12-05-18, 17.00u door Renate van der Zee - Bron: HP/De Stijl

Ultraorthodoxe joden geven zich bloot voor de lens van Benyamin Reich: "Het jodendom is vol homo-erotiek"

Israël bestaat zeventig jaar – het uitgelezen moment om een aantal van zijn zonen en dochters door een andere bril te bekijken. Fotograaf Benyamin Reich (41) ontworstelde zich niet alleen aan zijn ultraorthodoxe milieu, maar krijgt strenggelovige joden ook zover dat ze hun zinnelijke kant tonen voor zijn lens.

'Het jodendom is vol homo-erotiek, je komt het in de heilige boeken overal tegen'
-BENYAMIN REICH

Benyamin Reich fotografeert ultraorthodoxe joden op een manier zoals je nog nooit hebt gezien. Zijn beelden zijn doortrokken van sensualiteit en zelfs van homo-erotiek. Elke foto verrast. Jongens met slaaplokken die een ritueel bad nemen alsof het straatboefjes zijn. Een leerling op een Talmoed-school met zwoele lippen en een bijna smachtende blik rookt een sigaret. Een halfnaakte man wiens linkerarm in een gebedsriem is gewikkeld, roept associaties op met bondage. Maar er is ook een foto van twee piepjonge echtelieden, zij met een roodfluwelen turban, hij met blonde slaaplokken, die elkaar vrolijk toelachen aan de ontbijttafel.

“Die beelden spruiten voort aan mijn fantasie”, zegt Reich. “Maar ik word ook gedreven door een soort innerlijke noodzaak. Ik moet dit doen. Door middel van mijn fotografie probeer ik in het reine te komen met mijn leven en mijn achtergrond.”

Benyamin Reich (41) groeide op in een ultraorthodox milieu in Bnei Brak, een stad ten oosten van Tel Aviv waar voornamelijk strenggelovige joden wonen. Als tiener verliet hij die gemeenschap om aan de École des Beaux-Arts in Parijs te gaan studeren.

Normaal gesproken worden mensen die de gemeenschap verlaten door hun familie doodverklaard, maar Reich bleef altijd contact met hen houden. Sterker nog, zijn familie poseert voor hem. Zo fotografeerde hij zijn vader, een ultraorthodoxe rabbijn, compleet met bontmuts, liggend op een leren bank alsof hij een model tijdens een modeshoot was. Er zijn ook foto’s waarop zijn vader aan het skiën is met een gebedskleed aan, of waarop hij Abraham voorstelt die op het punt staat zijn zoon Isaak te offeren aan God.

'Mijn vader en ik kunnen niet echt met elkaar praten, maar door voor mij te poseren laat hij zien dat hij van mij houdt'
-BENYAMIN REICH

“Op die foto draagt mijn vader midden in de woestijn zijn traditionele zwarte jas en zijn bonten hoed. De jongen die als Isaak poseert, draagt alleen een witte katoenen broek, wat veel beter past bij het landschap en het weer. Abraham is conservatief en Isaak is cool. Mijn vader symboliseert de oude generatie, die zegt: als je anders leeft dan wij, moet je gestraft worden. Die foto gaat natuurlijk over mezelf. Mijn fotografie is heel persoonlijk.”

Dat een strenggelovige rabbijn bereid is voor kunstfoto’s te poseren die je als provocerend zou kunnen opvatten, is opmerkelijk. “In zijn ziel is mijn vader een ruimdenkend mens, al zal hij zijn levensstijl niet veranderen”, vertelt Reich. “Hij begrijpt dat er mensen zijn die niet volgens de ultraorthodoxe regels willen leven en dat een van die mensen zelfs zijn zoon kan zijn. Hij respecteert het niet, maar in de loop der tijd heeft hij geleerd hoe hij met mij moet omgaan en heb ik geleerd hoe ik met hem moet omgaan. Wij kunnen niet echt met elkaar praten, maar door voor mij te poseren laat hij zien dat hij van mij houdt. Mensen uit de gemeenschap hebben wel gezegd: hoe kun je als gelovige jood op de ski’s poseren met een talles om? Mijn vader zag het probleem niet. Hij zei tegen hen: het is goed. Hij is mijn zoon.”

Bol van homo-erotiek

Die houding is des te opmerkelijker omdat de fotograaf geen geheim maakt van zijn homoseksualiteit, iets wat verboden is in de gemeenschap. “Ik heb mijn ouders nooit direct verteld dat ik homoseksueel ben. Maar ze weten het wel. Ze kennen mijn vriend, ze praten met hem, ze waarderen hem, ze vragen hoe het met hem gaat. Maar ik geloof niet dat mijn moeder erbij stilstaat dat wij in hetzelfde bed slapen. Dat is ook niet nodig.”

Reich was een jaar of elf toen hij zich aangetrokken begon te voelen tot jongens, maar hij had geen idee wat homoseksualiteit inhield. Hij leerde erover dankzij de heilige joodse boeken. “Ik zocht in de Thora, de Talmoed en de Halacha naar teksten waarin iets stond over homoseksualiteit. Het jodendom is vol homo-erotiek, je komt het in de heilige boeken overal tegen. Er zijn ook middeleeuwse geschriften waarin er veel over wordt gezegd.

“Ik kwam erachter dat het jodendom ambivalent staat tegenover homoseksualiteit. Natuurlijk, je hebt het verhaal over Sodom en Gomorra, waarin het wordt afgekeurd. Maar dat is omdat er geen sprake is van liefde, omdat het gebeurt door middel van geweld. Je hebt in de Bijbel ook het Hooglied: dat staat bol van de homo-erotiek, de schoonheid van de man wordt er precies zo in bezongen als de schoonheid van de vrouw. Dus ik zag dat er twee manieren van kijken waren. Enerzijds verhalen die homoseksualiteit verbieden, maar ook verhalen met een homo-erotische blik op het mannelijk lichaam.”

Als kind hield Reich ervan om te tekenen. Zijn vader liet hem begaan, maar de gemeenschap keurde het af. “Als ik in de cheider, de joods-orthodoxe school, zat te tekenen, sloeg de leraar me met een liniaal op mijn vingers en zette me in de hoek. Maar mijn vader zei er niets over. Dankzij hem raakte ik ook door fotografie gefascineerd. Een van de studenten in mijn vaders jesjiva (Talmoed-school) had als fotograaf gewerkt voordat hij religieus werd. Mijn vader vroeg of hij foto’s van ons wilde maken toen mijn grootouders op bezoek kwamen. Ik zag hoe die fotograaf een bepaalde esthetiek nastreefde in de manier waarop hij ons neerzette en waarop hij rekening hield met de lichtval. Ik dacht: dit is iemand die nadenkt over hoe je iets moois maakt. Ik was dertien, het was net na mijn bar mitswa, en ik begreep toen dat er een manier is om schoonheid te creëren door middel van een camera.

“Ik ben met een gevoel voor esthetiek geboren. Als mijn moeder me als klein jongetje eten gaf, dan bekeek ik het bord; ik had oog voor hoe het eten eruitzag. Dat gevoel voor schoonheid wilde ik tot uitdrukking brengen, dat was waarom ik tekende. Maar ik had wel geleerd dat ik daar niet te veel energie in mocht steken. Het moest een hobby blijven. Want dat soort dingen mag niet belangrijk zijn in het leven van een strenggelovige jood. Ik moest rabbijn worden, net als mijn vader, en op mijn achttiende een gearrangeerd huwelijk sluiten en vader worden van twaalf kinderen.”

Gered door de kunst

Maar Reich wilde aan de kunstacademie studeren. Toen hij vijftien was, besloot hij de door strikte religieuze regels gedomineerde gemeenschap te verlaten.

Zijn vader probeerde hem op andere gedachten te brengen door hem naar Amerika te sturen om te studeren aan een wat modernere jesjiva. “Hij hoop*te dat die beter zou aansluiten bij mijn levenswijze. Maar ik voelde me heel eenzaam in Amerika. Ik had mijn besluit om uit de gemeenschap te stappen eigenlijk al genomen. Mijn vader probeerde me te overhalen om ondanks alles toch thuis te blijven wonen, maar andere familieleden hadden daar moeite mee. Want ik zag er anders uit, ik droeg een klein keppeltje en niet de kleren die een gewone jesjiva-jongen draagt. Ik voelde dat ik weg moest.”

Reich was zeventien toen hij in zijn eentje naar Parijs ging. Het was zijn eerste kennismaking met het westerse leven en hij vond het fascinerend. Maar het was niet makkelijk. “Heel veel vakken die voor jou vanzelfsprekend zijn, zoals aardrijkskunde, geschiedenis en wiskunde, heb ik nooit gehad. Ik ben nog steeds slecht in schrijven. Maar de kunst heeft mij gered. Ik moest voor een toelatingsgesprek naar de academie komen en ik kon geen diploma’s laten zien, alleen mijn foto’s. Ik zei: ‘Ik heb geen eindexamen gedaan en ik spreek slecht Frans, maar als je me iets vraagt over de Thora of de Talmoed, kan ik je meteen antwoorden.’ Ik had geluk, ze vonden mijn werk goed en ik werd toegelaten zonder diploma’s.”

Erg happy was Reich aanvankelijk niet in Parijs. Hij had tijd nodig om zich los te weken van zijn achtergrond. “Ik had het gevoel dat God nog steeds achter me stond, met geheven vinger. Er was altijd die schaduw. Alsof ik door me te wijden aan de kunst toch een soort heiligschennis pleegde. Maar ik werd er zo toe aangetrokken. Ik moest het doen. En langzamerhand verdween die schaduw.”

Spelen met de regels

In zijn foto’s creëert Reich een ultraorthodoxe gemeenschap waar de gevoelens die hij als jongen moest onderdrukken, wel mogen bestaan. Zijn werk is niet zozeer een provocatie als wel een viering van de sensualiteit en homo-erotiek die in zijn jeugd verboden terrein waren.

Het is bijzonder dat het hem lukt om streng religieuze joden te fotograferen in situaties waarin ze de vrijheid lijken te voelen om te spelen met de regels. Zo kreeg hij een pasgetrouwd echtpaar zo ver om voor hem te poseren in hun slaapkamer, terwijl zij haar hand op die van hem legt – in het openbaar mogen mannen en vrouwen elkaar niet aanraken.

“Het is voor mij makkelijker om dat voor elkaar te krijgen omdat ik in die wereld ben opgegroeid. Ik weet hoe ik deze mensen moet benaderen. Om de foto’s te maken van de jongens in het mikwe, het rituele bad, ging ik daar gewoon elke vrijdag naartoe. Ik leerde langzamerhand iedereen kennen, ze raakten gewend aan de camera en op een gegeven moment zagen ze me eigenlijk niet meer.

“Daar komt bij dat deze mensen meestal graag gefotografeerd willen worden. Het is natuurlijk voor een mens om gefotografeerd te willen worden. Het is een bevestiging van zijn bestaan en van zijn schoonheid. Het geeft hem een gevoel van eigenwaarde. Mijn oudste zus heeft tien kinderen en ze wil dolgraag foto’s van hen. Maar daar is in haar levensstijl geen ruimte voor, ze heeft thuis geen camera.

“Ze willen natuurlijk niet dat je hen fotografeert als aapjes in een oerwoud. Je moet het met respect doen. Het is ook een uitwisseling. Ik fotografeerde dat jonge echtpaar eerst zoals zij het wilden. Daarna zei ik: en nu wil ik een foto maken op mijn manier. Toen liet ik ze op dat bed zitten en vroeg ik haar om haar hand op de zijne te leggen. Dat is verboden, maar ze deden het toch. Omdat ze wisten dat die foto voor een andere wereld was, buiten de hunne.”

'Het verschil tussen mij en anderen die de gemeenschap hebben verlaten? Bij de anderen zie je meestal veel woede'
- BENYAMIN REICH

Behalve mensen fotografeert Benyamin Reich ook landschappen. Hij fotografeerde bijvoorbeeld in Nederland, in de provincie Zeeland, maar ook in de woestijn in Israël. “In die landschappen zie ik een schoonheid die een bepaalde heiligheid in zich draagt. Omdat er waarheid schuilt in de natuur. Dat trekt me aan. In mijn foto’s breng ik het wereldse in het heilige, maar ik wil ook heiligheid brengen in het wereldse. Ik bouw een brug tussen het heilige en het wereldse, waarop ik heen en weer ga.”

Sinds 2009 woont Reich in Berlijn. Een kwestie van toeval. Hij kwam over uit Israël omdat een galerie foto’s van hem exposeerde. Vervolgens was er een andere galerie die een solotentoonstelling organiseerde. En in 2010 hield het Jüdisches Museum een expositie van zijn werk. “Ik dacht toen: er is geen enkele reden om terug te gaan.”

Hoewel hij vertrokken is uit zijn gemeenschap, stelt Reich zich niet vijandig op tegenover de ultraorthodoxe traditie. “Dat is het verschil tussen mij en andere mensen die de gemeenschap hebben verlaten. Bij hen zie je meestal veel woede. Ze ervaren het als traumatisch dat ze zolang in een gemeenschap hebben geleefd waarin ze niets van de buitenwereld mochten zien. We hebben een hele wereld gemist en die krijg je niet zomaar terug. We zijn pasgeboren baby’s. We hebben in een staat binnen de staat geleefd, in een religieus getto.

“Ook ik voelde me opstandig, maar ik wilde mijn ouders niet kwetsen. Bij veel mensen die de gemeenschap hebben verlaten, ligt dat anders. Ze willen het liefst de grootst mogelijk zonde begaan – varkensvlees eten op Jom Kipoer! In mijn visie hebben die mensen de gemeenschap nooit echt verlaten. Ze zijn nog steeds met die regels bezig zijn – alleen willen ze ze nu overtreden.

“Je kunt natuurlijk zeggen dat ik er ook nog steeds mee bezig ben in mijn foto’s. Ik heb die gemeenschap dus ook nooit werkelijk verlaten. Wie weet, misschien kun je wel nooit echt weg.”

Dit artikel verscheen eerder in het voorjaarsnummer van 'HP/De Stijl'.

Werk van Benyamin Reich is momenteel te zien op twee groepsexpo’s in Duitsland.
Schalom – Drei Fotografen sehen Deutschland, tot 31 mei in de Ehemalige Jüdische Schule in Leer.
Das schöne Zimmer, tot 17 maart in galerie Alexander Ochs Private, Berlijn.

Van 13 mei tot 23 september hangt er werk van Reich in het Jüdisches Museum in München.

Mening: Als hobbyfotografe ben ik getriggerd door alles wat nog maar een beetje met fotografie te maken heeft. Een godsdienst bekeken door de lens van een fotograaf maakte dit artikel voor mij alleen nog maar interessanter. De beelden die Reich maakt zijn bevreemdend, lachwekkend, kwetsbaar en ontroerend. Hij slaagt erin door zijn achtergrond een zeer gesloten groep op een speciale, niet eerder geziene manier vast te leggen. Dat vind ik ongelooflijk knap, zeker wanneer je leest dat mensen die uit de gemeenschap stappen heel vaak niet meer toe worden gelaten. De foto's in combinatie met de tekst uit het artikel scheppen een heel nieuw beeld over de orthodoxe gemeenschap waardoor die mogelijk meer begrepen wordt.

Het is een erg lang artikel maar ik vloog er zo doorheen. Het leven van de fotograaf wordt besproken, met speciale aandacht voor de relatie met zijn vader en het proces dat hij onderging wanneer hij uit zijn gemeenschap stapte om op een kunstschool in Parijs te gaan studeren. De specifieke stijl van zijn werk wordt besproken evenals enkele van zijn werken. Persoonlijk ben ik door elk werk van hem geboeid wat dit artikel erg leerrijk maakte.

De laatste zinnen zullen me bijblijven en zien we ook terug in onze eigen leefwereld, namelijk dat we altijd verbonden zullen blijven aan de plek, de mensen en de tradities van onze jeugd.

Bron: https://www.demorgen.be/cultuur/ult...otiek-b8939400/