Wie jong is en niet links, heeft geen hart. Wie oud is en niet rechts, heeft geen verstand. Zo zei Winston Churchill het, maar hij is duidelijk niet meer van deze tijd. Een groep studenten steekt een oudere generatie politici en opiniemakers langs (uiterst) rechts voorbij. ‘Met humor wordt radicaal gedachtegoed minder taboe en meer mainstream. Dat maakt extreemrechts vandaag gevaarlijker dan vroeger.’


Brussel, midden december. Op het podium staat een student toegepaste economie. Grijze pet met leeuwenembleem op het hoofd, zwart-wit-rood lint om de torso. Zijn aanhoorders (en medebetogers) zijn met 5.500. Het Schumanplein kleurt geel van de leeuwenvlaggen en ziet zwart van het volk. De student heet Otto van Malderen, hij is 21 en sluit zijn toespraak af met een verwijzing naar het oude strijdlied De blauwvoet, ook bekend als Het lied der Vlaamse zonen. ‘Hier staan wij, ’t hoofd omhoge, vuisten sidderend, kokend bloed om te bewijzen dat de Vlaming wél op straat komt voor zijn recht!’

Wanneer even later Dries Van Langenhove (25) het podium beklimt, gaat de menigte helemaal uit haar dak. De voornaam van de oprichter van Schild & Vrienden wordt luid gescandeerd. De eerste rijen zijn gevuld met twintigers, Vlaamse zonen en dochters die *teruggrijpen naar de vaandels.

Van Malderen is de man met de meeste sterren op zijn pet, de se*nior seniorum. Hij staat aan het hoofd van de radicaal-rechtse Nationalistische Studentenvereniging (NSV). Samen met onder meer Vlaams Belang Jongeren, Schild & Vrienden en diverse afdelingen van het Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond heeft de NSV deze Mars tegen Marrakech georganiseerd. Voor het eerst hebben ze de handen in elkaar geslagen en wisten ze een pak meer jongeren te engageren dan de gemiddelde Voorpost-betoging. De opkomst in vergelijking met de Klimaatmars twee weken eerder is beperkt, maar een signaal is het wel.


Paard van Troje

Het voorbije jaar kreeg de jonge Vlaamse alt-right – een gemakkelijke verzamelnaam voor al die extreem- en radicaal-rechtse splintergroepen – voor het eerst een echte smoel. Daarin speelde de ontmaskering van Schild & Vrienden door het VRT-magazine Pano een grote rol. Al bewoog er ook een en ander onder de radar: zo organiseerde Vlaams Belang Jongeren recent nog een tournee langs de studentensteden onder de naam Schild & Pint en probeerde een Vlaamse afdeling van Generatie Identiteit voet aan de grond te krijgen, zij het zonder veel succes.

Het succes van Donald Trump, Viktor Orban en Matteo Salvini versterkt het zelfvertrouwen, valt te horen op de betoging. Tegelijk zijn er ook de kleine anekdotes die Nieuw Rechts – nog zo’n verzamelterm – moed geven, bijvoorbeeld die over het vormingsmoment voor het technisch en beroeps secundair onderwijs van het kunstenhuis Villanella in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Vlaams Belang haalde er de absolute meerderheid in een poll. (Villanella: ‘Dat was vóór de vorming. De jongeren wilden vooral rebelleren door op extreemrechts te stemmen.’) Ook op de schooldebatten van het Vesa*lius-instituut in Oostende en het Scheppersinstituut in Wetteren meldt de jongerenafdeling van de partij overwinningen. ‘Dat danken we ook aan onze goede debaters’, zegt Vlaams Belang-woordvoerder Sam Van Rooy. ‘Maar tegelijkertijd zie ik hoe de polarisatie onder jongeren toeneemt. Wie doet het goed? PVDA, Groen en wij. Rechtlijnige, radicale antwoorden scoren beter dan de grijze middenweg.’

Een dikke week voor de Mars tegen Marrakech voerde Otto van Malderen ook al actie in Brussel tegen het VN-Migratiepact. Met twaalf waren ze toen. Ze sleepten een eigenhandig geknutseld ‘paard van Troje’ naar het federaal parlement en protesteerden er rustig in de neutrale zone, waar betogingen niet toegelaten zijn. Zo rustig dat ze er veel langer konden blijven dan voorzien, wegens gebrek aan aandacht. Pas na een klein halfuur vroeg de politie de zone te verlaten. Ze duwden het houten gevaarte dan maar weer naar hun Brusselse clublokaal, het Vlaams Huis. Een gesluierde vrouw maakte vriendelijk plaats op het voetpad, een truckchauffeur stak een duim op.

De Mars tegen Marrakech. ‘De hetze om het pact is begonnen in chatrooms op extreemrechtse websites.’

Ward De Witte, de preses van de Gentse afdeling, vertelt dat de NSV de laatste jaren meer schachten lokt en dat ook afdelingen die waren uitgedoofd, zoals Hasselt, Mechelen en Westland, opnieuw worden opgericht. ‘Typisch voor jongeren is dat ze op zoek zijn naar een identiteit’, zegt De Witte. ‘Vroeger kwam die vanzelf: je had een stevig geloof, tradities, een zuil waartoe je behoorde. De collectieve identiteit stond centraal. Vandaag draait alles om je individuele identiteit. Je moet het allemaal zelf invullen, wie je bent, wat je leuk vindt. Voor velen volstaat dat niet. Ze willen niet alleen staan, maar verbonden zijn met anderen. Dat is precies wat het nationalisme vooropstelt. Ik sta niet alleen in het leven. Ik ben iemand in verhouding tot een ander persoon.’
Die boodschap van verbondenheid beperkt hij tot ‘mensen die op mij lijken’.



Generatie Rechts

De radicale rechterflank denkt met haar antwoorden aan de juiste kant van de geschiedenis te staan, en volgens haar beginnen meer en meer jongeren dat ook in te zien. De voorzitter van Vlaams Belang Jongeren, Bart Claes, is er van doordrongen dat de toekomst aan hen is. Te pas en te onpas spreekt hij zijn geloof uit in Generatie Z – de term die marketeers hanteren om jongeren en kinderen te vatten die na 1995 zijn ge*boren. ‘Ze zijn opnieuw conservatiever en op politiek vlak misschien wel de meest rechtse generatie in decennia’, schrijft hij in een opiniebijdrage voor de eigen achterban.

Zijn argumenten? Claes zegt te zien hoe in een wereld van terreuraanslagen en massale migratie jongeren nationale veiligheid en duidelijke grenzen levensnoodzakelijk vinden, hoe de economische crisis meer realisme heeft gebracht, hoe sociale en alternatieve media de leugenachtige tv-journaals en kranten vervangen en hoe politieke incorrectheid geen taboe meer is. Bram Spruyt, als socioloog verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), valt op dat Claes ervan uitgaat dat een bepaalde generatie – voor zover er iets bestaat als een homogene generatie – vanuit veranderende omstandigheden zelf tot bepaalde opvattingen komt. ‘Nochtans weten we uit onderzoek dat opvattingen doorgaans bepaald worden door de manier waarop bepaalde actoren, zoals politieke partijen, erover spreken.’

Kortom, het is niet het issue, maar de politisering errond. Daar is radicaal-rechts goed in. Dat stelt ook Jonas Naeyaert vast, de hoofdredacteur van Sceptr, een nieuwssite die zich naar eigen zeggen toelegt op harde thema’s die de mainstreammedia verwaarlozen, zoals migratie en misdaad. ‘Ik heb de indruk dat rechts veel beter weg is met de moderne popcultuur en daar handig gebruik van maakt op sociale media’, zegt Naeyaert, die een verleden heeft bij het KVHV. ‘Dat spreekt jongeren aan.’

De low budget maar professioneel ogende filmpjes van Schild & Vrienden halen vlot tienduizenden kijkers. Toeval is dat niet. Naeyaert maakt de vergelijking met CD&V. ‘Zij kiezen voor genuanceerde en centristische boodschappen, dat is eigen aan de partij. Maar die kun je moeilijk in *synergie laten treden met de algoritmes van sociale media. Terwijl scherpe en gevatte kritieken en oproepen tot actie veel meer likes en interacties opleveren, die op hun beurt op andere tijdlijnen verschijnen.’ Dat leidt tot polari*sering, vermoedt Naeyaert. ‘Door de algoritmes raken mensen meer en meer van elkaar afgescheiden, er ontstaan echokamers waarbij het moeilijk is om de andere groep nog te begrijpen.’

Sneeuwvlokjes


Dat onbegrip bleek duidelijk uit de Pano-uitzending over Schild & Vrienden. Daarin kwamen ronduit racistische, antisemitische en vrouwonvriendelijke memes – een soort van online-cartoons – en grappen aan bod, geplukt uit gesloten fora. Veel opiniemakers reageerden gedegouteerd, maar *onder meer Schild & Vrienden*bezieler Dries Van Langenhove was zich schijnbaar van geen kwaad bewust. Het zijn tenslotte maar grappen die al langer de ronde deden en populair zijn bij het jonge volkje – die redenering.

‘Ik sta niet achter die memes en ik vond ze ook niet grappig’, zegt Maxime Goris. De twintiger was betrokken bij Schild & Vrienden, maar heeft er nu afstand van genomen. ‘Ik denk dat memes een uitlaatklep zijn voor jongeren die zich verstikt voelen door politieke correctheid. Ook groepsdruk speelt een rol: wie het grofst uit de hoek kan komen, krijgt het meeste aandacht. Dat is bij momenten echt wansmakelijk, maar voor sommigen zit de grap in het zoeken van de extremen.’

Memes komen uit de VS overgewaaid via sites als 9Gag en Reddit. In de loop der jaren hebben ze een duidelijke Vlaamse stempel gekregen: lachen met stereotypes van Walen en ‘sossen’ is populair, net zoals het verheerlijken van Theo Francken en Tom Van Grieken. Humor is het glijmiddel om radicaal gedachtegoed te normaliseren. ‘Zo wordt het minder taboe en meer mainstream’, zegt pedagoog Stijn Sieckelinck, die onderzoek voert naar geradicaliseerde jongeren. ‘Dat maakt extreemrechts vandaag gevaarlijker dan vroeger. Het zijn niet meer de Stormfronters die plaatjes van Hitler delen onder elkaar. Als nazisymboliek gebruikt wordt, is het nu in de vorm van zogenaamde grapjes. Die doen het online goed. En al wie er niet mee kan lachen, is een “sneeuwvlokje”. Dat is in rechtse kringen zowat de zwaarste belediging die je kunt krijgen, het betekent dat je niet weerbaar bent.’

‘De technologische evolutie werkt het opkomende nationalisme in de hand’, vertelt student Yarrick Van Malder, die zich engageert voor de NSV. ‘Boodschappen raken sneller verspreid en er zit geen filter meer op, zoals wel nog het geval is bij de klassieke media. Die snoeren ons de mond, dat pikken we niet meer.’

‘Als ik straks buiten kom en voor vuile racist of neonazi word uitgemaakt, dan betekent dat niets meer voor mij’, gaat hij verder. ‘Die termen zijn uitgehold door overmatig gebruik. Mijn jongere broers lachen er zelfs mee. Net als met al die memes. Dat is edgy.’

Dat de huidige generatie jongeren conservatiever en rechtser is dan ooit tevoren, de boodschap die Schild & Vrienden en Vlaams Belang Jongeren graag in de markt zetten, ligt wetenschappelijk moeilijk. ‘Klinkklare onzin’, noemt professor Spruyt het zelfs. ‘Het progressieve denken rond kwesties als euthanasie, abortus en het homohuwelijk werd altijd gestuwd door jongeren. Dat is vandaag nog steeds zo. Het is uiteraard wel zo dat elke beweging haar tegenbeweging kent. Meer dan vier op de vijf vinden dat homoseksuele koppels kinderen moeten kunnen adopteren (volgens de European Social Survey, red.). Dus is bijna een op de vijf een andere mening toegedaan. Dat potentieel wordt nu vooral aangeboord door radicaal-rechtse partijen.’

Sieckelinck verbindt de proliferatie van radicaal-rechts aan de gebeurtenissen in de wereld. ‘Het is een direct gelinkte, maar enigszins vertraagde reactie op de aanslagen uit jihadistische hoek. Van daaruit moet je het onveiligheidsgevoel en de angst om het eigene te verliezen, begrijpen. Die aanslagen hebben meer teweeggebracht dan wij beseffen. Het is niet te onderschatten wat dat heeft losgemaakt bij de generatie die nu politiek mondig wordt.’

Zoals mei ’68

Terug naar het Vlaams Huis. ‘Wij zijn de nieuwe tegenbeweging. Ja, zoals de punkers in de jaren 80.’ Wat Ward De Witte zegt, klinkt vreemd, in deze setting met ‘Het dorp’ van Wim Sonneveld op de achtergrond. Maar hij ziet radicaal-rechts als een tegencultuur. Wie vandaag rebels wil zijn, doet dat dus niet met hanenkam of dreadlocks en een progressief discours, maar door nette outfits aan te trekken en een conservatief wereldbeeld te promoten. Dat is tegen de mainstream in.

‘We hebben lang gedacht dat revolutie per definitie uit linkse hoek komt’, vertelt pedagoog Sieckelinck. ‘Fout. Uiterst rechts heeft vandaag eigenlijk precies dezelfde boodschap als de mei ’68’ers: ze willen de heersende waarden omkeren. De drives zijn dezelfde als toen: wij willen zelf beslissen, en niet langer doen wat de generatie voor ons heeft bepaald. Rebellie dus. Al is de politieke boodschap helemaal anders.’

Een betoging van Vlaams Belang. ‘Op politiek vlak is dit misschien wel de meest rechtse generatie in decennia’, zegt Bart Claes, de voorzitter van Vlaams Belang Jongeren.

Zelf verwijst NSV’er De Witte trouwens ook naar mei ’68 als we hem voorleggen dat hij tot een kleine minderheid behoort. ‘Klopt, maar de meeste omwentelingen zijn gebeurd op basis van kleine groepen. Je zou ons een *metapolitieke voorhoede kunnen noemen. Ben je familiair met de term lange mars door de instellingen? Kijk naar de media, die zijn overwegend links. Ga de faculteiten van de humane wetenschappen af, veel rechtse sociologen en politicologen zul je er niet vinden. Links heeft de overhand gekregen in tal van instellingen. Dat is niet geïntroduceerd door een grote volksmassa, maar door een klein groepje intellectuelen van mei 68.’

Zijn kameraad Cedric Cornelissen, een NSV’er die ook actief is bij Vlaams Belang Jongeren, vult aan: ‘We hebben niet veel actieve leden, maar ik ben ervan overtuigd dat heel veel mensen te vinden zijn voor ons gedachtegoed. We hoeven niet met veel in deze kamer te zitten vandaag. Als we veel mensen op een passieve manier meekrijgen in ons verhaal, is dat voldoende. Wij zijn de in*tellectuele pioniers die de groep aansturen.’

‘Ik hoor veel verwijzingen naar controle hebben en maatschappelijke waarden omkeren’, zegt *Sieckelinck. ‘Hun verhaal straalt kracht uit: grenzen trekken, vechten voor een eigen identiteit, soevereiniteit. Je kunt er echt iets aan doen.’

‘Jongeren voelen zich aangetrokken tot Schild & Vrienden omdat zij een positief verhaal proberen te vertellen, over bijvoorbeeld het behoud van Zwarte Piet’, onderschrijft Maxime Goris. ‘Helaas worden zij door de media verketterd en gemarginaliseerd. We leven in een West-Europa waarin mensen zich moeilijk publiekelijk als rechts-conservatief durven te uiten. Je kan dat vergelijken met uit de kast komen.’

Over die kast gesproken, *Yarrick Van Malder is homo. ‘Mensen zeggen me wel eens: je behoort tot een minderheid, dus je moet links zijn. Maar ik ben liever lid van een groep die mij niet wil laten trouwen en soms vuile janet roept, dan van een groep die mij zogezegd alle rechten geeft, maar wel de grenzen wagenwijd openzet en ik weet niet hoeveel moslims binnenlaat die mij in elkaar slaan als ik op straat loop met mijn lief.’

Meeloperseffect

Hoe groot is nu de invloed van de radicaal-rechtse jeugd? Sieckelinck hoedt zich ervoor om ze weg te zetten als een marginaal fenomeen. ‘Ze zijn in niets nog marginaal. Vroeger bestond *extreem*rechts uit laagopgeleide jongeren. Vandaag zien we in de kringen heel wat universiteits*studenten. Ze hebben een intellectueel discours, naast hun memes. Je moet al heel links zijn om te zeggen dat wat zij verkondigen allemaal totale onzin is. De vragen die uiterst rechts stelt, zijn zinvol in een politiek debat. Het gevaarlijke is dat zij het volkomen zwartwit stellen. Heel polariserend en ronduit fout en kwetsend.’

34.000 likes op Facebook voor Schild & Vrienden, het blijft – in verhouding tot de Vlaamse bevolking – een kleine fractie. ‘De eerste de beste opiniemaker in Vlaanderen haalt dat al’, zegt socioloog Bram Spruyt. Het meeloperseffect speelt erg sterk. Inhoudelijk is er voor het volledige gedachtegoed van Schild & Vrienden – niet *alleen doorgedreven nationalistisch maar ook ethisch-conservatief – gewoon geen grote basis onder jongeren.’

Sieckelinck waarschuwt wel voor het mechanisme dat erachter schuilt. ‘De hetze om het Marra*kech-pact is begonnen in chatrooms op extreemrechtse websites. Dat VN-pact had stil kunnen passeren als het niet op de agenda was gezet door uiterst rechts. Op die fora zie ik steeds meer dat ze beseffen dat hun standpunten te extreem zijn om direct politiek te vertalen, maar dat ze wel willen wegen op het debat. En daar slagen ze in. Twintig jaar geleden zou geen enkele partij zich nog terugtrekken uit een politiek akkoord. Nu passeert dat. Dat is een veel doeltreffendere strategie dan Stormfront vroeger gebruikte. Vandaag vindt uiterst rechts verbinding met de mainstream politiek.’

Datum:29/12/2018
Bron: De Standaard (plus-artikel)