(Bron: Testaankoop 21/11/06)

Roken én passief roken zijn schadelijk voor de gezondheid. Na de werkplek worden nu ook cafés en restaurants (al dan niet gedeeltelijk) rookvrij. Genieten van een hapje en een drankje zonder hinderlijke tabaksrook : zou het toch nog waarheid worden ?


Iets minder dan 30% van de Belgische bevolking ouder dan 18 jaar rookt. De meerderheid van uw medeburgers rookt dus niet. Jammer genoeg genieten zij niet altijd van een rookvrije omgeving. Men schat dat een niet-roker die een hele dag in een rokerige ruimte vertoeft, het equivalent van 2 tot 3 sigaretten zonder filter inademt ! Tabaksrook is dus niet enkel hinderlijk, hij is ook schadelijk voor de gezondheid. De niet-rokers beschermen is dan ook nodig. In januari 2007 zet België een tweede stap in de goede richting : na het rookverbod op het werk en op openbare plaatsen, volgt dan een rookverbod in de horeca. Dat volstaat echter nog niet. En het wordt door de resultaten van onze metingen alleen maar bevestigd.


Roken maakt slachtoffers

De schadelijke gevolgen van roken zijn algemeen gekend, maar die van passief roken lijken minder goed door te dringen. Nochtans sterven er in België jaarlijks 2 133 volwassen niet-rokers én rokers aan de gevolgen van passief roken thuis, op het werk en in de horeca. Tabaksrook bevat meer dan 4 000 verschillende chemische stoffen, 40 ervan werden als kankerverwekkend geclassificeerd. We ademen o.a. dioxines, zware metalen, CO, formaldehyde, zwaveldioxide, ammoniak en nitrosaminen in. Een hinderlijk en gevaarlijk goedje dus.

Zo'n 50 onderzoeken wijzen op het verband tussen de blootstelling aan tabaksrook en een verhoogd risico van kanker, vooral van longkanker. Maar het belangrijkste risico dat passief roken met zich meebrengt, zijn hartaandoeningen. De kans op een hartaanval stijgt met 25 tot 30 % ! Het is dus niet verwonderlijk dat hartaandoeningen de meeste overlijdens veroorzaken. Ook lijkt passief roken een risicofactor voor hersenbloedingen en zorgt het eveneens voor een toename van ziekten aan de luchtwegen : risico van chronische bronchitis, ademhalingsfuncties verminderen enz. Ook de symptomen bij astmapatiënten nemen toe.

De risicotoename van oorontstekingen bij kinderen als gevolg van passief roken is duidelijk aangetoond. Jonge kinderen zijn het meest vatbaar. Ook baby's zijn erg kwetsbaar : een rokende moeder verdubbelt het gevaar voor wiegendood bij haar kind. Maar ook als de moeder zelf niet rookt, nemen de gezondheidsrisico's voor haar baby toe als zij ongewild meerookt (te laag geboortewicht, achterstand in prenatale groei enz.).

Al deze risico's zijn groter voor mensen die met zware rokers leven of werken of voor kinderen met rokende ouders. Bij een gelijke blootstelling zijn bepaalde mensen daarenboven gevoeliger voor de gevolgen van passief roken dan andere. Dat geldt voor pasgeborenen, hartlijders en mensen die lijden aan aandoeningen aan de luchtwegen.

Roken en de wet

Het is duidelijk dat, mede door de schadelijke gezondheidseffecten, de bevolking beschermd moet worden tegen tabaksrook. Ook de wetgever heeft dat begrepen en heeft geprobeerd de lacunes uit de oude wet, weg te werken. Het resultaat mag er zijn (zie tabel), hoewel er nog steedspunten van verbetering mogelijk én nodig zijn.

• Op het werk. Sinds 1 januari 2006 is het voor de Belgische werknemers verboden te roken op het werk, tenzij in een gesloten rokersruimte met aangepast luchtventilatiesysteem. De werkgever is echter niet verplicht zo'n ruimte in te richten. Deze wetgeving is alvast een felle verbetering. Voordien waren niet-rokers vooral afhankelijk van het beleid van de werkgever. Er bestonden geen wettelijke bepalingen over de materie. Daarenboven geeft men nu het sterke signaal dat elke werknemer recht heeft op een rookvrije werkplaats.

Net zoals gesloten ruimten in sociale instellingen die als privé beschouwd kunnen worden (bv. kamer in een rusthuis) en werkplaatsen in openlucht, zijn horecazaken jammer genoeg niet onderworpen aan deze wet. In de ruimten voor het personeel, zoals de keuken, de wasserijen enz. geldt deze wet wel. Toch blijft het horecapersoneel zo een belangrijke risicogroep. Een Britse studie wees immers uit dat de helft van de sterfgevallen als gevolg van blootstelling aan tabaksrook op het werk terug te vinden zijn in de horeca !

• Op openbare plaatsen. Nog sinds 1 januari 2006 is het verboden te roken op afgesloten openbare plaatsen. Het verschil met de oude regel is dat men nu geen rokerszone of -ruimte meer mag aanduiden. Het gaat dus om een totaal rookverbod in bv. stations, sportcomplexen, kinderdagverblijven, evenementen- en tentoonstellingsruimten, handelszaken enz. Het openbaar vervoer zelf valt onder andere wetgevingen die roken op bus, trein, tram of metro verbieden.

• In de horeca. Momenteel gelden de regels uit een Kb uit 1990 wat betreft roken in de horeca. Dit Kb gaat echter niet ver genoeg en een aanpassing drong zich dus op. De nieuwe, strengere regels die het roken in de horeca omschrijven, werden bepaald in het Kb dat ook het roken op openbare plaatsen behandelt, maar treden pas op 1 januari 2007 in werking. De basisregel luidt : het is verboden te roken op openbare plaatsen, óók in de horeca . Willen uitbaters van horecazaken toch een rokerszone inrichten, dan kan dat alleen in een afgesloten, goed geventileerde ruimte die maximaal 25 % van de totale oppervlakte van de zaak bedraagt. Deze ruimte moet duidelijk worden aangeduid en mag geen doorgangszone zijn. In die ruimte mag bovendien enkel drank geserveerd worden.

Cafés (in de wettekst spreekt men van drankgelegenheden), frituren en discotheken kunnen ontsnappen aan deze basisregel. Voor hen is namelijk een afwijking mogelijk. Cafés waarvan de omzet van voeding beperkt is (maximaal een derde van het totale zakencijfer bestaat uit restaurantactiviteiten) mogen een rokerszone aanduiden die voldoet aan de al bestaande regels, beschreven in het Kb van 1990. Die regels bepalen dat er een duidelijke scheiding moet zijn tussen de rokers- en niet-rokerszone, er moet een goed luchtventilatiesysteem aanwezig zijn én de rokerszone moet kleiner zijn dan de helft van de totale oppervlakte, tenzij het café kleiner is dan 50 m². Ook cafés die enkel lichte maaltijden of kleine snacks op de kaart plaatsen, kunnen aanspraak maken op deze afwijking. Frituren en discotheken moeten niet voldoen aan de regel inzake het zakencijfer. Zij mogen een rokerszone inrichten die beantwoordt aan de eerder beschreven voorwaarden.

Enkele zaken kunnen geen aanspraak maken op deze afwijking :

Cafés in luchthavens, treinstations enz. – dus op openbare plaatsen – zonder wand- en plafondafscheidingen mogen geen rokerszone aanduiden.
Dat geldt ook voor cafés in een sportcomplex.
En let op, niet enkel de uitbaters kunnen beboet worden als zij deze wetgeving niet naleven. Ook rokers moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Anders riskeren zij een boete.

Behalve voor restaurants zal er dus weinig veranderen.

Niet genoeg

De minister van volksgezondheid Demotte wilde blijkbaar vooral restaurants en andere eetgelegenheden rookvrij maken. Toch zijn wij voor een totaal rookverbod, niet alleen in restaurants, maar ook in cafés. Het houdt immers geen steek om werknemers te discrimineren als het gaat om hun gezondheid. Een barman in een café heeft net zo goed recht op een rookvrije werkplaats als een ober in een restaurant. Verder zorgt een onderscheid tussen cafés en restaurants en de bijhorende afwijkingen voor een complexe en afgezwakte wetgeving. Een wetgeving die ook ruimte laat voor achterpoortjes en uiteenlopende interpretaties. De regel betreffende het zakencijfer is bijvoorbeeld erg moeilijk na te gaan. Een totaal rookverbod is eenduidiger. Bovendien werkt zo'n totaal rookverbod sociale controle in de hand die doeltreffender is dan sporadische controles van de bevoegde diensten. Iemand die bij een algemeen rookverbod een sigaret opsteekt, gaat zichtbaarder in de fout en zal hierover gemakkelijker worden aangesproken.

Voor de horecabezoekers zal het daarenboven niet meer duidelijk zijn waar ze zich aan welke regels betreffende roken moeten houden. Daarnaast belet een opdeling in zones of de plaatsing van een ventilatiesysteem niet dat klanten tabaksrook inademen. Uit onze enquête van 2003 bleek immers dat die opdeling niet altijd werd nageleefd. Studies over de doeltreffendheid van luchtventilatiesystemen toonden aan dat deze vaak te wensen overlaten en de lucht niet goed filteren. Uit verschillende onderzoeken blijkt overigens dat de Belgen vragende partij zijn voor een totaal rookverbod in de horeca.

Experimenten met een rookverbod in het buitenland (bv. Ierland, Italië, Noorwegen enz.) zijn overtuigend en tonen aan dat het een succes is. In tegenstelling tot wat de uitbaters vreesden, daalt het zakencijfer niet. De gezondheid van de werknemers heeft er eveneens baat bij : de positieve invloed is al onmiddellijk na de invoering van een totaal verbod meetbaar. Bij de klanten stelde de aanvaarding van zo'n verbod weinig problemen.



Moraal van het verhaal

De wetgeving over (passief) roken is al erg geëvolueerd en de bevoegde minister liet niet na ook andere maatregelen te nemen om de strijd tegen roken op te voeren (beperking van sigarettenreclame, verbod op tabaksverkoop aan min-zestienjarigen…). Maar er is niet enkel lof. De regelgeving die in januari 2007 van kracht gaat en het roken in de horeca regelt, voldoet voor ons niet. Deze wet is niet alleen te complex met al de mogelijke uitzonderingen, maar discrimineert ook een deel van de werknemers in deze sector. Bovendien mist ze coherentie en kracht wat haar naleving in gevaar brengt. Deze kritiek wordt versterkt door onze metingen die aantonen dat de concentraties aan fijn stof erg hoog liggen (hoger dan de Amerikaanse norm of de Europese richtwaarden) in de horecazaken, vooral in cafés. Deze waarden houden niet enkel een risico in na langdurige blootstelling, maar zijn ook al schadelijk na een korte tijd, vooral voor gevoelige personen, personen met hart- en vaataandoeningen en ziekten aan de luchtwegen.

We eisen daarom niet alleen een totaal rookverbod in restaurants, maar ook in cafés. Dat is de enige manier om onze gezondheid en die van de werknemers daar te beschermen op een doeltreffende en gelijkwaardige manier. Andere positieve effecten van zo'n verbod zijn de ontradende werking op rokers, de stijgende productiviteit op het werk, het dalende ziekteverzuim enz.

In afwachting van een dergelijk algemeen rookverbod vragen wij dat het nodige wordt gedaan om de consument goed en duidelijk te informeren en dat horecazaken voorzien worden van bv. een sticker of affiche die duidelijk aangeeft of er gerookt mag worden of niet. Daarnaast moeten er zo snel mogelijk normen voor het fijn stof PM2.5 worden vastgelegd voor België en/of Europa.



Test-Aankoop op pad

Onze enquêteurs bezochten 16 restaurants en 45 cafés in 5 grote steden in België. Met een klein, discreet toestelletje maten ze er de concentraties fijn stof in de lucht. Daarnaast noteerden ze de grootte van de zaak, de hoeveelheid klanten en de hoeveelheid sigaretten en sigaren die er gerookt werden. Ter vergelijking werden ook metingen uitgevoerd in de stad, op het platteland, in een rookvrije woning en in de werkomgeving.



Fijn stof in de lucht

De luchtvervuiling door tabaksrook kan gemeten worden via de concentraties CO, CO2, nicotine of fijn stof PM2.5. Wij kozen voor het laatste.

Fijn stof komt in de lucht terecht via een verbranding (motor, keuken, sigaretten…). Het zijn vooral de kleinste stofdeeltjes (PM2.5 ; kleiner dan 2,5 µg) die heel erg schadelijk zijn voor onze gezondheid : de kleine stofdeeltjes dragen immers giftige stoffen (o.a. afkomstig van tabaksrook) met zich mee waarmee ze erg diep in onze longen doordringen, zelfs tot in de longblaasjes. De effecten zijn te vergelijken met die van roken : verhoogd risico van longkanker, hart- en vaataandoeningen, ziekten aan de luchtwegen, enz. Uit het feit dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geen drempelwaarde heeft kunnen vastleggen, blijkt dat zelfs een erg lage concentratie op lange termijn al een invloed heeft. De Verenigde Staten zijn op dit moment het enige land dat een norm hanteert voor dat fijn stof PM2.5 :

maximumwaarde voor een gemiddelde blootstelling gedurende een jaar : 15 µg/m³ ;
aan 65 µg/m³ mag men niet langer dan 24 uur worden blootgesteld.
Een concentratie fijn stof die hoger ligt dan 250 µg/m³ is al onmiddellijk erg schadelijk voor de gezondheid.

Europa heeft nog geen officiële normen vastgelegd voor het fijn stof PM2.5. Ze stelt wel richtwaarden voor die in de lijn liggen van de Amerikaanse normen.

Hoewel fijn stof PM2.5 niet specifiek is voor tabaksrook, kunnen we in onze studie aannemen dat meer dan 90 % van de gemeten concentraties in de horecazaken afkomstig is van tabaksrook.

En het resultaat is…

Onze metingen bevestigen voor een stuk de resultaten van gelijkaardige studies : de hoeveelheid fijn stof in een horecazaak waar gerookt wordt (met zelfs één café waar een gemiddelde waarde van 1 627 µg/m³ en een piek tot 7 500 µg/m³ gemeten werd), ligt heel wat hoger dan in een zaak waar niet gerookt wordt (5 µg/m³). Dat is tot 542 keer zo hoog ! Dat geldt ook voor onze metingen op de werkvloer. In een niet-rokersbureau bedroegen de waarden fijn stof PM2.5 3-13 µg/m³ tegenover gemiddeld 592 µg/m³, met een piek tot 5 500 µg/m³, in een afgesloten rokersruimte mét ventilatiesysteem !

Uit de grafiek blijkt bovendien dat bijna alle cafés en restaurants de norm van 15 µg/m³ ruim achter zich laten. Er is één uitzondering, maar daarbij gaat het om een rookvrij restaurant. Slechts drie horecazaken blijven onder de norm van 65 µg/m³ (maximumwaarde voor een blootstelling gedurende 24 uur). In 37 van de 61 horecazaken werden concentraties gemeten van meer dan 250 µg/m³ ! Dat zijn concentraties die als erg gevaarlijk voor de gezondheid worden beschouwd. Over het algemeen liggen de gemeten concentraties fijn stof in de cafés hoger dan in de restaurants. Dat geldt ook voor de pieken die gemeten werden. Onze cijfers tonen aan dat een opdeling de niet-rokers niet beschermt tegen de tabaksrook van anderen. De concentratie fijn stof PM2.5 die we vaststelden in een rookvrije zone bedroeg immers nog altijd 76 µg/m³. Met zulke waarden liggen de concentraties in de horecazaken zelfs hoger dan de concentraties fijn stof gemeten op straat (op het platteland én in de stad) : 41 µg/m³ met pieken tot 145 µg/m³ bij grote verkeersdrukte, die overigens altijd weer hoger lagen dan de norm van 15 µg/m³.

Uit al de cijfers blijkt dat een afgesloten ruimte de enige mogelijke oplossing is om niet-rokers te beschermen tegen passief roken.

__________________
The unbearable lightness of being...