Online reageren is meer dan schelden


IKE PICONE en SARI DEPREEUW plaatsen kanttekeningen bij de mogelijkheden die gebruikers hebben om te reageren op het nieuws online. 'Deze stroom aan reacties doet denken aan een 'klaagmuur', eerder dan aan een discussie of een dialoog.'


Een mens spitst wel eens de oren wanneer hij hoort wat zijn medemens denkt over bepaalde gebeurtenissen uit het nieuws. Tegenwoordig hoef je daarvoor niet meer op café. Op een nieuwssite zoals die van De Standaard krijg je haast onder elk artikel een bonte veelheid aan reacties voorgeschoteld die je meteen vertellen hoe andere lezers of de (online) goegemeente erover denken. Het kan liggen aan de komkommertijd die 'zomer' heet, maar niemand kan er omheen dat de ontsnappingen van gedetineerden De afgelopen weken een schier eindeloze tirade op het Belgische web veroorzaakten. Naarmate meer mogelijkheden geboden worden om te reageren en de meningen variëren in inhoud en argumentatie rijst een aantal vragen over de rol van nieuwsredacties en de manier waarop zij met opinies op hun sites moeten of kunnen omgaan. Zoals de lezersreacties nu online komen kan de meerwaarde van deze vorm van gebruikersparticipatie alvast ter discussie gesteld worden.

Wat dragen bijvoorbeeld deze lezersreacties de journalistiek en ook het breed maatschappelijke debat bij? Vele nieuwssites bieden lezers een forum om hun opinie wereldkundig te maken, met een schijnbaar oneindige stroom aan reacties op een artikel tot gevolg. Toch doet deze stroom denken aan een 'klaagmuur', eerder dan aan een discussie of een dialoog. Lezers krijgen de mogelijkheid hun ei te leggen. Mooi, maar als dit het enige doel is dan is een nieuwssite misschien niet de ideale plaats? Andere lezers vinden er misschien niets aan of ergeren zich aan het gebrek aan nuance, aan de beledigende of agressieve toon van de reacties. De Nederlandse nieuwssite Nu.nl trok hieruit alvast de nodige lessen en bracht de reactiemogelijkheden onder bij de zustersite Nujij.nl. Op die manier vermijdt Nu.nl dat de negativiteit van bepaalde reacties afstraalt op zijn merk. De redactie kan ook de bedoeling hebben 'het volk' aan het woord te laten, dan kan het bezwaar gemaakt worden dat de stem van het volk nauwelijks representatief weergegeven wordt in slechts een honderdtal reacties. Misschien kunnen redacties daarom opteren om enkel de meest relevante, inspirerende of rake opinies te publiceren. Zo sporen ze mensen aan om onderbouwde opinies te formuleren die een meerwaarde hebben voor de site en het publieke debat.

Anderzijds kunnen lezersreacties feitelijke informatie bevatten. Zoals deze informatie momenteel online verschijnt, is van respect voor de journalistieke deontologie vaak geen sprake. Bronnen worden niet vermeld of geverifieerd, de correctheid van de informatie wordt niet nagegaan. Misschien kan dit van gewone lezers niet verwacht worden. Toch is de meerwaarde hiervan voor een nieuwssite met voornamelijk redactioneel verwerkte informatie twijfelachtig. Is het dus niet aan een redactie om er voor te zorgen dat wat er op haar nieuwssite verschijnt - zelfs al gaat het om bijdragen van lezers - voldoet aan de basisprincipes van het journalistieke werk? Op sommige websitesworden discussies gemodereerd en worden effectieve onjuistheden en irrelevante commentaren verwijderd. Maar misschien kunnen journalisten ook verder gaan, door meer in contact te treden met de mensen die reageren, bijvoorbeeld door de reacties met een informatieve relevantie meer zichtbaarheid geven, misschien zelfs op te nemen in een artikel, reacties aanvullen met correcties of duiding, enzovoort.

'Journalistiek is een conversatie geworden', zegt Dan Gilmor, een autoriteit op het vlak van burgerjournalistiek, wat betekent dat journalisten die dialoog ook moeten aangaan. De Nederlandse krant NRC.next heeft zo haar website door een blog vervangen waarop dagelijks een tiental opmerkelijke berichten staan die het nieuws duiden en/of linken naar interessante zaken elders op het web, maar waar ook twee hiervoor specifiek vrijgemaakte journalisten de reacties bijhouden en erop reageren.

Wat betekent dit voor de journalist? Moet hij er nieuwe taken bijnemen, terwijl hij nu al onder tijdsdruk staat? Tegelijk kan uit de reacties op (geselecteerde) artikels interessante informatie gepuurd worden die, met kaderende reflecties van de journalist, in een nieuw artikel verwerkt worden zonder dat dit uren in beslag hoeft te nemen. Misschien worden lezers gemotiveerd om eigen ervaringen te delen, sterke opinies of nieuwe informatie te leveren, doordat er daadwerkelijk iets mee gebeurt.

Het optimaliseren van de dialoog en de lezersbetrokkenheid kan voor uitgevers belangrijk zijn. Vaak is de achterliggende idee een community te laten ontwikkelen waardoor meer bezoekers aangetrokken worden, wat commerciële vruchten kan afwerpen. Een belangrijk punt is evenwel dat het publiek van een nieuwssite meer volatiel is en van de ene site naar de andere hopt. De reacties kunnen dus even goed achtergelaten worden door bezoekers die en passant hun mening een beetje spuien, zodat de ideeën die leven in de 'echte' community niet noodzakelijk weerspiegeld worden. Integendeel, de 'trouwe lezers' kunnen zelfs teleurgesteld en geschokt afdruipen.

Omdat de kwaliteit van reacties - op zijn zachtst gezegd - wel eens wil variëren, is een selectie dus welkom. Dit is minder evident dan op het eerste zicht lijkt. Natuurlijk heeft een lezer het recht zijn mening te uiten maar dat betekent niet dat een redactie allerlei schunnigheden op haar forum moet tolereren. Meteen rijst de vraag welke criteria een redactie hanteert. In de eerste plaats wordt de expressievrijheid beperkt door wetten en zijn bijvoorbeeld bepaalde lasterlijke, racistische uitingen of onthullingen uit het privéleven uit den boze. Redacties zijn nauwelijks uitgerust om deze schijnbaar vanzelfsprekende regels toe te passen. Los van de wettelijke bekommernissen kan een redactie bovendien eigen, strengere richtlijnen hanteren, zonder het debat onnodig stil te leggen, of kunnen lezers een alarmbelletje luiden wanneer er 'ongepaste inhoud' gepost wordt. Het risico bestaat echter dat het zekere voor het onzeker genomen wordt en reacties bij een klacht onmiddellijk verwijderd worden, ook al zijn de bezwaren niet gegrond. Twijfel over wie welke aansprakelijkheid draagt voor deze opinies maakt het voor de redacties en de uitgevers nog moeilijker om een houding aan te nemen. Net als voor uitgevers en lezers is het voor redacties zoeken waar de grens ligt, een onzekerheid waarop de Vlaamse Raad voor de Journalistiek met een richtlijn over de omgang van de pers met gebruikersinhoud (maart 2009) een antwoord zoekt.

Online media hebben de afgelopen jaren wat geëxperimenteerd met nieuwe technologieën om het lezerspubliek te betrekken. Het blijft evenwel zoeken hoe de traditionele media op het web een relevante rol kunnen spelen zonder financieel kopje onder te gaan. Zoals ook het online gratis aanbieden van redactioneel waardevolle inhoud steeds nadrukkelijker ter discussie gesteld wordt, het hergebruik door allerlei content aggregators aangeklaagd wordt, is ook de plaats die aan lezers - voortaan 'actieve gebruikers' - gegeven wordt, aan evaluatie toe. Tenzij redacties en journalisten de gebruikersbijdragen bewerken, structureren, selecteren en met hun actieve publiek in dialoog treden, blijft de vraag waarin de meerwaarde van het gebruik van deze nieuwe technologieën schuilt. Het is dus aan uitgevers en redacties om op basis van hun eigen ervaringen de balans op te maken, bij te sturen waar nodig en, als de slotsom negatief blijkt, de stekker eruit te trekken.

Ike Picone en Sari Depreeuw zijn onderzoekers aan de VUB en werken mee aan het www.FLEETproject.be (Flemish E-publishing Trends).


DS, 16-08-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB