In Brussel is Nederlands spreken gewenst


Franstalige Belgen sturen hun kinderen steeds vaker naar Vlaamse scholen. Dat is beter voor hun toekomst - en misschien ook wel voor die van België.


’Voorbij de poort, spreken wij Nederlands zoals het hoort.’ Het motto van de basisschool in Sint-Agatha-Rode lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. Deze dorpsschool in Vlaams-Brabant ligt vlakbij de taalgrens, die België verdeelt in een Franssprekend en een Nederlandstalig deel. Ongeveer de helft van de leerlingen op de school spreekt thuis Frans.

Bij de Wimpel, een Nederlandstalige basisschool in de Brusselse gemeente Elsene, hangt een bord met spelregels: Als iemand Frans spreekt, krijgt zijn klas een rode bol. Aan het eind van de week krijgt de klas met de minste rode bollen een duim. De klas met de meeste duimen krijgt na drie maanden een cadeau. In Brussel, waar de overgrote meerderheid Frans spreekt, ook de mensen die van Arabische of Afrikaanse komaf zijn, is het ook veel moeilijker om die taal buiten de deur te houden.

Even verderop, op ’t Regenboogje in Etterbeek, waait een andere wind. Hier geen bord dat Nederlands op het schoolplein voorschrijft - en daar is dan ook veel Frans te horen. Deze buurtschool, met kinderen van zo’n dertig verschillende nationaliteiten, heeft gekozen voor een vrijere omgang met de verschillende talen.

Tot een jaar of zes geleden was ook ’t Regenboogje streng in het handhaven van het Nederlands. „Als de kinderen op het speelplein Frans spraken, werden ze bestraft” vertelt directrice Nancy Nuyts. „Kinderen die in de klas Frans spraken, moesten tegen de muur staan of strafregels schrijven. Maar dat werkte niet, het kostte ook te veel energie van de leerkrachten.”

Bovendien gingen de kinderen Frans met straf associëren en dat leverde problemen op in het derde leerjaar (de vijfde groep in Nederland). Dan krijgen alle kinderen op Brusselse basisscholen drie uur per week les in de ’andere taal’. „Tegen die tijd wilden de Vlaamse kinderen geen Frans meer leren, want ze legden de link met straf.”

’t Regenboogje heeft zes jaar geleden het roer omgegooid. Alle kinderen krijgen hier vanaf het eerste leerjaar (de derde groep) Franse les. Dat gebeurt tijdens een knutseluurtje, waarbij alles zoveel mogelijk in het Frans gaat. „We willen ze een taalbad geven, met hetzelfde thema als tijdens de andere lessen van die week. Dus als ze met fruit bezig zijn, leren ze de Franse namen van dat fruit.”

Deze aanpak stuit in het door taal verdeelde België meteen op praktische problemen. Want de Vlaamse Gemeenschap, die de school financiert, wil helemaal geen Franse les voor de kleintjes. Dus daar krijgt de school ook geen geld voor. Het is zelfs verboden om de kinderen in het Frans nieuwe leerstof aan te bieden. „We mogen alleen herhalen wat ze in het Nederlands al geleerd hebben. Als ze het in de klas over appels en peren hebben gehad, mag er in de Franse les geen sinaasappel op tafel komen.”

Nuyts begrijpt de gevoeligheid van de taalkwestie wel. „Dit is een Nederlandstalige school en dat willen we ook zo houden. In de klas wordt altijd Nederlands gesproken, behalve als de kinderen een keer triest of kwaad zijn. Dan gebruiken zij hun moedertaal, wie doet dat niet? Als ze in de les toch Frans spreken, zeggen de leerkrachten nu: Allez, komaan, probeer ’t in het Nederlands.”

De school zelf communiceert uitsluitend in het Nederlands, beklemtoont Nuyts. „Op de ouderavonden spreken de meesters, juffen en ik altijd Nederlands. Een lid van de oudercommissie vertaalt dat in het Frans voor de ouders die het anders niet begrijpen.” Die concessie stuit al op weerstand. Bij flamingante ouders, maar ook bij Franstaligen die juist bewust voor een Vlaamse school hebben gekozen en nu toch in hun eigen taal aangesproken worden.

Veel Franstalige ouders in Brussel sturen hun kinderen tegenwoordig naar Nederlandstalige scholen. „Het Vlaamse onderwijs heeft een goede naam”, zegt Nuyts. Ook al zijn de ouders zelf het Nederlands niet of nauwelijks machtig, ze beseffen maar al te goed dat de toekomst van hun kinderen afhangt van hun talenkennis.

„De werkgelegenheid is de belangrijkste motivatie”, zegt Nuyts. „De Franstaligen en de anderstaligen weten hoe belangrijk kennis van het Nederlands is om werk te vinden.” Voor veel openstaande vacatures is tweetaligheid een vereiste en veel Brusselse werkzoekenden stuiten juist op deze eis.

„Het is triest als dat de enige motivatie is”, zegt Christophe Nivault, de vader van de driejarige Émile en zelf Fransman. „Maar voor de meeste Franstaligen is het wel zo. Op het werk is er een plafond voor mensen die geen Nederlands kennen.”

Lucie Hanquet, moeder van Agnes en Emanuelle, heeft heel bewust gekozen voor ’t Regenboogje. „Niet alleen vanwege de economie, maar uit principe. We leven in een drietalig land.” Ook Duits heeft in België een officiële status. „Maar inderdaad, ook op mijn werk merk ik dat het belangrijk is Nederlands te kennen”, erkent Hanquet, die de taal zelf ’een beetje’ spreekt. „Het is moeilijk voor Franstaligen om na hun achtste jaar een andere taal te leren”, zegt ze. Daarom gaan haar dochters, de jongste is nog geen drie jaar, naar deze school.

Niet alle Vlamingen zijn blij met de nieuwkomers. „Ook hier worden de Nederlandstalige scholen overspoeld door Franstaligen”, zegt Veerle Wauters, christen-democratisch gemeenteraadslid in Sint-Genesius-Rode, net ten zuiden van Brussel. Dat is een van de zogeheten faciliteitengemeenten in Vlaanderen, waar de Franssprekenden in hun eigen taal bij de overheid terecht kunnen. „Het niveau van het onderwijs daalt en op de speelplaats klitten ze samen. Ik twijfel ook aan de inzet van die mensen om te integreren. Het is meer opportunisme, zo maken hun kinderen meer kans op de arbeidsmarkt.”

De Nederlandse schrijver en journalist Benno Barnard, die al dertig jaar in België woont, ergert zich aan zo’n opmerking. „De Vlamingen leerden vroeger ook geen Frans om Voltaire te kunnen lezen, maar omdat er in Wallonië werk was in de mijnen en de hoogovens. Natuurlijk leren de Franstaligen nu vooral Nederlands omdat ze anders in Brussel geen baan kunnen krijgen. Dat is toch prima?”

De intocht van Franstaligen op de Vlaamse scholen is nu zo’n vijftien jaar bezig, zegt Barnard. „Dat gaat samen met de economische ontwikkeling. Het belang van Wallonië is afgenomen en dat van Vlaanderen is opgekomen. Natuurlijk bestaat er nog altijd een Frans superioriteitsgevoel: Wij spreken de taal van de Verlichting, van de rechten van de mens. Maar dat wordt wel minder.”

Barnard woont in een oude boerderij, met uitzicht op de taalgrens. „Ja, dit is een strategische plek als België straks uiteenvalt”, erkent hij. Maar enthousiast klinkt dat niet, Barnard heeft vorige maand nog meegelopen in de grote demonstratie voor de eenheid van België. Met zijn twee kinderen, die in Sint-Agatha-Rode op school zitten. „Eendracht maakt macht, l’union fait la force, hebben ze urenlang gescandeerd.”

Het trekken van de taalgrens in 1962 heeft het leven veranderd in deze streek, tussen de Waalse stad Waver en het Vlaamse Leuven. „Al onze buren zijn vroeger in Waver naar de middelbare school gegaan”, zegt Barnard. „Nu gaan hun kinderen naar Leuven.”

Zo is de taalgrens een scheidslijn geworden. Terwijl vroeger de hele Belgische elite Frans sprak en de gewone man een Vlaams of Waals dialect, staan nu twee taalgroepen tegenover elkaar. „Dat is de ellende van de taalgrens”, zegt Barnard. „Een verticaal conflict tussen sociale klassen is een horizontale taalkwestie, bijna een etnisch conflict geworden.”

De schrijver wil dat zijn kinderen ook Frans leren, ook al is hun moeder Amerikaans en spreken ze thuis Engels. „Maak toch gebruik van die talen”, raadt Barnard zijn landgenoten aan. „De romaanse cultuur is een geschenk aan de Vlamingen, mijn wereld reikt tot aan de Middellandse Zee.”

Voor een buitenstaander lijkt de oplossing eenvoudig: tweetalig onderwijs voor iedereen. „Het verbaast mij ook dat er niet één tweetalige eliteschool is in Brussel”, zegt Barnard. „Maar het kan blijkbaar niet, in Vlaanderen is tweetalig onderwijs zelfs verboden.” Natuurlijk zijn er internationale en Europese scholen, met veel kinderen van diplomaten en eurocraten. „Maar die staan niet echt in België”, aldus Barnard. „Die zweven ergens in een hogere, internationale werkelijkheid.”

De Brusselse moeder Lucie Hanquet heeft haar eigen droom: „Een tweetalige provincie Brabant.” Die zou Brussel en de wijde omgeving omvatten. Maar die droom staat ver van de huidige Belgische realiteit, waarin de taalgrenzen alleen maar scherper getrokken worden. Barnard ziet het ook nog niet gebeuren. „Bedenk wel dat Brussel ongeveer de laatste grote tweetalige stad is in Europa. Alle andere, zoals Straatsburg en Praag, zijn in veel bloed gesmoord.”

Eén geruststelling: „Vlamingen en Walen hebben veel overeenkomsten en een daarvan is hun grote afkeer van geweld.” Barnard hoopt dat de Belgen voortmodderen in hun ’morsige’ vorm van samenleven, zoals ze al zo lang doen. „Ook als voorbeeld voor Europa. Want als België het niet kan, kan Europa het ook niet.”


Trouw, 18-12-2007 (Gijs Moes)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB