Ladders voor het kennisonderwijs gezocht


Het is alle hens aan dek voor de secundaire scholen want over zes maanden moet de eerste graad van het hervormde onderwijs er staan. Herinnert iemand zich nog waarom dat moest gebeuren? Wat is het geschatte of bewezen effect van die onderwijshervorming?


De huidige hervorming kwam er vooral om een aantal sociologische en structurele problemen op te lossen. Maar het onderwijs kampt met een grotere uitdaging. Hoewel de kennis toegenomen is, werd de voorbije 20 jaar het kennisonderwijs systematisch uitgehold onder druk van de neoliberalisering en individualisering van de maatschappij. De markt heeft immers nood aan flexibele werknemers en consumenten. Het onderwijs is onder die druk bezweken en verlegde de klemtoon van kennisonderwijs naar maatschappij- en ervaringsgericht onderwijs.

Er moest ingezet worden op competenties, op 21ste-eeuwse skills, op zelfactiverend leren, op aangeboren talenten, op vakoverstijgende projectjes, op welbevinden… Maar zonder de opbouw van een stevige basis heb je onvoldoende kapstokken om te leren. Die kapstokken zijn meer dan nodig in tijden van kennisexplosie en fake news. De gevierde 17de-eeuwse geleerde Isaac Newton kon alleen out of the box denken omdat hij net wel over een stevige kennisbasis beschikte. ‘Als ik verder heb gezien dan anderen’, schreef hij heel bescheiden aan een vriend, ‘dan komt dat doordat ik op de schouders van reuzen stond.’

Jammer genoeg heeft de huidige onderwijshervorming onvoldoende de omslag gemaakt naar meer kennisonderwijs. Ondertussen zijn de bressen geslagen:

(1) Het zwartepieten is volop bezig. Voor het bedroevende gebrek aan algemene kennis van de studenten wijst het hoger onderwijs naar de secundaire school. Die wijst op haar beurt naar de basisschool omdat daar op allerlei vlakken te weinig ingeoefend of geautomatiseerd zou worden.

(2) Door de kennismuren te slopen voelen onze sterkste leerlingen zich te weinig uitgedaagd en leunen ze uit verveling achterover. Vlaanderen verloor de polepositie.

(3) Jammer genoeg zijn kansarme leerlingen de grootste slachtoffers van de afbouw van het kennisonderwijs. Onderwijs is voor hen immers hét middel om de culturele kennisachterstand bij te benen. Daarbovenop zijn ze ook nog eens de dupe van het promopraatje dat je op school moet inzetten op het ontwikkelen van de aangeboren talenten. Weer zo’n poging van de markt om kinderen te laten renderen. Je gaat niet naar school om vooral je primaire talenten te ontwikkelen. School loop je vooral om secundaire, culturele kennis op te doen, om inhouden en vaardigheden te leren die niet evolutionair meegegeven zijn, zoals lezen, schrijven en dieper nadenken. Secundaire kennis verwerken kost moeite en is niet altijd leuk. Maar eenmaal iets nieuws geleerd, stijgt het welbevinden.

(4) Tot overmaat van ramp zijn we stilaan in drijfzand terechtgekomen. Enkele leerlingen die zelf een te smalle kennisbasis hebben, worden aspirant-leerkracht. Dat is slecht nieuws voor het kennisonderwijs omdat secundaire kennis het best onderwezen wordt door iemand met expertise. Via directe instructies, niet via de omweg van het zelfactiverend leren. Wat als de kennisbasis zo wankel wordt dat je zelfs als leraar niet meer weet wat je niet weet? Jammer genoeg zet de lerarenopleiding te weinig in op secundaire kennisoverdracht. Mag of kan men dat niet meer?

Voorlopig ziet het er niet naar uit dat de modernisering die vier bressen zal dichten. Het onderwijs in Vlaanderen is nog altijd niet kennisminnend genoeg. Het onderwijs van de toekomst heeft geen nood aan coaches die een knieval doen voor economisch rendement en maatschappelijke problemen of aan nanny’s die alleen oog hebben voor het instant welbevinden van ouders en leerlingen.

Degelijk onderwijs wordt aangestuurd door onderlegde verhalenvertellers die vóór de klas staan en gepassioneerd de ladder van kennisopbouw aanbieden en helpen te beklimmen.

Philip Brinckman, lid directiecomité Sint-Jozefcollege in Turnhout


De Tijd, 15-02-2019 (met dank aan Elle )