‘Je valt niet op de verkeerde, je kiest ervoor'


‘Als je op je dertigste nog geen partner hebt, kun je jezelf blijven wijsmaken dat je de juiste nog niet bent tegengekomen. Je kunt je ook afvragen hoe dat gekomen is.' In Blijf bij mij zoekt relatiedeskundige Rika Ponnet naar het antwoord.


Sommigen onder ons hebben bindingsangst, anderen zijn al drie keer getrouwd, en weer anderen zijn al hun hele leven gelukkig met hun studentenlief. Volgens Rika Ponnet is dat allemaal geen toeval. Veel heeft te maken met hoe onze eerste relaties in onze kindertijd waren – die met onze ouders: veilig gehecht, of niet. Het is een theorie van de Amerikaan John Bowlby, die bijvoorbeeld ook op neonatale afdelingen tot een heel andere manier van omgaan met premature baby's heeft geleid. Ponnet, die samen met haar man het relatiebureau Duet leidt, past die psychologische hechtingstheorie over moeder en kind in haar boek Blijf bij mij ook toe op de relatiemarkt.


Liep u vast met klanten die geen partner vinden, en zocht u naar een nieuwe verklaring?

‘Het is in ieder geval een theorie die helpt om meer inzicht te verwerven in problemen van relatievorming. Ik ben niet de eerste die dit zegt, in het buitenland is bijvoorbeeld Sue Johnson al veel langer bezig met relatietherapie die hierop geschoeid is. Ik heb geprobeerd het te vertalen naar de start van elke relatie, de partnerkeuze.'

‘Ik zie in onze praktijk dertigers bij wie alles in hun leven lukt. Behalve dat ene: ze hebben nog geen partner. Je kunt jezelf dan blijven wijsmaken dat je de juiste nog niet bent tegengekomen. Je kunt je ook afvragen hoe dat gekomen is. De vraag is niet wat je fout doet. De vraag is welke kansen je eerder gehad hebt en waarom je ze uit de weg gegaan bent. Bijvoorbeeld: je had op je 25ste een goed lief, maar je verkoos een promotie in het buitenland. Daarop liep die relatie stuk. Waarom heb je toen gekozen voor die promotie, en niet voor de relatie?'


Omdat een 25-jarige nog jong is en de wereld wil zien?

‘Het is vandaag bijzonder trendy voor jongeren om de wereld als hun dorp te zien. Ze mogen niet al te gebonden zijn aan thuis, ze moeten allemaal op Erasmus en liefst zo ver weg mogelijk. Ik ken een ceo die zijn zonen naar China stuurt, want daar ligt de toekomst! Op economisch vlak klopt dat als een bus. Maar welke vriendschappen gaan die jongens daar uitbouwen? Welke prijs betaal je op menselijk vlak? Het is zo'n totaal andere cultuur, die voor ons zo ontoegankelijk is. Met zo'n keuze stel je je autonomie en zelfontplooiing dus heel ver boven je verbondenheid met andere mensen. Het zijn belangrijke domeinen die we allemaal moeten ontwikkelen om evenwichtig in het leven te staan.'


Autonomie wordt vandaag misschien meer gewaardeerd dan verbondenheid.

‘We zijn daar erg schizofreen in, vind ik. Op school leren de kinderen dat ze sociaal moeten zijn en oog moeten hebben voor de zwakkeren. In de Freinetschool hier voor mijn deur, hangt het zelfs uit dat “de groep voorgaat op het individu”. Er wordt zo weinig mogelijk gequoteerd, want dat is te competitief. Ik vind dat prachtig, maar vrees dat de kinderen later met een andere realiteit worden geconfronteerd. Op de werkvloer is presteren de waardemeter, en de ideale werknemer heeft geen vast uurrooster en geen vaste werkplaats meer; hij mag aan niets gebonden zijn.'

‘Je een tijdlang vrij en autonoom aan je studie en je werk kunnen geven, biedt zeker voldoening. Ik spreek uit ervaring, ik studeer ook graag. Maar heel wat mensen zetten alles daarop in. En dan komt de dag waarop je je afvraagt waarvoor je het allemaal doet, en slaat de quarterlifecrisis toe.'


Volgens u vallen ‘vermijders' vaak op ‘angstig gehechten', die zich net te hard vastklampen aan hun partner – en omgekeerd. Waarom het jezelf zo moeilijk maken?

‘De een heeft alles op autonomie ingezet, en stelt zich sterk en zelfstandig op. De ander zet alles op verbinding, en heeft die sterke andere nodig. Angstig gehechten worden onrustig als de ander niet bij hen is, ze bellen de ander vijfmaal per dag, sturen voortdurend sms'en of kunnen erg jaloers zijn. Hoe meer de “vermijder”, voor wie grote intimiteit benauwend aanvoelt, zich daaraan probeert te onttrekken, hoe feller die angst bij de partner toeslaat. Toch zoekt de “vermijder” in eerste instantie deze relatie op, omdat hij of zij graag bevestigd en bewonderd wordt. Je valt niet op de verkeerde, zoals de uitdrukking zegt. Je kiest ervoor, vanuit je kinderlijke noden. Ik kan zulke mensen aan iemand voorstellen die veilig gehecht is, maar meestal vinden zij zo iemand saai.'


U omschrijft de ‘veilig gehechten' in uw boek ook zo: het zijn mensen die vaak een langdurige relatie hebben, en een doodgewoon leven leiden, met huisje-boompje-beestje.

‘Ze worden vaker als grijze muizen omschreven, maar saai? Ze gaan niet snel de boekskes vullen, dat is waar. Ik vind dat niet saai. Ik heb een vriendin die zo'n evenwichtig leven leidt, en die daar ook rust in vindt. Voor zulke mensen gaat alles vanzelf. Liefde is een werkwoord, de slogan die professor Alfons Vansteenwegen gelanceerd heeft, gaat niet op voor hen. Hun relaties gaan ook wel eens door moeilijk vaarwater, maar zij beschikken over het natuurlijke vermogen om compromissen te sluiten en de ander tegemoet te komen. Omdat ze veilig gehecht zijn.'

‘Laatst zei mijn vriendin tegen mij dat haar man het zo druk had. “Maar elke avond gaan we toch samen even wandelen.” Tijd of niet, zij doen dat. Zij voeden hun relatie en zij ervaren dat niet als werken. Ik bewonder dat, hoe zij spontaan dingen toepassen die relatietherapeuten als advies geven.'


Kunnen mensen veranderen of is het hechtingsverhaal deterministisch?

‘Wat je met je ouders meemaakt tijdens je eerste levensjaren, wordt er natuurlijk ingesleten. Het beïnvloedt zoveel facetten van ons leven... Op het moment dat we ergens geboren worden, ligt een groot deel van onze toekomst al vast. Ja, dat is deterministisch. Het druist in tegen de mythe van de maakbaarheid. Maar niet helemaal. Nog heel veel mensen evolueren in de loop van hun leven wat hun hechtingsstijl betreft, in negatieve zin, onder invloed van pijnlijke ervaringen of relaties. Maar je kunt zeker ook in positieve zin evolueren. Samenleven met een partner die wel veilig gehecht is, kan ertoe leiden dat je meer van zijn of haar ingesteldheid overneemt.'

‘Ook inzicht kan erg verhelderend zijn. Je gaat begrijpen dat je door een bepaalde bril naar relaties en naar partners kijkt. En dat er ook andere brillen mogelijk zijn.'


Zegt u nu dat we rationelere partnerkeuzes moeten maken?

‘Die keuze maken we meestal op basis van verliefdheid, wat een sterke emotie is. Een sterke verliefdheid aan het begin van een relatie is zeker een plus. Het kan de bron zijn waarnaar je altijd terugkeert, een soort van selffulfilling prophecy: een geloof dat je bij elkaar hoort, wat er ook komt. Maar we kunnen ons ook afvragen of dit echt de enige goede manier is. Als je bij jezelf vaststelt dat elke verliefdheid in een gebroken relatie uitmondt, kan je moeilijk blijven volhouden dat het een gezonde leidraad voor je is.'

‘Ik heb al gewerkt met mensen die anders in een tweede relatie stappen. Niet rationeel, wel bewuster. Misschien met iets minder passie, maar met evenveel engagement. Ik houd in mijn boek trouwens een pleidooi om niet enkel uit te gaan van het romantische ideaal van “ze leefden nog lang en gelukkig”.'


Welk advies zou u jongeren geven die net twintig zijn?

‘Het is niet iets waar je jongeren over adviseert. Het start wanneer ze geboren worden. Als je tegen je dochter zegt dat ze zich niet mag laten doen, maar je laat in je relatie wel over je heen lopen, dan zal ze toch vooral dat laatste onthouden. Ook de manier waarop ouders onderling, en met hun kinderen, in conflict gaan, is erg bepalend. Ik vind dat wij niet genoeg over onze relaties praten. Authentiek communiceren over de struikelblokken in ons leven en over de goeie momenten, dat zou veel voor jongeren kunnen betekenen. Het kan hen inzichten bieden, realistische beelden van hoe we met vallen en opstaan vorm geven aan dat aspect van ons leven. Maar concrete adviezen, nee, daar lopen ze van weg.'

‘Authentiek communiceren is ook het sleutelwoord in relaties waarin een niet-veilige hechtingsstijl spelbreker is. Je denkwijze en gevoel toelichten bij de ander haalt de lont uit veel explosief materiaal. Leg uit waarom je aandacht nodig hebt, of tijd voor jezelf. Laat je niet verleiden tot een spel van aantrekken en afstoten, maar probeer je te tonen zoals je bent. Dan kom je al een heel eind.'


En anders blijf je oorlog voeren?

‘Die strijd die ontstaat vanuit verschillende hechtingsnoden, verzandt vandaag heel vaak in een echte machtsstrijd, dé basis van bijzonder veel echtscheidingen ook. Vaak wordt die strijd herleid tot man-vrouwtegenstellingen, het Venus-en-Marsverhaal. Dat gaat voorbij aan de kern van de zaak.'

‘Als Lien thuiskomt van de supermarkt en zegt dat de boodschappen in de koffer staan, en Raf haalt die er niet uit, dan is dat niet omdat hij het niet begrepen heeft. Hij heeft er dan gewoon geen zin in. Het is een deel van hun machtsstrijd die zich op vele fronten kan herhalen: hoeveel tijd Raf aan zijn werk besteedt, hoeveel seks ze hebben, wie er bepaalt wat er met het geld gebeurt, of wat de kinderen moeten doen... In elk relatie speelt die strijd zich af. Hoe veiliger gehecht, hoe makkelijker men tot compromissen komt. Hoe onveiliger gehecht, hoe vaker conflicten zich blijven herhalen, en hoe minder vaak men er een oplossing voor vindt. Uiteindelijk kiezen velen dan voor een breuk.'

‘Jonge mensen voelen dat steeds beter aan en proberen het risico op een machtsstrijd op voorhand al uit de weg te gaan. Zo zie ik de laatste jaren soms vrouwen die al vrij vroeg kozen voor een kind, zonder man. Sommigen zeggen letterlijk: “Dat is dan toch al van de baan, hierover hoef ik niet meer te onderhandelen.” Ook zeggen ze: “Over mijn kind zal mijn toekomstige partner in elk geval niets te zeggen hebben.” Zo neem je op voorhand al terrein in, vanuit de onmacht om samen tot een beslissing te komen. Van een machtsstrijd gesproken!'


DS, 29-09-2012 (Veerle Beel)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB