Schilde, de meest rechtse gemeente van Vlaanderen: “Hier gaat het goed, maar in België gaat echt álles fout”


Je kunt goed leven in Schilde, in de groene rand van Antwerpen. De villa’s kosten er tot 8,9 miljoen, aan de kreeftenwinkel staan Lamborghini’s en de natuur is wulps. Toch komt de antipolitiek boven borrelen. De Standaard ging luisteren in de meest rechtse gemeente van het land.


“Je kunt heel gelukkig zijn zonder ooit een stap buiten Schilde te zetten”, zegt Sofie Borghraef lachend op het terras van de Royal Hockey Club Antwerp. Op het veld rennen spelertjes heen en weer. Voor hun ouders is het eindelijk weekend. Iemand hangt een slinger rond de nek van Borghraef en haar vriendinnen – ‘Hawaï’ is het thema van de avond – en ze genieten van een drankje in de zon. “Bijna iedereen hier bij de hockey is van Schilde”, zegt Borghraef. Ze is manager van een netwerkorganisatie en runt een schoonheidssalon. Ze lijkt iedereen te kennen. “Het cliché dat Schilde een welvarende gemeente is klopt wel. Maar dit is ook een sociale gemeente. De gemeenschap hangt hecht aan elkaar en je hebt ook sociale woningen.”

Veel inwoners van Schilde zijn ondernemers, zegt ze. “Elke vrijdag zien we elkaar hier op de hockey. En je hebt vlakbij ook een prachtige golfclub.” Schilde is de meest rechtse gemeente van het land. In 2019 scoorden de N-VA en Vlaams Belang samen 64 procent. Ook de liberalen waren populair. “Vanavond is er bal van Open VLD, de Dine & Dance. Misschien moet je daar ook eens een kijkje nemen?” Borghraefs vriendinnen mengen zich in het gesprek over de politiek. “Ik hou niet van extremen”, zegt Joëlle Van Havre met een Frans accent. “Maar ik snap dat mensen boos zijn. België is zo’n klein land en we hebben zo veel politiekers. Vergelijk dat met Zwitserland, een echt tópland met veel minder politici. Terwijl hier álles verkeerd gaat. Het enige wat ze in België kunnen, is ons geld vragen. Elke keer meer uitgeven.”


Landinwaarts

Tot aan de verkiezingen op 9 juni trekken reporters van De Standaard door het land om met mensen te praten over politieke pijnpunten. Elke zaterdag brengen ze verslag uit over een plek waar het vertrouwen wankelt of kantelt.

Deze week: Schilde, de parel van de Voorkempen waar Conscience zijn Loteling schreef, de villa’s groot zijn en de N-VA almachtig. Maar waar evengoed uiterst rechts in opkomst is.

Je kunt in Schilde goed leven, geven ze toe. Hun gemeente is weelderig. Achter de elektrische poorten priemen oude bomen en poolhouses. Een kijkje op Immoweb toont villa’s die verkocht worden voor astronomische bedragen. Er is zelfs een modern kasteel “met een tinnen badkuip” van 8,9 miljoen euro. En toch smeult het onbehagen ook hier in de lanen. “Schrijf dat maar in de krant: we willen geen tram naar Schilde”, zegt Kathy Van Laere, wanneer het gesprek bij migratie belandt. “Met een tram verloedert alles. Kijk naar Wijnegem: compleet ver-loe-derd.”

Als Borghraef even weg is, gaat Van Laere voort. “Ik ben een wakkere. Met corona heb ik de prik ook niet genomen en van het nieuws over de oorlog in Oekraïne geloof ik ook geen bal. Als Poetin echt wilde vechten, zou het er anders uitzien.” Ze rolt met haar ogen. “Dat de N-VA op voorhand Vlaams Belang uitsluit, vind ik zeer jammer. Wij van het volk mogen gaan stemmen, maar als we voor die partij kiezen, gebeurt er niets met onze stem. Ik heb veel vrienden die daarover misnoegd zijn.”

Van Laere is een stamboomliberaal. “Mijn grootouders hebben altijd een bedrijf gehad: Manna, van de sauzen. Dus stemden wij blauw. Maar tegenwoordig vind ik de VLD’ers – sorry dat ik het zo zeg – een bende dweilen en postjespakkers.” Teruggekeerd zegt Borghraef: “Zeg, we willen toch geen extremistische gemeente worden in Schilde? Dan komt de avondklok terug, hoor.” Van Laere: “Oh, maar dan ben ik weg.” Borghraef, op dreef: “Je moet goed luisteren wat de extremisten zeggen. Dat is vrouwen terug aan de haard.” Ze sprak onlangs met minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) en was onder de indruk. “Echt een doener, die man. Hij zit nog maar sinds oktober op die post en heeft al veel verwezenlijkt. Dat vind ik knap.”


Onthoofde boer

Waar komt dat politieke ongenoegen eigenlijk vandaan? 88 procent van de Schildenaren noemt zich gelukkig, een van de hoogste scores van het land. Bijna iedereen is huiseigenaar, de lonen zijn torenhoog, de gemeente heeft drie bakkers, een kreeftenwinkel en weinig leegstand. Ze hoort bij wat Bart De Wever (N-VA) na de verkiezingen van 2019 liefkozend zijn “gouden rand” noemde: de welvarende, groene gemeenten rond Antwerpen waar zijn partij overal monsterscores haalde. Met 50,8 procent spande Schilde de kroon.

Maar de strijd met uiterst rechts belooft hier bits te worden. Op Facebook verenigen paardenfokkers zich in groepen tegen minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA). In het nabije Malle heeft iemand een pop van een gekruisigde en onthoofde boer voor de campagneposters van de N-VA neergezet. Vlaams Belang voelt zich gesterkt door het succes van Geert Wilders bij rijke Nederlanders en aast op de welvarende suburbs. Tom Van Grieken komt zelf uit de streek. In zijn gemeente Schoten, naast Schilde, wordt een zwarte golf verwacht.

Wie met de knooppuntenroute van Berchem-station naar Schilde fietst, ziet de wereld veranderen. Eerst zijn er nog progressieve hipsters in koffiebars, Palestijnse solidariteitsvlaggen en voorbereidingen voor een muziekfestival op een verlaten industrieterrein. Daarna komen de luchthaven, met haar gecontesteerde privévliegtuigjes, het groene Rivierenhof en verkavelde betonvlaktes in Deurne en Wijnegem. Achter de ruiten van woonblokken en rijhuisjes hangen de eerste verkiezingsposters. De hele politieke regenboog passeert, maar de vele Vlaams Belangers springen in het oog. Zelfs vanuit de stadstuintjes lacht Van Grieken je toe. De schroom om aan de gevel je sympathie voor uiterst rechts te etaleren, was nooit eerder zo klein.

Alleen het kanaal houdt de uitdijende stad tegen. Over de sluis van Wijnegem voert de weg langs een grote wijngaard naar Schilde. Daar wacht burgemeester Dirk Bauwens (N-VA) in restaurant The Old Birdy, maar eerst passeer ik nog langs de parkeerplaats van Taverne de Vogelenzang aan de overkant. Er staan Porsches, een witte Ferrari en BMW’s – veel BMW’s. Bauwens lacht als ik ernaar vraag. “Ja, je hebt hier rijkdom, maar niet heel Schilde is zo. Een groot deel van de gemeente bestaat gewoon uit middenklassers, waartoe ik mezelf ook reken. Rond de dorpskern zijn er villawijken, waar de mensen vaak erg op hun privacy gesteld zijn. Net als overal is er onrust over migratie, maar xenofoob zijn we niet. Nergens werden meer Oekraïners per hoofd van de bevolking opgevangen dan hier. Sommigen van hen kregen een plekje in het poolhouse van een villa en woonden daar beter dan u of ik.”

Toch voelt Bauwens de bui al hangen. “Dat de opgang van Vlaams Belang ook hier enorm zal zijn, is duidelijk. Dat valt niet meer te stoppen.” De N-VA-burgemeester heeft niet het temperament voor alarmisme. “In Schilde zal het wel minder erg zijn dan op andere plaatsen. Vlaams Belang is geen alternatief, ze willen federaal zelfs niet eens meedoen. Maar de hoge belastingen en de Vivaldi-regering zijn niet populair.” Bauwens zet een vork in de dampende witte vis op zijn bord. “We hopen dat Schilde toch opnieuw de geelste gemeente van het land wordt.”


De gevoeligste man ter wereld

Niet iedereen in Schilde is rijk. Verstopt naast het golfterrein ligt het bijzondere wijkje Schildestrand. Vierhonderd mensen wonen er in kleine bungalows, chalets en huisjes tussen de bunkers van een oude antitankgracht. Omdat het gebied grotendeels uit weekendzone bestaat, mogen de bewoners er eigenlijk alleen recreatief verblijven, maar voor de meesten is het een permanente woonst. In 2007 maakte VTM hier een docuserie. Bewoners als Freddy Flashback, imitator van The King, en zijn zoon Dave werden even Vlaamse beroemdheden. Vandaag voert de gemeente een uitdoofbeleid. Er komt een steiger voor elektrische modelbootjes en de inwoners van Schildestrand moeten vóór 2029 verkassen. “Ons krijgen ze hier niet buiten”, zegt Hans Redant in zijn woonkamer. “Ik ben naar hier gekomen voor de natuur en de menselijkheid. Mij moeten ze niet in een appartement in Deurne stoppen, waar de buren niet met elkaar praten.”
Hans Redant en zijn vrouw Anne: “Ik wil niet iedereen over dezelfde kam scheren, maar in Schilde wonen heel rijke mensen die op ons neerkijken.”

Redant had geen eenvoudig leven, vertelt hij. “Voor u zit waarschijnlijk de gevoeligste man ter wereld.” Een voorval uit zijn jeugd, een trauma, had gevolgen. “Op mijn 25ste kreeg ik last van hyperventilatie, angst en gehoorverlies. Soms had ik wekenlang ondraaglijke hoofdpijn, maar de dokters zagen niets op de scans.” Uiteindelijk werd hij als veertiger met “totaal functieverlies” invalide verklaard en kreeg hij een uitkering. In de eigenaardige wijk van Schildestrand, tussen grachten, groen en watervogels, vond hij rust. En bij God. “Ik ben een zeer gelovige mens. Daardoor heb ik geen pillen meer nodig. Ik mag toch trots zijn dat ik dit huisje met een uitkering heb kunnen betalen?”

Zijn vrouw Anne komt erbij zitten. “Ik wil niet iedereen over dezelfde kam scheren, maar in Schilde wonen heel rijke mensen die op ons neerkijken”, zegt Redant. “Ik heb mijn hele leven voor linkse partijen gestemd, op socialisten en zelfs ooit op Agalev. Maar ze zijn er niet voor ons. Er is dringend een signaal van menselijkheid nodig. In de zorg, het onderwijs: overal is het miserie. Daarom ga ik – voor het eerst – Vlaams Belang stemmen.” Anne vult aan: “Het leven wordt te duur. Hier om de hoek moest ik 11 euro betalen voor een croque-madame! En vriendelijk waren ze er ook al niet meer.”

Iedereen in Schildestrand zal gaat op Van Grieken stemmen, voorspelt Redant. In de wijk hangen her en der Vlaamse leeuwen met zwarte klauwen in de hof. “Ze beweren zelfs dat hij een nazi is, schandalig.” Soms gaan er dagen voorbij dat Redant geen woord zegt. Dan volgt Anne het nieuws op haar smartphone en houdt ze hem op de hoogte. Zo komt de extreemrechtse cultuuroorlog ongefilterd binnen. Plots gaat het over “travestieten in kleuterscholen” en gewelddadige moslims. De pandemie was zoals zo vaak een kantelpunt. “Toen ze ons de vaccins wilden opdringen, hebben we onze ogen opengetrokken. Nu zien we: er gaat geen week voorbij zonder dat er buitenlanders een blank jongetje in elkaar slaan”, zegt Anne. “En op het Suikerfeest blokkeren ze de straten in Antwerpen om met hun kont naar de lucht te bidden. Da’s toch geen zicht!”

Zelf voelen de twee zich niet onveilig in Schildestrand, geven ze toe. “Ik heb met niemand een probleem”, sust Redant. “Iedereen met een open blik is hier welkom, mijn deur en mijn hart staan open. Maar in België is er toch geld? En dan hoor je dat Europa met besparingsplannen op de proppen komt. Een kleine groep heeft alles en leeft groot. Dat zien we hier in Schilde wel. Daarom willen we een signaal geven, deze verkiezingen: Golle hebt ons met de rug tegen de muur gezet.”


Klein Berlijn

Ik ben uitgenodigd voor het avondeten bij Patrick Anthoni, de voorzitter van de heemkundige kring in Schilde. Hij is oud-beenhouwer, leraar aan de vakschool en een man met een verbluffende geschiedkundige kennis. “Wat voor plek Schilde is?” In sneltempo schetst de heemkundige het ontstaan van de nederzettingen in Vlaanderen. De namen van plaatsen zeggen vaak iets over de tijd waarin ze ontstonden, doceert hij. Zo eindigen de namen van de oudste dorpen vaak in -hove en ontstonden plekken die eindigen op -gem, -sem en -hem voor het jaar 1000 – “altijd op vruchtbare grond”. Een plek als Schilde behoort tot de latere generatie nederzettingen. “Vanaf de 12de, 13de eeuw eeuw kochten de bourgeoisie en de adel uit de stad grote stukken onvruchtbare bos-, veen-, en heidegrond op voor persoonlijk jachtgebied.”

Tot de jaren 50 was een derde van Schilde privébezit van een adellijke familie. “Toen de laatste telg kinderloos stierf, werd hun grond – toch 700 hectare – verkaveld”, vertelt Anthoni. De kalfslapjes die Anthoni zelf heeft uitgebeend liggen in de pan op tafel. “Na de oorlog hebben urbanisten nagedacht over wat er met de stedelijke rand moest gebeuren. Vruchtbare dorpen als Oelegem, Wondelgem en Zandhoven werden aan de landbouw gelaten. Terwijl plekken als Deurne, Wilrijk en Berchem al verkaveld waren voor de arbeiders van de fabrieken en de haven.” Zo werd Schilde gekozen als plek voor de nieuwe kapitaalkrachtige elite. “Veel Vlaamse boerenzonen gingen voor het eerst studeren. Ze werden ingenieur, dokter en ambtenaar. Of ze kregen kaderfuncties bij Agfa Gevaert en General Motors. Voor hen kwamen er grote percelen van 1.500 vierkante meter.”

Het nieuwe utopia trok soms ook rare snuiters aan: buitenlandse diamanthandelaars, Franstalige bourgeoisie en collaborateurs van het naziregime die hun leven elders wilden heropbouwen. Gekscherend werden delen van Schoten en Schilde na de oorlog zelfs ‘Klein Berlijn’ genoemd. “Hoe groot die groep was, weet ik niet, maar ze verklaart volgens mij wel voor een deel het succes van het Vlaams-nationalisme hier”, zegt Anthoni. Later kreeg Schilde de eerste Volksunie-burgemeester van het land. In 1979 raakte de Vlaamse Militanten Orde (VMO) er slaags met de politie bij een betoging tegen ‘vreemdelingen’ (toen nog Franstaligen). En er zijn ook culturele wortels van het flamingantisme. Hendrik Conscience, die met De Leeuw van Vlaanderen cruciaal was voor de Vlaams-nationalistische mythevorming, kwam geregeld met de toenmalige paardentram naar Schilde. In brasserie Het Keizershof aan de Turnhoutsebaan, waar nu een ING-bankkantoor is, schreef Conscience de novelle Baas Gansendonck en zijn bekende roman De Loteling, die de inspiratie vormde voor het gelijknamige restaurant vlak bij Schildestrand.

Vlak bij het bankkantoor staat nu een bronzen standbeeld van Conscience. Hij had zich niet kunnen voorstellen dat in de nachtwinkel naast zijn oude bierhuis tegenwoordig een man van kleur op Uggs champagne en luxechocolaatjes zou verkopen. “Het rijke Schilde van vandaag lijkt niet op het Schilde van voor de oorlogen”, zegt Anthoni. ”Je had toen arme boerkes die dennenhout gingen klieven in het bos om aanmaakhoutjes van te maken of die overleefden van de verkoop van wat honing uit hun kasten.”


Lege bussen

Schilde is de thuis van bekende advocaten als Walter Damen, topvoetballers als Antwerp-verdediger Björn Engels en wielrenner Mathieu van der Poel. Je kruist er gifgroene Lamborghini’s en Hummers die meer kosten dan een gezinswoning. De gepersonaliseerde nummerplaten van nieuwe rijken, zoals “fast”, “ciao x” en “vastgoed”, laten weinig aan de verbeelding over. Op kleine zelfstandigen en huishoudsters na, behoren de straten aan koning auto. Boomverzorgers met dreadlocks snoeien de iepen en de wilgen. Een Arabische tuinman harkt bladeren bijeen.

De bussen rijden haast leeg door Schilde. Alleen na de werk- en schooluren stappen de au pairs, scholieren en poetshulpen op. Onderweg naar de golfclub Rinkven stuiten we op zeldzame voetgangers. Een groep vrouwen met nordic walking stokken stapt met stevige tred naar de kroeg. De bosnimfen, noemen ze zich. “We prijzen ons iedere dag gelukkig met de bossen en wandelingen in Schilde. Alleen een gezellig pleintje ontbreekt”, zegt een van hen. “Er is een rijk gemeenschapsleven, er zijn kwalitatieve winkels en goede scholen, maar de bevolking is wel wat oud aan het worden. Jonge mensen kunnen hier niet zo makkelijk iets verwerven natuurlijk.”

De vrouwen wijzen naar de pittoreske stulpjes in de straat. “De Parel der Voorkempen is het, maar maak niet te veel reclame in De Standaard of iedereen zal willen komen.” Ze fulmineren over de projectontwikkelaars die klassieke villa’s met strooien dak opkopen om er appartementen en serviceflats te bouwen. “Gelukkig heeft kunsthandelaar Axel Vervoordt het kasteel van ’s Gravenwezel gekocht en gerestaureerd, anders was dat ook plat gesmeten.” De bosnimfen zijn, kortom, dolblij met hun dorp. Als er maar geen tramlijn komt. Dan druipt de afkeer van migratie er weer vanaf. “Dan komen de broan manne mee, dan gaan ze pas scoren bij Vlaams Belang”, zegt een van hen. Een andere: “Als je ziet wat er bij het shoppingcentrum uit zo’n tram stapt, dan weet je genoeg.” Nog een: “Bij ons in ’t straat wonen er zo al: speciallekes. En als er één komt, dat weten we van ’t stad, dan zijn ze al snel met veel.”

Midden op de dag is er al veel volk in de golfclub. Met zijn 39 holes behoort Rinkven tot de Vlaamse top. Verschillende kampioenen komen er spelen. In de lounge met zicht op de glooiende terreinen keuvelen de leden gezellig bij een whisky, een glas wijn of een koffie. De prijzenpot van het toernooi, gesponsord door de grootste bedrijven van de Vlaamse haveneconomie, bedraagt 2,5 miljoen euro. “Veel zorgen hebben we niet in ons reservaat”, zei burgemeester Bauwens al. “We zijn een pretpark voor inbrekers. Er zijn veel dieven. Maar ik denk niet dat je de mensen veel zult horen klagen. Wij zijn harde werkers, hier in Schilde.”

Met dank aan schrijfster Pascale Baelden en journalisten Kirstin Matthyssen en Jan Auman van Gazet Van Antwerpen voor hun gewaardeerde inzichten.

DS, 04-05-2024(Kasper Goethals)