Stop met mensen in een cel te stoppen, het is mensonterend


Politici die wegkijken van de afschuwelijke toestanden in onze gevangenissen, maken zich schuldig aan grove nalatigheid, schrijft Hans Claus.


Helaas raakt de humanitaire crisis in onze Belgische gevangenissen de meeste mensen niet. Daarom kan ze ook decennia aanslepen. Het is in het beste geval een ver-van-mijn-bedshow. Sommigen vinden het zelfs meer dan oké dat de ratten er door de gangen lopen. Dat compenseert naar hun aanvoelen de veel te lakse aanpak van justitie.

Dat duurt tot een van de hunnen tegen de lamp loopt. Dan schreeuwen ze moord en brand. Hun zonen en kleinzonen verdienen dat toch niet. Ze hadden slechte vrienden, kampten met verslaving, waren even de weg kwijt.

Het personeel in de gevangenissen ondervindt de penitentiaire teloorgang al decennia aan den lijve. De bewakers staken geregeld, om hun ongenoegen te uiten. Maar in een tijdsgewricht waarin de syndicale activiteit in de verdrukking raakt, haalt dat steeds minder uit. Als antwoord op hun kreten van verontwaardiging wordt het stakingsrecht van het bewakingspersoneel ingeperkt. Dat gebeurt om het leven achter de muren ook tijdens de stakingen menselijk te houden, dat klopt. Maar meteen gaat de sourdine op de enige trompet die geregeld schalt.

Gelukkig zijn in de loop der jaren ook internationale en nationale toezichtsorganen in het leven geroepen. Die snellen nu te hulp met gedetailleerde verslagen. Ze schetsen dit jaar een bijzonder gedetailleerd, rauw en onthutsend beeld van hoe erg het met de mensenrechten gesteld is achter de muren van de gevangenissen in ons land.


Handje toesteken

Politici die daarvan wegkijken, maken zich schuldig aan grove nalatigheid. Waarschijnlijk zullen ze aanvoeren dat ze die tanker niet meteen gekeerd krijgen. Laten we ze dan maar een handje toesteken.

De overbevolking is het gevolg van een steeds langer verblijf van mensen achter de tralies. Voorhechtenissen duren alsmaar langer. Rechters spreken almaar langere straffen uit. Politici gieten de ene strafverzwaring na de andere in wetten. Psychisch kwetsbaren die vanwege de vele wachtlijsten niet op tijd hulp krijgen, plegen strafbare feiten en komen bij de beklaagden en veroordeelden op de overvolle secties terecht. De uitstroom naar de reguliere zorg stremt.

Er is maar één manier om de samenleving haar verantwoordelijkheid te doen opnemen in de zorg en in de justitieketen. De gevangenissen moeten een maximumcapaciteit krijgen. Zolang die gevangenissen als overloop dienen van alle maatschappelijk tekortkomingen, zal de schande blijven duren.

Tenslotte moet uit die lange penitentiaire crisis ook een fundamentele les getrokken worden. Het concept van de klassieke gevangenis deugt niet langer. De samenleving is op tal van gebieden erg veranderd sinds de ingebruikname van de eerste cellulaire gevangenis in 1844, in Tongeren. De opsluiting in een cel strookt niet langer met ons mensbeeld. Het is ook niet langer nodig om alle wetsovertreders in één instituut samen te steken, om hen te ‘bestuderen’. Dat bestuderen heeft lang genoeg geduurd. De mens blijkt een sociaal wezen te zijn. Een zinvolle detentie moet erop gericht zijn aan het sociaal weefsel van gedetineerden te werken. Dat inzicht is verworven.


De hel op aarde

De torenhoge recidive na opsluiting in de gevangenis beantwoorden met meer van hetzelfde, met langere voorhechtenissen, straffen en interneringen in diezelfde gevangenissen is een idiotie.

Er is één lichtpunt. België heeft resoluut de weg van de kleinschalige, beter in de samenleving verankerde detentievormen ingeslagen. Transitiehuizen en detentiehuizen voor kortgestraften krijgen voorzichtig vorm. Op de lange termijn is dat de weg om in te slaan.

Er moeten in de volgende regeerperiode detentiehuizen komen voor beklaagden, voor first offenders, voor psychisch kwetsbaren, voor oudere gedetineerden. Alleen op die manier zullen we opnieuw kwaliteit in de strafuitvoering loodsen. De nieuwe regering weet wat haar te doen staat. Het klopt niet dat er geen uitweg zou zijn.

Over enkele decennia maakt een gedifferentieerd aanbod aan kleinschalige detentiehuizen deel uit van een maatschappij die echt werk maakt van inclusieve samenlevingsvormen. Klinkt dat utopisch ? Disruptieve methoden in stand houden is nog veel utopischer. Maar de ene utopie leidt naar een leefbare wereld en de tweede naar de hel op aarde.

Dat is de keuze waar we voor staan.


DS, 03-06-2024 (Hans Claus, criminoloog)