‘Die vaccins helpen just niks!’ Munitie tegen vaccinruzie


Hoe komt u de feestdagen door zonder coronaruzie? Zes argumenten om het vaccinconflict rond de kerstkalkoen te ontmijnen.


Weg is de kerstsfeer, wanneer genodigden heen en weer prikjes beginnen uit te delen over de voors en tegens van covidvaccinatie. Als u het gezellig wil houden, vermijdt u het onderwerp beter, zeker als de ideeën van de genodigden over vaccinatie mijlenver uit elkaar liggen. Maar hoe hard u ook probeert, uiteindelijk komt corona toch op de feesttafel terecht – dat is onvermijdelijk, gezien het virus nu al bijna twee jaar ons leven bepaalt.

Dus wat is er nu waar van alle theorieën die mensen doen twijfelen aan een vaccinprik? Dit is wat we er tot dusver over weten. Fijne kerst!


1. ‘Ik vertrouw wel op mijn eigen afweer, dank u’

Dat is een dappere houding, die je ook overmoedig of zelfs roekeloos zou kunnen noemen. Want het coronavirus dat covid-19 veroorzaakt, is voor ‘uw eigen afweer’ nagelnieuw: uw immuunsysteem is er nooit eerder mee in contact gekomen. Dat wil zeggen dat u, als u niet gevaccineerd bent, nul antistoffen tegen het virus in uw bloed heeft.

U kunt er natuurlijk op gokken dat uw immuunsysteem adequaat en snel zal reageren op een covidinfectie en meteen antistoffen zal aanmaken, zodat u ervan afkomt met een flinke week met koorts en een nare hoest in bed. U kunt erop gokken dat u geen zware longontsteking zult krijgen en naar adem happend in het ziekenhuis aan de beademing zult terechtkomen. U kunt ervan uitgaan dat uw immuunsysteem niet in overdrive zal gaan en uw organen een na een zal slopen – de meest voorkomende doodsoorzaak van mensen met covid-19. Maar niets garandeert u dat het zo zal gaan, zelfs niet als u jong bent en altijd kerngezond bent geweest. En niets garandeert dat u geen ‘long covid’ aan uw ziekte zult overhouden – een chronische vorm van de ziekte, die maandenlang kan aanslepen.

Nu gooit u natuurlijk uw volgende kaart op tafel, door te stellen dat een échte infectie een duurzamere immuniteit oplevert dan een simpele vaccinatie, en dat u door ‘gewoon’ ziek te worden beter beschermd zult zijn tegen herinfectie. Daar kunt u best eens gelijk in hebben, maar u kunt er ook helemaal naast zitten – het hangt ervan af. Sommige mensen bouwen veel immuniteit op door ziek te worden, anderen weinig of geen, en vooraf is het lastig te voorspellen welke kant het bij u zal opgaan. Hoe ouder iemand is, hoe minder immuniteit hij of zij opbouwt, denken wetenschappers (dat geldt overigens ook voor vaccinatie), en hoe zieker iemand wordt, hoe meer antistoffen hij/zij aanmaakt. Hoe lang de verworven immuniteit na ziekte aanhoudt, is overigens ook nog onzeker. Ze neemt alleszins af met de tijd, net als de immuniteit na vaccinatie.

Eén ding is zeker, leren de jongste studies: de sterkste bescherming tegen (her)infectie bouwt u op wanneer u én (dubbel) gevaccineerd bent én de ziekte al eens heeft doorgemaakt. Maar beschouw dat niet als een aanbeveling om als gevaccineerde het risico op te zoeken – al zeker niet nu er een nieuwe virusvariant op ons afkomt, van wie niemand weet hoe venijnig hij zal uitpakken.


2. ‘Die vaccins verzwakken uw weerstand. Ge kríjgt er corona van!’

Het is raar, maar waar: dubbel gevaccineerde 65-plussers raken in ons land inderdaad vaker met het coronavirus besmet dan hun niet-gevaccineerde leeftijdsgenoten. In de laatste twee weken waarvoor er cijfers beschikbaar zijn, waren er per 10.000 niet-gevaccineerden bijna 77 besmettingen. Per 10.000 dubbel gevaccineerden waren dat er 86. Omgerekend is dat 12 procent besmettingen meer bij gevaccineerde 65-plussers, blijkt uit cijfers van Sciensano.

Bij de rest van de volwassen bevolking is het andersom, maar het verschil is klein. Bij gevaccineerden waren er 16 procent minder positieve tests (bij die berekening is rekening gehouden met het feit dat er veel meer gevaccineerden dan niet-gevaccineerden zijn.)

Dus heeft u gelijk: beschermen de vaccins inderdaad niet tegen een coronabesmetting?

Eerst dit: de cijfers geven niet de pure bescherming van vaccins weer. De besmettingskans hangt ook af van de risico’s die mensen nemen. Uit een studie van de universiteit Hasselt blijkt dat de gemiddelde volwassen gevaccineerde sinds augustus dagelijks bijna dubbel zoveel contacten heeft als zijn niet-geprikte evenknie. En het is ook niet zo dat alle niet-gevaccineerden onbeschermd zijn. Vóór de zomer had al 30 procent van hen antistoffen door een eerdere besmetting. Dat aantal is door de vierde golf nog sterk toegenomen.

Maar uit studies die dat in detail onderzocht hebben, blijkt dat het mooie liedje van 95 procent bescherming tegen infectie (die de Pfizer- en Moderna-vaccins volgens hun producent bieden) niet blijft duren. Hoe langer geleden de tweede prik werd gezet, hoe minder bescherming er overblijft tegen een besmetting. In sommige studies zakt die bescherming naar nul, bij andere blijken gevaccineerden wel nog altijd beter beschermd dan ongevaccineerden. Die resultaten slaan bovendien op de bescherming tegen de deltavariant. Te verwachten valt dat de bescherming tegen omikron nóg lager zal zijn.

Goed nieuws is wel dat wie drie keer geprikt is, veel minder vaak besmet raakt. De kans op een besmetting ligt voor wie al een opfrissingsprik kreeg drie keer lager dan voor wie ‘maar’ dubbel gevaccineerd is.

Kort door de bocht geredeneerd kan het er inderdaad op lijken alsof vaccinatie vatbaarder maakt voor ziekte. In werkelijkheid vertroebelt de combinatie van een snel teruglopende vaccinbescherming en het feit dat gevaccineerden het minder nauw nemen met de regels, het beeld en verklaart ze waarom gevaccineerden soms sneller tegen een besmetting oplopen. Het geeft wel te denken over het nut van de coronapas als instrument om bijeenkomsten veiliger te maken. Verschillende experts merkten eerder al op dat de coronapas een vals gevoel van veiligheid creëert.


3. ‘Maar de ziekenhuizen liggen vol met gevaccineerden!’

Het klopt als een bus: in de ziekenhuizen liggen veel gevaccineerde covidpatiënten. Voor elke niet-gevaccineerde met covid liggen er meer dan twee volledig gevaccineerden. Op de afdelingen intensieve zorg liggen er voor elke twee niet-gevaccineerde patiënten drie die wel geprikt zijn. Het is dus onzinnig om te denken dat het coronavirus alleen nog maar niet-gevaccineerden treft.

Maar het is net zo onzinnig om uit deze cijfers te besluiten dat de vaccins helemaal niet helpen om ernstige ziekte te voorkomen. Om te weten te komen of dat klopt, moeten we verrekenen dat veel meer mensen twee of drie prikjes lieten zetten.

Doen we dat, dan blijkt dat een niet-gevaccineerde 65-minner de laatste twee weken in ons land 5,5 keer meer kans heeft om in het ziekenhuis te belanden dan een gevaccineerde. Bij een 65-plusser is dat 3,5 keer meer. De kansen op IC-opname liggen nog iets verder uit elkaar: die ligt 8 keer hoger voor een niet-gevaccineerde jonger dan 65, en 4,5 keer hoger voor een oudere niet-gevaccineerde.

De cijfers tonen dus duidelijk aan dat de gemiddelde gevaccineerde zijn kans op ziekenhuisopname gevoelig teruggebracht heeft. Dat zie je ook in de cijfers. Hoewel er in de vierde golf veel meer mensen positief testten dan in de tweede golf een jaar eerder, werden er veel minder mensen in het ziekenhuis opgenomen.

De cijfers, van Sciensano, zijn niet perfect. Ze houden bijvoorbeeld geen rekening met onderliggende aandoeningen. Internationale studies die dat wel doen, geven ook aan dat gevaccineerden aanzienlijk beter beschermd zijn dan leeftijdsgenoten met eenzelfde gezondheidstoestand. Het verschil neemt wel af naarmate het langer geleden is dat iemand zijn tweede prik kreeg. De derde prik moet die bescherming opnieuw optrekken, maar waarschijnlijk doet de omikronvariant een deel van die winst teniet.

Dat niet-gevaccineerden een grotere kans hebben om na een besmetting in het ziekenhuis te belanden – dat is toch hun probleem, zegt u nu? Zeker, maar tegelijk ook voor diegenen die wel gevaccineerd zijn. Want door de druk op de ziekenhuizen moet zorg worden uitgesteld. En er wordt een grotere rem gezet op het normale leven om te verhinderen dat nog meer mensen op intensieve zorg belanden. Uit de cijfers blijkt dat een op de drie van alle covidpatiënten er niet zou liggen als iedereen door vaccinatie zijn risico op ziekenhuisopname zo sterk zou hebben beperkt als gevaccineerden. Enne: in dat geval zou 100 procent van de covid-patiënten in het ziekenhuis gevaccineerd zijn.


4. ‘Zijn er te weinig bedden? Dat ze dan bedden bij zetten!’

Het covidbeleid is erop gericht ziekenhuizen, en in het bijzonder de afdelingen intensieve zorg, niet te overrompelen. Tijdens de eerste golf werd de IC-capaciteit tijdelijk opgetrokken van 2.000 naar 3.000 bedden. Vandaag zijn er minder dan 2.000 IC-bedden. Waarom wordt de lat deze keer niet hoger gelegd, vraagt u nu? Wie proberen ze hier voor de gek te houden?

Aan bedden en infrastructuur heb je niet genoeg, luidt het klassieke antwoord van de ziekenhuizen. Door quarantaines, burn-outs en uitstroom van personeel zijn vandaag niet eens alle IC-afdelingen open.

Maar stel dat het personeelstekort opgelost zou worden, wat winnen we dan met een verhoogde IC-capaciteit? Een beetje tijd, blijkt het antwoord. Coronabesmettingen verlopen exponentieel: in de aanloop naar de vierde golf bijvoorbeeld, verdubbelde het aantal besmettingen in twee weken tijd. Het aantal patiënten op intensieve zorg groeit mee met het aantal besmettingen. Hadden we meer IC-bedden gehad, dan hadden we volgens die redenering langer kunnen wachten met het afkondigen van maatregelen. Maar dat had dan geleid tot meer besmettingen, meer ziekte en meer sterfte.


5. ‘Ik wil nog kinderen kunnen krijgen, hé’

Het is een hardnekkig gerucht op sociale media: het verhaal dat het coronavaccin onvruchtbaar zou maken. De redenering gaat als volgt. Vaccinatie lokt een immuunafweer uit tegen eiwitten op de buitenkant van het coronavirus. Die eiwitten zouden gelijken op eiwitten die een cruciale rol spelen bij de vorming van de moederkoek (placenta) bij het begin van een zwangerschap. Vaccinatie zou, zo gaat de redenering, dus niet alleen een immuunaanval tegen de viruseiwitten oproepen, maar ook tegen de eiwitten van de prille placenta – en dus miskramen uitlokken.

Maar het verhaal klopt niet. De gelijkenissen tussen het viruseiwit en het placenta-eiwit (dat syncytine 1 heet) zijn daarvoor te klein. Antistoffen uit het bloed van mensen die een covidinfectie hebben doorgemaakt, zetten geen aanval in op syncytine-eiwitten, heeft laboratoriumonderzoek aangetoond.

Als de theorie zou kloppen, zouden vrouwen overigens niet alleen van vaccinatie onvruchtbaar worden, maar ook van een échte covidinfectie – die wekt immers dezelfde antistoffen op als vaccinatie. En dat is bewezen niet het geval: vrouwen die covid-19 oplopen kort voor of bij het begin van hun zwangerschap, en daardoor antistoffen tegen viruseiwitten opbouwen, krijgen niet vaker een miskraam dan onbesmette vrouwen, heeft onderzoek uitgewezen.

Een andere bezorgdheid geldt een tijdelijke verandering in de menstruatie na vaccinatie, die door sommige vrouwen wordt gemeld. Beïnvloedt die de vruchtbaarheid? Dat is onwaarschijnlijk, gezien in ons land en in andere landen inmiddels miljoenen vrouwen gevaccineerd zijn en de geboortecijfers gelijk gebleven zijn. Zelfs als vaccinatie op korte termijn de menstruatiecyclus zou beïnvloeden, lijkt de vruchtbaarheid daar op langere termijn niet onder te lijden.

En hoe zit het bij de mannen? Bij hen loopt de zaadproductie tijdelijk terug tijdens een covidinfectie. Na vaccinatie is dat niet het geval.


6. ‘Van die vaccins krijgt ge het aan uw hart. Zie maar naar die coureurs!’

In augustus belandden drie jonge Vlaamse wielrenners in het ziekenhuis met hartklachten. Ze waren pas gevaccineerd. Toeval? ‘Ik krijg hier op intensieve zorg in Leuven behoorlijk veel sporters binnen, maar niet meer dan voor de coronacrisis’, zegt Peter Sinnaeve, als cardioloog verbonden aan het UZ Leuven. ‘Zeker topsporters worden nauwkeurig gevolgd. Maar we zien na vaccinatie geen problemen bij hen.’

In Europa en de Verenigde Staten zijn myocarditis of hartspierontsteking en pericarditis, een ontsteking van het hartzakje, als zeldzame bijwerkingen toegevoegd aan de bijsluiter van sommige coronavaccins. De kans op de bijwerking is erg klein, en kleiner dan bij een échte infectie met het virus.

Sinnaeve: ‘Het gaat om 1 tot 10 extra gevallen van hartspierontsteking per miljoen gevaccineerden, afhankelijk van welk vaccin wordt gebruikt en of het om de eerste of tweede prik gaat. Ter vergelijking: er komen 40 extra gevallen bij per miljoen mensen dat wordt besmet met het coronavirus.’

Hoe vergaat het de pechvogels die toch een hartspierontsteking krijgen na hun vaccinatie? ‘Het probleem lost zich meestal vanzelf op. Blijvende schade aan het hart is zeldzaam’, zegt Sinnaeve . Dat wil niet zeggen dat er niemand aan overlijdt. In juli maakte het Europese geneesmiddelenagentschap melding van vijf sterfgevallen, alle bij personen op hoge leeftijd of met onderliggende aandoeningen.


DS, 18-12-2021 (Hilde Van den Eynde, Dries De Smet en Dorien Colman)

Bijgesloten Plaatje(s)