‘Van moeten worden we moe’


Wie de controle over zichzelf verliest, zit gewoon even door zijn voorraad wilskracht heen, betoogt de bekende psycholoog Roy Baumeister. Enkele collega’s vinden dat klinkklare onzin, zo blijkt uit een opiniestuk op de website van het vakblad Trends in Cognitive Sciences.


Wilskracht, zo leert het populaire gelijknamige boek van de Amerikaanse psycholoog Roy Baumeister en New York Times-journalist John Tierney, is als spierkracht. Je kunt haar trainen, zodat ze sterker wordt, maar ze is niet onbegrensd, en dus moeten we het na een zware inspanning tijdelijk met wat minder doen.

Wie dus op het werk op de tippen van zijn tenen loopt om aan de verwachtingen van een veeleisende baas te voldoen, vliegt ’s avonds al eens uit tegen zijn partner, laat vervolgens de afwas staan en gaat dan met een ongezonde zak chips voor de televisie zitten – voorraad tijdelijk uitgeput, onze excuses voor eventuele ongemakken.

Een vergoelijkende verklaring voor gedrag waar we niet trots op zijn, gekoppeld aan de boodschap dat beterschap binnen handbereik ligt, dat slikken veel lezers voor zoete koek. Beter nog: ook zoete koek bevordert zowaar onze zelfcontrole, aldus Baumeister. Onze hersenen verbruiken namelijk glucose, en wanneer onze wilskracht het tijdelijk laat afweten, dan is dat volgens hem te wijten aan een dipje in onze suikerreserves.

‘Het is een slimme metafoor’, vindt de Canadese psycholoog Michael Inzlicht, vroeger naar eigen zeggen een ‘grote fan’ van Baumeisters idee, maar nu een van de auteurs van een kritisch opiniestuk over diens model voor zelfcontrole. ‘Het sluit aan bij onze intuïtie, en het is dus eenvoudig te begrijpen. Maar dat wil nog niet zeggen dat het juist is.’


Gorgelen met suikerwater

Niemand betwist wat al vele keren werd aangetoond, namelijk dat veel mensen na afloop van een zware mentale inspanning minder geneigd zijn om te volharden in de volgende vervelende opdracht. Maar het is nog maar de vraag hoe dat komt, zo bleek uit enkele slimme experimenten van de Zwitserse psychologe Veronika Job. Die toonde in 2010 aan dat enkel wie gelooft dat de voorraad wilskracht beperkt is na een eerdere inspanning, minder presteert. Enkele maanden geleden voegde ze daar in het vakblad PNAS aan toe dat hetzelfde geldt voor de gunstige impact van suiker: werkt enkel bij believers.

Amerikaanse onderzoekers deden daar nog een schep bovenop door aan te tonen dat gewoon gorgelen met suikerwater al kan volstaan om de zogezegde reserve aan te vullen.


Joggen tijdens de pauze

‘Hetzelfde geldt overigens ook voor een sigaret roken of tv kijken’, grijnst Inzlicht. ‘Ook bidden kan helpen, of gewoon het volstrekt subjectieve gevoel dat je barstensvol energie zit. Dat doet toch twijfelen aan dat hele voorraadverhaal. Als mijn auto zonder benzine valt, dan maakt het niet uit of ik geloof dat er toch nog wat in de tank zit, of ervan overtuigd ben dat benzine eigenlijk overbodig is: rijden zal hij niet.’

Het klopt natuurlijk dat we suiker nodig hebben om te kunnen functioneren, geeft Inzlicht toe – wie echt glucose te weinig heeft, zal daar zeker last van ondervinden. ‘Maar dat is duidelijk niet de verklaring voor het onmiddellijke effect dat Baumeister beschrijft. Het lijkt me dus niet heel ernstig om te blijven beweren dat het hier om een uitgeputte reserve gaat.’

Een voorbeeld uit het dagelijkse leven illustreert dat. ‘Het is niet mijn persoonlijke idee van de ideale ontspanning, maar ik ken mensen die gaan joggen tijdens hun middagpauze’, vertelt hij. ‘Ze verspillen zo hopen glucose, natuurlijk, maar nadien kunnen ze zich weer beter concentreren.’ Wat van belang is, denkt Inzlicht, is dat mensen even iets kunnen doen dat ze prettig of belangrijk vinden. ‘Dat kan ook het lezen van een boek zijn, om eens een voorbeeld uit mijn eigen levenssfeer te gebruiken. Je kunt moeilijk zeggen dat dat geen mentale inspanning vergt, maar dat is dan ook het probleem niet. Het is van dingen die “moeten” dat we moe worden. Maar dat gevoel wordt niet veroorzaakt door een tekort aan energie, laat staan een gebrek aan suiker.’

Volgens Inzlicht is het veeleer onze motivatie die stilaan afkalft wanneer we lange tijd hetzelfde doen. ‘We zien dan in de hersenen de activiteit verslappen vooraan in de zogenaamde gordelwinding. Die ontvangt rechtstreeks informatie over onze emoties en motivatie en signaleert aan de voorhoofdskwab, de hoofdzetel van onze zelfcontrole, wanneer we twijfelen om wat we aan het doen zijn voor bekeken te houden, zodat die eventueel kan ingrijpen.’

Geeft de gordelwinding zich gewonnen, dan krijgen we het gevoel dat het genoeg geweest is, denkt Inzlicht. Wie ‘het zit me tot hier’ zegt, wijst dus voortaan maar beter naar zijn gordelwinding. Maar als dingen die moeten gewoonlijk goed voor ons zijn, waarom werken onze hersenen dan zo tegen bij de uitvoering ervan?


Tijd voor jezelf

‘Eigenlijk is dat niet zo gek’, denkt Inzlicht. ‘Er zijn in onze samenleving veel dingen die moeten, maar die prettig noch spannend en daardoor niet motiverend zijn. We doen ze dus uitsluitend omdat de wet het ons verplicht, of omdat we ervoor betaald worden. Maar onze hersenen zeggen na een tijdje bij zichzelf: dit vergt wel heel veel inspanning, en wat levert het eigenlijk op? En dus wordt de drang steeds groter om iets te gaan doen dat we zelf de moeite vinden.’ Het komt er dus op aan, denkt Inzlicht, om iets wat moet om te toveren in iets wat we zelf willen of interessant vinden – zoals dat ene hoofdstuk in uw dikke cursus weet-ik-veelkunde dat aansloot bij iets wat u voorheen al wist of interesseerde en dat u daardoor als vanzelf onthield.

Maar wat als uw baas dit ook leest, en vervolgens besluit dat u eigenlijk geen nood heeft aan een rustpauze of een snack, maar gewoon onvoldoende gemotiveerd bent? Inzlicht glimlacht. ‘Dat klopt wel, maar dat wil niet zeggen dat het makkelijker te verhelpen is dan een suikertekort. Integendeel, het is een pleidooi voor werkgevers om na te denken hoe ze een job aantrekkelijker kunnen maken, bijvoorbeeld door mensen meer inspraak en eigen verantwoordelijkheid te geven.’ Daarnaast suggereert het model dat we ook prettige dingen uiteindelijk beu geraken. ‘We zouden dus graag testen of mensen beter werk verrichten als ze eerst iets leuks gedaan hebben’, vertelt Inzlicht. Voor de files naar het werk, en daar dan eerst een uurtje tijd voor jezelf? Het is het overwegen waard.


DS, 10-02-2014 (Tim Vernimmen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB