Laat Johnson Noord-Ierse protestanten vallen?


Noord-Ierland dat in de Europese douaneunie blijft? Het zou niet bij iedereen goed vallen, maar die prijs wil Boris Johnson misschien wel betalen als hij op die manier een Brexitdeal kan bekomen.


Laat Boris Johnson de Noord-Ierse protestanten vallen om – op het laatste nippertje – uit de EU te kunnen stappen met een akkoord? De speculaties daarover nemen toe. De Britse premier voedt ze zelfs. Bij zijn bezoek aan Dublin, maandag, sloeg hij een opvallend milde toon aan. Hij zei dat een no-deal-Brexit sowieso een nederlaag zou zijn, een teken van falend leiderschap. Gisteren herhaalde hij dat hij de komende weken alles op alles zal zetten om een deal met Europa te sluiten.

Hét struikelblok blijft de Ierse backstop, de noodoplossing die de Ierse grens bij een Brexit-met-deal moet openhouden. In het scheidingsakkoord staat dat het héle VK in de douane-unie blijft, tot er een betere oplossing voor de grenskwestie wordt gevonden. De brexiteers willen de backstop schrappen, omdat die verhindert dat het VK handelsakkoorden kan sluiten met andere landen.


Controles in havens

Maar een backstop die het hele koninkrijk ‘gijzelt’, is geen idee van de EU. De Europese onderhandelaars wilden aanvankelijk dat alleen Noord-Ierland de Europese regels zou volgen. Zo stond het letterlijk in de eerste versie van de scheidingstekst. In dat voorstel zou de Brexit dus eindigen in de Ierse Zee (tussen het Ierse en het Britse eiland). De controles op producten uit de rest van het VK zouden dan gebeuren op zee of in de havens, waardoor de grens tussen Ierland en Noord-Ierland volledig openblijft.

Even leek toenmalig premier Theresa May daar geen bezwaar tegen te maken. Pas toen de Noord-Ierse protestanten van de DUP er moord en brand over schreeuwden – zij zagen zich afgesneden van het VK – veegde May het voorstel van tafel. Ze kwam vervolgens zelf met het idee om de backstop dan maar voor het hele VK te laten gelden. Omdat het toch maar een stok-achter-de-deur was, dacht ze dat er wel een meerderheid in het Lagerhuis voor te vinden was. Dat bleek een misrekening van formaat.

De vraag is nu of Johnson bereid is terug te keren naar een backstop die alleen voor Noord-Ierland geldt. Er zijn argumenten die het denkspoor ondersteunen. De Britse premier heeft al het idee opgeworpen ‘een zone te creëren voor voedsel en landbouw op het hele Ierse eiland’. Hoe die precies zou werken, verduidelijkte hij niet. Maar het kan betekenen dat Noord-Ierland de Ierse (en dus de Europese) standaarden volgt voor voeding en dieren. Dat zou meteen een deel van de grenscontroles overbodig maken. In de top drie van de handel tussen Ierland en Noord-Ierland staan eieren en zuivel op één, en vlees op drie. Zelfs de DUP veegde het voorstel niet meteen van tafel.

Maar Europese diplomaten lieten al verstaan dat die toegeving niet zal volstaan om de Europese leiders over de streep te trekken. Ze noemen ze wel een stap in de goede richting. ‘Het grote voordeel is dat de juridische teksten voor die oplossing klaar zijn. We kunnen ze zo uit de schuif halen.’


Macht DUP taant

Johnson zal zijn voorstel moeten uitbreiden naar alle goederen, zoals zijn Ierse collega voorstelt. Johnsons woordvoerder ging gisteren op de rem staan. Hij liet weten dat de premier momenteel niet denkt aan een backstop die alleen geldt voor Noord-Ierland. Maar waarschijnlijk wordt er achter de schermen wel aan gewerkt.

Voor Johnson liggen de politieke kaarten helemaal anders dan voor May. Zij was afhankelijk van de steun van de DUP om haar deal goedgekeurd te krijgen. De politieke macht van de Noord-Ierse unionisten is inmiddels vervlogen. Johnson is sowieso afhankelijk van de steun van de oppositie.

Door hun steun aan May boksten de protestantse hardliners de voorbije twee jaar fel boven hun gewicht. De interesse van de meeste Engelse politici voor Noord-Ierland is bijzonder klein. Met de Noord-Ierse problemen hebben ze helemaal geen affiniteit. Voor Johnson geldt dat nog meer dan voor de gemiddelde Tory. Als hij een deel van de Noord-Ieren moet teleurstellen om alsnog een Brexit-deal uit de brand kan slepen, zal hij dat waarschijnlijk ernstig overwegen.

Ook in Noord-Ierland zelf verliezen de starre DUP’ers invloed (en kiezers). Een meerderheid van de Noord-Ieren stemde tegen de Brexit. Zij vinden geen graten in een deal waarin Noord-Ierland de EU-regels moet blijven volgen.

Toch zal er nog veel diplomatiek massagewerk nodig zijn om deze ‘kleine backstop’ verkocht te krijgen. ‘Het hele concept zal een nieuwe laag verf moeten krijgen, wil het ooit verteerbaar worden voor de Britten’, zegt een diplomaat. Om het voor de Noord-Ieren beter verteerbaar te maken, wordt er ook aan gedacht de Noord-Ierse regering meer inspraak te geven over de modaliteiten van het systeem. Maar ook dat is niet evident. Ulster heeft al bijna drie jaar geen regering meer.

Kortom, voorlopig blijft het vooral bij speculaties. Maar voor een premier die graag hoog spel speelt, is de piste het overwegen waard. Als Johnson op deze manier het VK uit de EU krijgt met een deal, zal hij voorgoed zijn plaats hebben in de geschiedenisboeken. En dat is hem veel waard.


DS, 11-09-2019 (Dominique Minten)