De leraar versus schrijvende machines


Tijd om de cursussen mediawijsheid helemaal te herschrijven. Hoe stomen we onze kinderen – en onszelf – klaar voor de nieuwe online realiteit, met ChatGPT en met blauwe vinkjes op Twitter die geen blauwe vinkjes meer zijn?


Wat is de remedie voor alles wat er fout loopt op het internet? Mediawijsheid! Als we een probleem niet kunnen oplossen, als we een wantoestand niet kunnen verbieden, dan kunnen we er toch minstens onze kinderen voor waarschuwen in de klas. Of dat idee heeft de afgelopen twintig jaar toch postgevat in de Vlaamse geesten.

Daar valt wel wat voor te zeggen. Natuurlijk is mediawijsheid belangrijk. Ook al houdt het een zeker defaitisme in: ‘Sociale media zitten nu eenmaal vol trollen en desinformatie, laten we de jongeren daar dan weerbaar tegen maken.’ Maar dan mag elke leerkracht alvast beginnen zijn lesmateriaal voor het komend schooljaar grondig te herwerken. Want er is heel wat veranderd de afgelopen zes maanden.

Om te beginnen met Twitter. Het was daar altijd opletten of je met de echte politicus/celebrity/sportster te maken had of met een valse. Vroeger was daar een stelregel voor: kijk of er een blauw vinkje achter de naam staat. Sinds vorige week geldt dat niet meer. Gelukkig zitten onze jongeren niet op Twitter – daar zitten hoofdzakelijk wat oudere, zelfingenomen en lichtgeraakte mannen. Die ook wel een opfriscursus mediawijsheid kunnen gebruiken.

Maar het belangrijkste nieuwe thema in elke lessenreeks mediawijsheid anno 2023, is natuurlijk generatieve AI. Elke tekst en elke foto kan nu gemaakt zijn door ChatGPT of Stable Diffusion. Niet alleen je huiswerk of berichten op je sociale media. Het gaat over elke e-mail die je ontvangt, elk boek dat je leest, straks misschien ook over elk telefoontje dat je krijgt (want deepfake-stemmen worden steeds beter). Hoe ga je daarmee om? Tja, weet u het? Ik niet.

Dat een tekst geschreven is door ChatGPT, wat betekent dat? Wel, dat de inhoud coherent klinkt en tamelijk goed geschreven is (beter dan de gemiddelde Vlaming schrijft). En dat die inhoud waar kan zijn, maar evengoed onwaar. Je mag er niet meer van uitgaan dat als een e-mail lang en voorzichtig geformuleerd is – bijvoorbeeld om je de condoleren bij de dood van je (groot-)moeder – dat de auteur daar persoonlijk werk van heeft gemaakt. Vlamingen zijn heel, heel slecht in het schrijven van persoonlijke brieven en ChatGPT is daar verbluffend sterk in. Ga er dus voortaan van uit dat die warme, begripvolle mail grotendeels uit een AI-systeem is gerold.

Sinds 2023 kan iedereen heel snel lange en min of meer coherente teksten maken. En iedereen zal dat dus ook doen. Dat belooft een aanzwellende lawine van opstellen, eindverhandelingen, bedrijfsnota’s, autobiografieën en totaal overbodige romans. Die gelukkig niemand leest. Want iedereen zal aan ChatGPT vragen om al die tekst bondig samen te vatten.

Hoe bizar is dat? Ik zal ChatGPT voeden met een paar instructies, ChatGPT zal een lange en vloeiende tekst schrijven, en alle ontvangers van die tekst zullen die, ook door ChatGPT, laten samenvatten tot een paar bullet points. Die hopelijk ongeveer overeenkomen met mijn oorspronkelijke instructies. En intussen loopt het internet vol met door machines geschreven en alleen maar door machines gelezen tekst. Is dat de wereld waarin onze kinderen zullen opgroeien? Ik vrees van wel. Zijn onze kinderen daar klaar voor? Wijzelf alvast niet.


DS, 29-04-2023 (Dominique Deckmyn)