Massale vissterfte in Oder toont falen Poolse overheid


De veroorzakers van de recente massale vissterfte in de rivier de Oder zijn bekend: mijnbouw en falend toezicht. Maar in Polen is niemand verantwoordelijk. “Het is onbeschrijfelijk wat we zagen.”


“Vissen is mijn leven. Ik breng meer tijd door op het water, dan thuis”, zegt Grzegorz Marcinkiewicz terwijl hij de ‘Viking’ stroomopwaarts stuurt. De Oder is hier in zijn bovenloop nog niet zo breed. “Vroeger was er veel meer stroming. Nu bijna niet meer”, vertelt hij. “Dat komt door de sluizen. Kijk, daar zijn ze ook weer bezig.” Gravende kranen doemen op als de boot een bocht in de rivier heeft gemaakt.

Weinig water en weinig stroming was een van de oorzaken van de massale vissterfte eind juli. In stilstaand water konden zich goudalgen vermenigvuldigen die een voor vissen giftige stofje uitscheidden. “Het is onbeschrijfelijk wat we zagen. Overal lagen dode vissen. En ook vogels en andere dode dieren, zoals bevers”, vertelt Marcinkiewicz.

Hijzelf is dubbel getroffen. Vissen is niet alleen zijn hobby, het is zijn inkomstenbron. Op zijn goed bezochte YouTube-kanaal toont hij, gesponsord door producenten, hengels, haken, dobbers en modernere snufjes. Onder zijn boot zitten sondes die laten zien waar grotere vissen zwemmen. Tijdens de hele tocht signaleert het systeem welgeteld één vis. “Het gaat nog jaren duren voordat de visstand is hersteld.”


‘Mijnen lozen hun spoelwater in kleine riviertjes’

De goudalg is dus de boosdoener. Maar hoe komt een zoutwateralg in een rivier, zevenhonderd kilometer van zee? De sportvisser wijst op de mijnen: “Die lozen hun spoelwater in kleine riviertjes. Die worden constant vergiftigd en stromen dan in de Oder.”

De eerste vissterfte signaleerde hij al in maart van dit jaar, op het Gliwice-kanaal, een zijtak van de Oder waar veel industrie op loost. “Het was verdorie onvoorstelbaar; vissen hadden gewoon verbrande vinnen.” Dat was dus al maanden voordat vissers veel verder stroomafwaarts alarm sloegen en de media massaal dode, drijvende vissen lieten zien. Zelfs toen duurde het nog weken voordat de regering toegaf dat er een probleem was.

Eerst wees Warschau naar buurland Tsjechië, waar de Oder ontspringt. “Onzin”, weet Marcinkiewicz. Het water voldoet aan de normen als het Polen binnenstroomt. Hij laat onderzoeksresultaten zien, nota bene afkomstig van een regeringswebsite. Pas als de Olza, het eerste zijriviertje in de mijnstreek, in de Oder uitmondt, begint het water zouter te worden. Maar de echte schok komt uit het Gliwice-kanaal: “Hoge ph-waarden, veel zout, chloor, zwavel en fosfoor”, somt Marcinkiewicz op. “Een heel hoog zoutgehalte.”


De staatsmijnen worden bevolkt door mensen van de regeringspartij

De mijnen zijn dus de veroorzakers. Maar welke mijn precies? Hier begint het verhaal politiek te worden. Zowel de staatsmijnen als de toezichthoudende instantie worden bevolkt door mensen van de regeringspartij. Die concludeerde bij monde van premier Mateusz Morawiecki: “Alles wijst erop dat het om een natuurlijke gebeurtenis ging.” Niemand schuldig dus.

Alleen waar de Poolse regering niet regeert, wordt de schuldvraag gesteld. Buurland Duitsland wil weten wie de grensrivier heeft vergiftigd. De Poolse oppositie geeft antwoord: “De regering is verantwoordelijk”, zegt oppositieparlementarier Gabriela Lenartowicz, aan de oever van het Gliwice-kanaal. “Er is enorm veel EU-geld uitgegeven om het rivierwater te controleren. Waar is die monitoring?” Samen met andere parlementariërs probeert ze de onderste steen boven te krijgen. “De staat functioneerde niet. Noch vooraf, noch tijdens de crisis, noch op dit moment. Ze lopen weg voor de verantwoordelijkheid en doen niks om herhaling te voorkomen.”

De overheid faalt dus. Maar welke instantie precies? Bijna niemand wil praten.
‘Waar die goudalgen vandaan kwamen? Geen idee.’

Uitzondering is kopermijn KGHM, die buitenlandse journalisten wel te woord wil staan in een Warschaus kantoor hoog tussen de wolkenkrabbers. De koperproducent heeft het grootste spoelwaterbassin in Europa, een maanlandschap met een plas water, dat regelmatig loost op de Oder. Maar dat gebeurt ruim honderd kilometer stroomafwaarts van de plek waar de vissterfte begon.

Woordvoerder Piotr Chęciński is dan ook zeker van zijn zaak: “Als je ons in verband wilt brengen met het probleem, moet je aantonen dat het water 107 km stroomopwaarts is gestroomd. Dat is onmogelijk.” De kopermijn spreekt liever van ‘de situatie’ in plaats van ‘vissterfte’ en wil er niet mee in verband worden gebracht:

“Goudalgen zijn levende organismes. Wij houden ons niet bezig met levende organismes, maar met het delven van koper”, zegt de woordvoerder een beetje geïrriteerd. “Waar die goudalgen vandaan kwamen? Geen idee. Zeker niet uit de industrie. Niet uit ons bedrijf en ook niet uit andere bedrijven.”

Of het bedrijf bleef lozen tijdens de vissterfte? “Toen de situatie publiek bekend werd, stopten we met lozen.” Werd de onderneming dan wel gewaarschuwd dat zij moest stoppen met lozen? “Niemand heeft ons gewaarschuwd dat we moesten stoppen. Dat was helemaal onze eigen beslissing.” Kortom: er was geen toezichthouder die ‘stop’ riep.


Trouw, 14-10-2022 (Ekke Overbeek)

Bijgesloten Plaatje(s)