Berlijn bouwt wereldprimeur: drie religies onder een dak


Volgende week wordt in Berlijn de eerste steen gelegd van het House of One. Het gebouw moet het allereerste ter wereld worden waarin de gebedshuizen van christenen, moslims en joden onder hetzelfde dak komen.


Als dominee Gregor Hohberg zondag  in  de  Berlijnse  St. Marien- kirche de Pinkstermis opdraagt, zullen imam Kadir Sanci en rabbijn Andreas Nachama hem flankeren. Tijdens de dienst zullen ze elk een tekst of een gebed voordragen. Het is een traditie die al enkele jaren bestaat. ‘Je zou kunnen zeggen dat wij alle drie enkele “schatten’’ van ons geloof voorstellen om anderen ervan te laten proeven’, zegt Hohberg tijdens een zoominterview vanuit hartje Berlijn.

Op donderdag 27 mei zullen diezelfde drie mannen schouder aan schouder staan als de eerste steen wordt gelegd van hun House of One. Het gebouw moet een symbool worden dat bewijst dat religies vreedzaam kunnen samenleven en openstaan voor diversiteit.

Het plan voor de bouw van het House of One ontstond toen de grondvesten van de Petrikirche, de eerste kerk in Berlijn, werden blootgelegd. Het was ook op die plek  dat eeuwen later een nazistische pastoor tegen de joden predikte. Op de fundamenten van die geschiedenis wilde de dominee, die de  poorten  van zijn Marienkirche al jaren openzet voor moslims die een plek zoeken om te bidden of voor de armen die een warme maaltijd willen, een nieuw gebedshuis bouwen toegankelijk voor iedereen. Voor de rabbijn, die het idee meteen steunde, kan een plek met zo’n zwart verleden hoop uitstralen voor de toekomst. De imam leest in de plannen dat zijn geloof eindelijk aanvaard is in het land waarin hij geboren is.

Het  Bet- und Lernhaus  der drei   Religionen  am  Petri Platz, zoals het House of One ook heet, wordt een huis waar de drie monotheïstische religies elkaar ontmoeten. Ontmoeten, niet samensmelten. Elk geloof heeft zijn eigen gebedsruimte, zijn eigen architectuur, zijn eigen rituelen. De kerk, de synagoge en de moskee omarmen de gemeenschappelijke binnenruimte, die als ontmoetingsplek of als extra plek voor een van de drie godsgebouwen kan dienen. Het was de expliciete opdracht voor de architecten: zij moesten de uniciteit van elk geloof en tegelijk de open dialoog in steen zetten.


Geen eenheidsgeloof

Dominee Hohberg vertelt dat hij steeds weer moet uitleggen dat onder het gemeenschappelijke dak geen eenheidsgeloof zal groeien. ‘De gelovigen zijn bang dat alles wordt vermengd. Ik begrijp dat. Voor een gelovige is religie een belangrijk deel van zijn identiteit. Het is niet oppervlakkig, het gaat diep. Maar als aanhangers van een ander geloof net zo overtuigd zijn van hun religie, dan lijkt het wel of zijn geloof wordt gerelativeerd. Sommige mensen worden daar onrustig van. Wij vertellen hen dat wij zorg willen dragen voor hun identiteit, maar dat we ook ons geloof willen openen voor andere religies, zonder dat de grenzen ertussen verdwijnen. De architectuur van het toekomstige gebouw maakt perfect duidelijk wat de achterliggende idee is.’

Hohberg (52), de motor achter het plan, is opgegroeid in het voormalige communistische Oost-Duitsland (Deutsche Demokratische Republik) waar de kerk een belangrijke rol heeft gespeeld in de omwenteling. Het heeft hem gevormd, zegt hij. ‘De DDR-overheid was niet dol op de kerk. Dus moest ik als gelovige echt wel voor mijn religie gaan. Het was een belangrijk deel van mijn identiteit, dat ik met gebeden en erediensten moest voeden. De kerk in de DDR was in die tijd een open instelling: het was een thuis voor punkers, klimaatactivisten en pro-democratiegroepen. Die wisselwerking van identiteit en openheid heb ik meegenomen toen ik als dominee in Berlijn begon te werken.’

De kerk was in Oost-Duitsland een van de organisaties die hard vochten voor meer democratie in het land. Ze duwde mee aan de Muur tussen oost en west, tot die in 1989 viel. ‘Ik studeerde in die periode  in  Berlijn, in de Gethsemane- kirche. Wij hebben toen oude Bijbelteksten gelezen over de bevrijding van Israël en de lange tocht door de woestijn. Wij herkenden ons in die teksten. Wij trokken de straat op en zagen dat ons geloof ook niet-religieuze mensen kon inspireren.’


Geen Erdoganmoskee

In  tijden waarin belangrijke politieke  en  religieuze leiders intolerantie prediken, is de komst van het House of One opvallend. De imam, de dominee en de rabbijn vertegenwoordigen ook slechts een deel van de gelovigen. De imam bijvoorbeeld, wiens ouders uit Turkije komen, heeft geen enkele band met de Turkse overheid. In veel andere Turkse moskeeën werken de imams voor de Turkse staat. Dat is voor Hohberg een probleem, omdat er dan een buitenlandse regering meeregeert in de Duitse politiek. President Erdogan zal de moskee in het House of One niet kunnen gebruiken om propaganda te maken voor zijn partij. ‘Als politiek en religie zich te nauw  verbinden  omdat  het hen allebei beter uitkomt, dan kan is de kans groot dat andersdenkenden gemarginaliseerd of uitgesloten worden. Daarom is het belangrijk dat wij een open project zijn’, zegt de dominee.

Hun project kan op veel steun rekenen van de Duitse overheid. Om de kostprijs van 47 miljoen euro te dekken, heeft het parlement 20 miljoen en de deelstaat Berlijn 10 miljoen op tafel gelegd. Al de rest moet worden gefinancierd uit donaties. En die lopen vlot binnen. Als volgende week de eerste steen wordt gelegd, moeten de organisatoren nog 7 miljoen vinden, al de rest is gedekt.

Hohberg is niet verrast dat het House of One zoveel weerklank krijgt, zelfs in tijden waarin de kerken leeglopen, zelfs in een uitgesproken seculiere stad als Berlijn. ‘Het land is niet areligieus geworden. Ik ben ervan overtuigd dat het geloof op andere plekken wordt beleden. Als je door Berlijn loopt, dan zie je zoveel meditatiecentra, yogaklassen of nieuwe kerken. Er is een grote nood aan zingeving en antwoorden op levensvragen. Ons project past perfect in die nieuwe tijdgeest.’


DS, 22-05-2021 (Corry Hancké)

Bijgesloten Plaatje(s)