De slag om Somers en Kompany


In zijn kritiek op ‘woke’ kiest Bart Somers voor de morele verhevenheid, schrijft Marc Reynebeau. Vincent Kompany kan Somers de praktijk ervan leren kennen.


Het toeval heeft Vlaams minister Bart Somers (Open VLD) maandag een loer gedraaid. Het zorgde ervoor dat zijn kritiek op wat hij omschrijft als ‘de woke-filosofie’ (DS 20 december), in dezelfde krant verscheen die ook berichtte over het pijnlijke racisme dat Vincent Kompany daags tevoren in Brugge overkwam. In zijn ondergrondse hoofdkwartier zal het inderhaast bijeengeroepen politbureau van de door Somers verguisde woke-beweging in dat incident vast de bevestiging hebben gezien van zijn premissen: dat zelfs volksvermaak niet vrij is van racisme en dat het ook coryfeeën als Kompany niet spaart. Een voorbeeld van woke is de herkenning die empathie losweekt: het was een andere voetballer met Congolese roots, Romelu Lukaku, die van alle Rode Duivels het felst reageerde op het incident. Hij weet er alles van.

Al bleek het ook snel mogelijk om de zaak te relativeren. Aan de rechterzijde heet het dat ze toch maar mineur is in dat stinkende boeltje dat de voetballerij schijnt te zijn. En omdat bij Club Brugge ook zwarte voetballers spelen, zou het zelfs geen ‘echt racisme’ mogen heten. Aan de linkerkant vonden sommigen het dan weer ongepast, zeker voor politici, om ophef te maken over wat die rijkaard van een Kompany beleefde, terwijl over het dagelijkse racisme dat zoveel minder geprivilegieerden teistert op de woon- of arbeidsmarkt, een sluier van stilte blijft hangen.

Voor een en ander valt wel wat te zeggen. Als in voetbalclubs een corrupte moraal de toon zet, mag het niet verbazen dat ook sommige supporters in hun vrije meningsuiting moreel over de schreef gaan. En ook bij wie racistisch wordt belaagd, bestaat wel degelijk sociale ongelijkheid. Ook daarin is sprake van een klasseprivilege, dat onder meer toegang tot de media omvat. Wie sociaal beter af is en daarom meteen in prime time op tv kan melden wat hem is overkomen, kan veel makkelijker rekenen op al dan niet geveinsde erkenning. En zeker, zij die hun solidariteit slechts veinzen, kunnen dat inroepen als excuus om verder niet veel meer te doen aan de bestaande structurele discriminatie.

De opiniebijdrage van Bart Somers verscheen dus op een ietwat ongelukkig moment in de krant. Van alle complexiteit rond het thema is bij hem weinig te merken. Zonder dat hij concrete namen of feiten noemt, lijkt Somers ervan uit te gaan dat er een quasi georganiseerde ‘woke-beweging’ met een min of meer heldere en uniforme ideologie bestaat. Hij vindt ze vooral erg gevaarlijk: ‘het woke-ideeëngoed maakt samenleven onmogelijk’ – een oordeel dat kan tellen voor een minister die inburgering en gelijke kansen in zijn portefeuille heeft. Meer nog, het ‘legt een bom onder onze democratie’. Columnisten schuwen soms de hyperbool niet, maar dit oordeel kan tellen voor een minister die ook binnenlands bestuur in zijn portefeuille heeft.

Er valt wel een en ander af te dingen op Somers’ analyse. Bijvoorbeeld of iedereen wel volop toegang heeft tot zijn idealen van ‘dialoog en gedeeld burgerschap’ – hij geeft er genoeg voorbeelden van en de vooruitgang die hij daarin signaleert, valt in de praktijk vaak minder rooskleurig uit dan hij iets te zelfgenoegzaam suggereert. Net dat kan, van de weeromstuit, sommige excessen en groeipijnen in het activisme tegen discriminatie best verklaren: wie zich niet gehoord voelt, gaat doorgaans wat luider roepen. Zoals hij ook het licht van de zon ontkent als hij minimaliseert hoe discriminatie samenhangt met machtsstructuren.

Als Somers woke slechts kan duiden als ‘hokjesdenken’ dat ‘de vrijheid om van mening te verschillen’ in de weg staat, denkt hij slechts vanuit het optimistische individualisme van zijn liberale ideologie. Die erkent alleen ‘unieke personen’ die geen ‘label’ dragen en slaagt er daarom niet in om zich een goed beeld te vormen van georganiseerde groepsidentiteiten en dito belangen. Want wat zou het middenveld anders zijn? En het waren net de liberalen die zich in 1846 als eersten politiek als groep organiseerden, als partij dus, precies omdat ze zich in het katholieke België als een te weinig gerespecteerde minderheid bejegend voelden.

Zich verenigen is wat mensen doen, ten goede of ten kwade. Helaas had Somers onlangs van uitgerekend Brugse supporters nog wat kunnen leren over de kracht van de groepsidentificatie. Bij een incident in oktober in Drongen sloegen enkelen van hen een man half dood omdat hij een sjaal van Manchester City droeg, het uiterlijke teken van de groep waarmee hij, een Ninovieter, zich identificeerde, wat hem voor de supporters tot vijand maakte.

Elke discussie over sociale groepen, identiteiten of discriminatie, en over de politieke dynamieken daarrond, met inbegrip van woke – of wat er mee bedoeld wordt – belandt snel in drijfzand als ze niet let op de brede maatschappelijke complexiteit. Somers komt daarin niet ver, maar zijn intentie om diversiteit ernstig te nemen, valt niet te betwijfelen. Het geval wil dat rechts Vlaanderen hem vaker verwijt zelf te ‘woke’ te zijn. Het gebeurde laatst nog in het Vlaams Parlement, waar hij het opnam voor het Hannah Arend Instituut in ‘zijn’ Mechelen, dat Vlaams Belang graag gecanceld wil zien door het zijn middelen te ontnemen.

Het valt daarom op dat Somers woke, dat volgens hem neerkomt op ‘groepsdenken langs links’, voorstelt als een soort tegenhanger van extreemrechts. Als ‘radicaal gemeenschapsdenken op de linkerzijde’ zouden de ideeën ervan ‘aanschuren tegen het identitaire denken van extreemrechts’. Nochtans kunnen extreemrechts en links in de politiek onmogelijk equivalent zijn aan elkaar, bijvoorbeeld in radicaliteit of waardebesef.

Het lijkt er dan ook op dat Somers in dit lastige debat alleen de nooduitgang vond en de moral high ground ging opzoeken, de verheven plek in het gematigde, redelijke, weldenkende midden vanwaaruit hij geen positie hoeft in te nemen. Alles wat niet in dat centrum past, is extremistisch. Maar veel ruimte voor nieuwe ideeën of verschil van mening kan er niet bestaan. De associatie met extreemrechts maakt het overbodig om ernstig in te gaan op elk activisme dat aandacht vraagt voor ongelijkheid of discriminatie. De Leuvense rector Luc Sels ging Somers in die keuze voor de morele verhevenheid voor toen hij in een rede over ‘woke’ kritiek op de academische praktijk in één gedachte liet overvloeien in de extreemrechtse (en voor de politie vrij reële) doodsbedreigingen tegen viroloog Marc Van Ranst.

Alleen al het feit dat dwaas geroep op zondag in Brugge volstond om Somers’ mening op maandag in haar timing inopportuun te doen lijken, geeft aan dat kritiek op woke – die best denkbaar is – meer soortelijk gewicht behoeft.


DS, 22-12-2021 (Marc Reynebeau)