aanslag op de Oekraïense trots en identiteit. Ze gebeurde systematisch, in georkestreerde operaties, waarbij kunsthistorici uitgelezen stukken konden kiezen onder toezicht van een gewapende escorte.

Toen het Oekraïense leger op het punt stond Cherson te heroveren, gingen de plunderaars driester te werk. Het inpakken en het transport gebeurden niet meer volgens de regels van de kunst. Museummedewerkers moesten toezien hoe schilderijen brutaal uit hun lijst werden gehaald en objecten beschadigd raakten.

Buitgemaakte doeken doken intussen al op in een museum in de Krim, in Simferopol. Volgens de directeur zijn ze er ondergebracht om ze te inventariseren en te ‘beschermen’.


Soundtrack

De kunstroof in het zuiden van Oekraïne komt aan bod in Ukraine is you, een tentoonstelling van het Pinchuk Art Center op het World Economic Forum in Davos. Het privémuseum, de grootste cultuurinstelling in Kiev, nam vorig jaar al het voortouw om ook vanuit artistiek perspectief de oorlog in de belangstelling te houden. Dat gebeurde onder meer met pop-uptentoonstellingen tijdens de Biënnale van Venetië en in het Europees parlement in Brussel.

Het Pinchuk Art Center wordt geleid door de Vlaming Björn Geldhof, die het begin van de oorlog als directeur in ballingschap doorbracht in het Muhka in Antwerpen. In Davos stelde hij gisteren het nieuwe project voor. Het bevat een update van een eerdere presentatie over oorlogsmisdaden in Oekraïne. Geldhof: ‘De titel verwijst naar de internationale ondersteuning, naar gedeelde vreugde over de behaalde successen. Maar het is ook een waarschuwing: als deze strijd niet gewonnen wordt, kan ze ook elders oplaaien. De beelden gaan recht naar het hart en maken toeschouwers stil. Intussen blijven de noodzaak van ondersteuning en de urgentie ervan op tafel liggen.’

Het museum stuurde ook twee kunstenaars, Jarema Malasjtsjoek en Roman Chimej, op pad. Ze namen de eerste trein naar Cherson toen de stad weer in Oekraïense handen viel. Geldhof: ‘Hun gefilmd verhaal, As if nothing happened, is geen journalistiek verslag maar het relaas van een beleving. Met een soundtrack op het ritme van granaatinslagen en het luchtalarm dat nog geregeld afgaat. Malasjtsjoek en Chimej schetsen een mooi, maar evengoed pijnlijk portret van de bevrijde burger. De zoektocht naar waardigheid vormt de kern van hun verhaal.’

De film laat ook de lege vitrines in het regionaal museum van Cherson zien. Het zijn onthutsende beelden, waarbij alleen de afdruk van kunstvoorwerpen en hun naambordjes overblijven. Geldhof: ‘De ontmanteling en verwijdering van beelden, in musea maar ook in de publieke ruimte, past in een bewuste tactiek: de onthoofding van de Oekraïense cultuur. Dat intussen 2.000 voorwerpen op de lijst van het Art Loss Register (wereldwijde private gegevensbank van gestolen en vermiste kunst, red.) staan, zegt ook veel. Het zal niemand verbazen dat ze binnenkort circuleren op de zwarte markt, of dat er pogingen ondernomen worden om ze te verhandelen.’


DS, 18-01-2023 (Geert Van der Speeten)