Vallen we niet aan een stuk door?

Peter Sloterdijk, De verschrikkelijke kinderen van de nieuwe tijd. Over het antigenealogische experiment van de moderniteit. Boom, 391 blz.


De geschiedenis is geen triomftocht van de Rede maar een lange val vooruit, betoogt Peter Sloterdijk. Jammer genoeg gaat zijn briljante geschiedenisles nergens heen.


‘Wat deden we toen we deze aarde van haar zon loskoppelden? In welke richting beweegt ze zich nu? In welke richting bewegen wij ons? Weg van alle zonnen? Vallen we niet aan een stuk door? En wel achterwaarts, zijwaarts, voorwaarts, alle kanten op?’ Aldus lamenteerde de dwaze mens na ‘de dood van God’ in De vrolijke wetenschap van Nietzsche. En dat is, meer dan 130 jaar later, ook de diepzwarte visie van Peter Sloterdijk op de menselijke geschiedenis: geen triomftocht van de Rede maar een haperende val vooruit, op goed geluk.

Duitslands bekendste filosoof is een werkbeest. Hij publiceert aan de lopende band, minstens één boek per jaar. Zijn laatst vertaalde, De verschrikkelijke kinderen van de nieuwe tijd, schildert de schaduwzijde van de Verlichting en tomeloze vrijheidsdrang. Van Trotski’s ‘permanente revolutie’ en Stalins ‘permanente terreur’ tot de ‘permanente innovatie’ van de neoliberale bedrijfsadviseurs vandaag neemt elke nieuwe generatie de verworvenheden van de voorgaande op de schop.

Geen levenspad ligt nog vast vanaf de geboorte zoals het eeuwenlang het geval was, we moeten onszelf uitvinden, via vadermoord. Volgens Sloterdijk is de moderne mens een bastaard geworden, zonder duidelijke genealogie en zonder wortels. Gevolg: een nieuw onbehagen in de westerse cultuur, die steeds minder houvast biedt, zelfs stap voor stap elke zekerheid ondergraaft.

‘Als de moderne tijd het wereldtijdperk was van de grote projecten, dan blijkt de postmoderne tijd een tijdperk van prutswerk en reparaties’, moppert Sloterdijk. ‘Grotere politiek lijkt alleen nog mogelijk als hulpdienst bij gevallen van pech. Zelfs in het kamp van de progressieven begint men te begrijpen dat chaos de regel is en orde de onwaarschijnlijkste van alle uitzonderingen.’


Kunst- en vliegwerk

De economie is misschien nog het mooiste symbool van ons verlies aan vastigheid. Lang voorbij is de tijd van de goudstandaard, ons financiële systeem blijft alleen nog overeind door het rondpompen van schulden en het steeds goedkoper maken van geld. ‘Improvisatie en willekeur worden de regel. In plaats van zekerheden hebben we nu verwachtingen van verwachtingen. En vaak is de som van alle ongewenste bijwerkingen van onze plannen groter dan die van de bedoelde doelstellingen.’

Het moet gezegd. Sloterdijk heeft een indringende kijk op het kunst- en vliegwerk van de voorbije crisisjaren en hij is een meester van het aforisme. Toch stelt De verschrikkelijke kinderen teleur, want het komt niet verder dan doemdenkerij voor hooggeschoolden. ‘Wat te doen?’ is de dringende vraag die nauwelijks aan de orde komt. Heeft ook ‘de goeroe van Karlsruhe’ met 68 zijn kar gekeerd en huilt hij nu dapper mee met de wolven in het bos – het aanzwellende koor van reactionairen die onze doorgeslagen vrijheid als bron van alle kwaad zien?


Filosoof in de ton

In welk kamp Peter Sloterdijk thuishoort, was nooit erg duidelijk. Postmodernisten zijn niet tuk op sluitende gedachten. In Kritiek van de cynische geest, zijn eersteling die hem in 1983 in één klap beroemd maakte, poseerde hij als nietzscheaanse ‘vrije geest’ die komaf maakte met de depressieve dialectiek van de Frankfurter Schule en de dwaasheden van de gewapende strijd. Eerder had hij twee jaar zoek gebracht in India, in de commune van de Baghwan, de meest geestverruimende goeroe van zijn dagen. Zijn Kritiek haalde uit naar het rationalisme van de Verlichting die alleen maar een diepe kloof tussen weten en moraal geslagen had. Kapitalisme en marxisme waren voor de jonge Sloterdijk dezelfde zielloze pot nat. Zijn remedie: de vrolijke vrijdenkerij van Diogenes, de Griekse filosoof van weleer die zich terugtrok in een ton.

Dertig jaar en vele duizenden bladzijden later – alleen Sferen, zijn magnum opus van de jaren negentig, telt er 2.800 – heeft de klassieke Duitse ‘Schwerdenker’ het meer en meer gewonnen van de dansende filosoof. En een zurig conservatisme à la Heidegger lijkt de kop op te steken. In Woede en tijd (2006) wordt het socialisme bij het huisvuil gezet als een ideologie van het ressentiment. In een krantenartikel in de FAZ gaat de provocateur Sloterdijk zelfs zover de sociale verzorgingsstaat te brandmerken als ‘geïnstitutionaliseerde kleptocratie’ ten koste van de beste krachten van de samenleving.


93 Rolls-Royces

Een voorspelbare storm van protest steekt op, waartegen Sloterdijk alleen kan inbrengen dat hij al zijn hele leven op de sociaaldemocraten stemt. Zijn omstreden stuk was alleen bedoeld als aanval op de belastingstaat, beweert hij. Zou het niet veel beter zijn dat rijke ondernemers uit vrije wil een stuk van hun vermogen doneren, zoals Bill Gates in de VS? Zelfs voor een postmoderne filosoof een gedachte van een benauwende politieke naïviteit. Of maakte ook die uitschuiver deel uit van het oorspronkelijke postmoderne masterplan: de verwarring van de wereld vormgeven als wild in het rond spattend begrippenschuim?

De Baghwan reed indertijd in 93 Rolls-Royces om de zinloosheid van materieel bezit te demonstreren – een bewijs uit het ongerijmde zogezegd. Het leidt ons tot een gewaagde hypothese: stel dat het hele oeuvre van Sloterdijk niets anders is dan een illustratie van de impasse van ons denken. Een hoogst ingewikkelde metafoor voor het Grote Zwijgen dus. Of voor het Leven zelf. Eigenlijk is Peter Sloterdijk, de filosoof met de walrusblik, een sfinx.


DS, 07-08-2015 (Gilbert Roox)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB