Waarom Russisch nepnieuws als spaghetti is


Zeggen dat liegen in Rusland verheven is tot kunstvorm, zou overdreven zijn. Daarvoor zijn de verhalen die uit het Kremlin komen te slecht gemaakt. Beter is te zeggen dat Rusland de leugen heeft geïndustrialiseerd. Dag en nacht rolt nepnieuws van de band in de trollenfabrieken van Sint-Petersburg.


Onderbetaalde werknemers komen ’s ochtends aan op kantoor, nemen plaats achter computers en produceren van negen tot vijf onzin. Dat was al zo vóór de oorlog in Oekraïne en dat is nog toegenomen. Je kunt zelfs zien wanneer de trollen naar het toilet gaan, lunchpauze nemen of een sigaretje roken, blijkt uit onderzoek van de Nederlandse data-analist Robert van der Noordaa.

De meest absurde gedachtekronkels schoppen het zo tot propaganda. Dezelfde internettrol noemt de Oekraïense Volodimir Zelenski ’s ochtends een nazi, vergelijkt hem ’s middags met een drugsverslaafde en verwijt hem ’s avonds een satanistische kindermoordenaar te zijn. De bedoeling van dat grenzeloze voorliegen is meestal niet om een geloofwaardig alternatief voor de werkelijkheid uit te werken. De bedoeling is vooral om een klimaat te scheppen waar wantrouwen heerst, waar je het gevoel krijgt dat je niets meer kunt geloven, waar de waarheid tussen talloze alternatieven wordt weggedrukt.


Zien wat plakt

Tijdens een briefing deze week in een ambassade in Brussel vergeleek een hooggeplaatste westerse diplomaat (die niet met naam en toenaam mag getuigen vanwege diplomatieke protocollen) de strategie met spaghetti. ‘De Russen gooien veel tegen de muur en zien achteraf wel wat blijft plakken.’

De meeste van die verzinsels hebben geen effect. Maar soms schiet Rusland raak, zoals het aapje dat wanneer het lang genoeg op een toetsenbord tokkelt een volledig werk van William Shakespeare produceert. En als de spaghetti blijft plakken, dan gaat het Kremlin er vol op door.

Neem de Oekraïne-oorlog. Kort na de invasie bleef het idee van ‘denazificatie’ plakken. Jarenlang hadden Russische talkshows het voorbereidende werk gedaan, zodat de Russische bevolking en de pro-Russische bevolking in Oekraïne zou geloven dat de regering in Kiev wordt bevolkt door fascisten. Beelden van soldaten met swastika’s op hun bovenarm werden gretig gedeeld en eindeloos online rondgepompt.

Maar al snel zat er sleet op het idee dat Zelenski – een nakomeling van Joodse slachtoffers van de Holocaust – een stiekeme naziofficier was. En dus moest het Kremlin op zoek naar nieuwe spaghetti. Tegenwoordig hoor je Poetin nog nauwelijks over die ‘denazificatie’. Ook dat Zelenski een drugsverslaafde gek is, raakte uit de mode. Dat hij Satan aanbidt, werd nooit echt breed opgepikt. De theorie die de laatste maanden het best kleeft, is dat de Navo een ‘proxyoorlog’ uitvecht in Oekraïne. Ze is net dicht genoeg bij de waarheid om ook serieuze opiniemakers – vooral uit linkse hoek – te overtuigen, maar ze draait de verantwoordelijkheid voor de oorlog om.

Het Westen staat grotendeels machteloos tegenover deze strategie. Het heeft geen zin om de industriële stroom leugens eindeloos te factchecken. Dat is zelfs contraproductief. Uit onderzoek blijkt dat nepnieuws alleen groter wordt wanneer je het probeert te weerleggen. Zeg je ‘I didn’t eat the cookies’, dan vraagt iedereen zich af of je die koekjes niet toch hebt opgegeten. Tegelijk kun je Russische propaganda ook niet zomaar verbieden. Want wie bepaalt wat mag en niet mag? Wat is ‘waarheid’ en wat is het verschil tussen monitoring en censuur? De stap om de Russische stoorzender Russia Today uit de lucht te halen, na de invasie, was enkele jaren geleden nog ondenkbaar.

Bovendien zit in de Russische verhalen die ons beklijven vaak een grond van waarheid. Natuurlijk verdienen Amerikaanse wapenfabrikanten geld met de oorlog in Oekraïne. Natuurlijk zijn er ook extreemrechtse soldaten in Oekraïne. En natuurlijk is het verschrikkelijk dat de economie van Afrikaanse landen instort als er in Europa wordt gevochten. ‘There’s a crack in everything, that’s how the KGB gets in’, klinkt het bij de westerse diplomaat. Alles is goed om ons af te leiden van de realiteit: Rusland is deze oorlog zelf begonnen. En Rusland kan hem eenvoudig beëindigen door zich terug te trekken.


DS, 28-01-2023 (Kasper Goethals)