De zandman heeft het lastig


Het elektrisch licht heeft onze beschaving een heel eind vooruit geholpen, maar we hebben er wel slaap bij ingeschoten. En dat is niet gezond.


‘Het is begonnen met het elektrisch licht, maar het is daar niet gestopt’, zegt de neurologe Ilse De Volder van het slaapcentrum van de Antwerpse universiteit. ‘Daarna kwam het boek in bed, dan de tv op de slaapkamer en nu ook de tablet en de smartphone.’ En die bezorgen ons structureel slaaptekort. ‘De vloed aan afleiding houdt niet meer op. Ook de ouderen hebben schermpjes op hun slaapkamer binnengehaald, en de jongeren leren niet meer om rustig in te slapen.’

Het blauwe licht van die schermpjes brengt onze biologische klok van slag – ‘hoewel het nog niet helemaal zeker is of hun licht daar wel sterk genoeg voor is’ – maar ook zonder dat licht zorgen ze ervoor dat de molens in ons hoofd blijven malen. Voeg dat bij onze samenleving die steeds drukker en jachtiger wordt, en het zandmannetje heeft het lastig om ons in slaap te krijgen.

Een enquête die de vzw De Maakbare Mens gisteren bekendmaakte, bevestigt dat beeld, ook al wegen 517 online-Vlamingen statistisch niet erg zwaar. Een goede helft heeft problemen met inslapen – meestal wegens piekeren en stress – een derde voelt zich overdag slaperig. Toch kijken acht op de tien tv net voor het slapengaan en is zeven op de tien dan online. Een op de tien gebruikt een scherm in de slaapkamer.

Een eeuw geleden sliepen we nog negen uur per nacht, tegenwoordig minder dan acht. En dat heeft zijn gevolgen, zegt De Volder. ‘Tekort aan slaap leidt tot angst en stress, al moet je ziekelijke slaapproblemen hebben eer het tot een volle depressie komt.’

‘Maar je darmen raken van slag, en je hele metabolisme verandert: via de hormonen leptine en ghreline zorgt slaaptekort voor obesitas. Men wist al langer dat er een verband was tussen slaapgebrek en zwaarlijvigheid, maar nu weten we dat het oorzakelijk is.’

Slaapgebrek maakt ons emotioneel kwetsbaar. Folteraars weten al langer dat je mensen psychologisch kunt kraken door slaaponthouding: van concentratieproblemen gaat het naar hallucinaties en uiteindelijk volledige instorting. Maar ook minder ingrijpend slaaptekort geeft al emotionele problemen, zo meldden Amerikaanse onderzoekers in Current Biology. Als we vervelende dingen meemaken, zorgt het primitieve emotionele systeem in onze hersenen ervoor dat we gaan huilen of woedend worden, maar de ‘hogere’ centra in de hersenschors van ons voorhoofd houden die reacties binnen het sociaal aanvaardbare – toch als we genoeg geslapen hebben.


Gifafvoer

Slaap is onmisbaar voor onze hersenen. Twee jaar geleden meldde Science dat slaap de hersenen schoonspoelt – toch bij muizen, bij mensen is dat lastiger te meten. Het hersenvocht gaat harder stromen en voert gifstoffen af.

Wat wel bij mensen aangetoond is: tijdens de slaap worden nieuwe verbindingen tussen de hersencellen gelegd. Dat komt omdat we dan ons geheugen bijwerken: verse ervaringen en emoties worden verbonden met de bestaande gegevens. Vaak verrichte handelingen worden automatismen: het jongste partijtje tennis wordt bijgeschreven, zodat onze slag morgen weer wat beter zal zijn.

Studenten leggen tijdens de slaap vast wat ze geblokt hebben – een nachtje doorblokken heeft dus weinig zin, het raakt niet verder dan je vluchtige geheugen. Vorig jaar onderzochten vorsers van de Gentse en Leuvense universiteit 621 eerstejaarsstudenten. Wie een gemiddelde nachtrust van zes uur kon optrekken naar zeven uur, haalde 1,7 punten op 20 meer bij de examens. Al konden de onderzoekers niet hard maken dat het één het gevolg is van het ander, hun onderzoek spoorde wel met een reeks andere.

Nogal wat mensen bouwen in de week een slaapschuld op, die ze dan in het weekeinde terugbetalen – waardoor hun levenspatroon in het weekeinde een paar uur later ligt dan in de week, wat weer voor problemen met de biologische klok zorgt. Een wekelijkse jetlag van twee uur, zeg maar.

We slepen onze kinderen in onze gewoonten mee: een kwart valt in slaap voor de tv, in de auto, op de mat, maar niet in bed. Zo leren ze geen slaapritueel meer aan. Terwijl zo’n ritueel echt wel helpt, ook bij volwassenen trouwens, meldt Stephanie Hödl van het slaapcentrum van het UZ Gent in een patiëntenbrochure. Gun het hen, ze hebben er recht op: een verhaaltje, lekker instoppen en een nachtzoen. Anders moet het zandmannetje haastwerk leveren.


DS, 11-03-2015 (Pieter Van Dooren)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB