Jambon had beter 75 jaar sociale zekerheid gevierd


Bea Cantillon hekelt dat de sociale zekerheid wordt misbruikt om de samenleving verder te polariseren.


Het was in mineur dat we vorige week zaterdag 75 jaar sociale zekerheid ‘vierden’. Er was een korte bijdrage van de leiders van de drie grote vakbonden (DS 27 december). Maar geen gelukwensen vanwege de werkgevers, de politieke partijen of onze regeringen. In de plaats daarvan werd de sociale zekerheid alweer misbruikt om de spanningen in de samenleving op te porren.

Minister-president Jan Jambon (N-VA) vertelde indianenverhalen over de kinderbijslag voor vluchtelingen (DS 30 december). Dat past in een breder plaatje: de verliezers van de globalisering, de mensen met een lagere scholing, de mensen die niet meekunnen, worden met de vinger gewezen, gedisciplineerd en beledigd. Hoewel de sociale bescherming voor velen ontoereikend is, wordt de perceptie van profitariaat aangewakkerd. Voortdurend wordt op de hangmat gewezen die het zuiden van het land arm houdt. En op de molensteen die de verdere opgang en natievorming van Vlaanderen afremt. Veel tijd en energie gingen verloren aan de nutteloze en gebrekkige splitsing van de kinderbijslagen.


Emancipatie van de vrouw

Wat een gevaarlijke kwaadwilligheid. De sociale zekerheid is de belangrijkste pijler waarop we onze welvaart hebben gebouwd, samen met de industrialisering, in wier schoot zij is ontstaan. Zijn de werkgevers vergeten dat de sociale zekerheid de economie ondersteunt? Zijn we vergeten hoe ze de emancipatie van de vrouw mogelijk heeft gemaakt met dienstencheques, ouderschaps- en zorgverloven? Hoe ze helpt om het risico van langdurige zorgafhankelijkheid op te vangen – in Vlaanderen door de eigen ‘zorgverzekering’? Hoe ze het groeiende gewicht opvangt van de ontwikkeling van nieuwe en duurdere medische behandelingen?

De sociale zekerheid staat voor een grote opdracht: zij moet ruggensteun geven aan de derde ingrijpende golf van transities sinds haar ontstaan. De sociale zekerheid is nodig om de lasten van de vergrijzing eerlijk te verdelen, om de zwakkeren te beschermen tegen de gevolgen van de digitalisering en om een sociaal rechtvaardige klimaattransitie mogelijk te maken.

Er is onzekerheid over de gevolgen van de digitalisering van de economie. Het staat buiten kijf dat de derde industriële revolutie ingrijpend zal inwerken op jobcreatie en -destructie. Ook intellectuele taken en beroepen worden overgenomen door machines. Dat zal onvermijdelijk tot fricties leiden. De sociale zekerheid zal er weer moeten staan, om werklozen te beschermen die vanwege hun relatief sterke opleiding dachten nooit werkloos te worden, om de koopkracht te stabiliseren, om mensen te helpen bij hun heroriëntering en om jobcreatie voor laaggeschoolde mensen te stimuleren, bijvoorbeeld binnen de sociale economie.

Een verouderende samenleving die wil evolueren in stabiliteit heeft collectieve systemen nodig om de lasten billijk te verdelen, binnen en tussen generaties, tussen gefortuneerden en minder gefortuneerden, om zekerheid te bieden in onzekere tijden. Er zijn duidelijke spelregels nodig, want de onzichtbare hand van de markt kan dat niet aan. Daarvoor hebben we de sociale zekerheid nodig.

Private pensioenplannen zijn gebaseerd op vaste bijdragen. Als de waarde van het kapitaal afneemt, omdat te veel mensen er tegelijk een beroep op doen, dan zullen de pensioenen dalen. De vergrijzingslast moeten de ouderen dan alleen dragen. Ons pensioensysteem is gebaseerd op vaste prestaties. De actieven dragen in principe de volle last: wanneer het aantal gepensioneerden toeneemt, zullen zij hogere bijdragen moeten betalen. Ook dat is onrechtvaardig, destabiliserend en een oorzaak van wantrouwen. Daarom moet ons pensioensysteem worden hervormd.


Het signaal van de gele hesjes

De klimaatverandering, armoede en sociale ongelijkheid zijn ongetwijfeld de grootste uitdagingen waar we voor staan. Sommige mensen worden meer dan anderen bedreigd door de klimaatopwarming. En sommigen worden meer dan anderen bedreigd door de effecten van het beleid dat nodig is om de klimaatopwarming af te remmen. Het principe van ‘de vervuiler betaalt’ is duidelijk en verstaanbaar. Maar het doet twee principes botsen: de zorg voor het hogere belang van het klimaat en die voor de mensen die elke maand worstelen om rond te komen.

Hoe kan die tegenstelling overbrugd worden? De ecologische revolutie zal zeer grote inspanningen vergen. Als de lasten niet rechtvaardig gespreid worden, dan zal de klimaattransitie grote maatschappelijke onrust veroorzaken en uiteindelijk niet succesvol zijn. De gele hesjes gaven al de eerste, niet mis te verstane signalen. Om effectief te zijn moet het klimaatbeleid zich enten op een meer gelijke samenleving, met minder armoede. En laat nu de sociale zekerheid het instrument bij uitstek zijn om inkomens te herverdelen, armoede te voorkomen en te bestrijden.

Bea Cantillon, directeur Centrum Sociaal Beleid (UAntwerpen)

DS, 31-12-2019