Waarom komt het statiegeld op blik en plastic er dan toch?


Na jarenlange debatten wil Vlaanderen dan toch statiegeld op blikjes en plastic flesjes invoeren. Vanwaar de bocht? Wat met de blauwe zak en waarom duurt het wellicht nog tot 2025?


Vlaanderen wil statiegeld invoeren op blikjes en plastic flesjes, kondigde Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) gisteravond aan in De tafel van vier, de talkshow van Gert Verhulst. ‘Het is onvermijdelijk.’ En dat terwijl haar partij en Open VLD zich er lang tegen verzetten. Vanwaar de bocht?


1. Wat zeggen de cijfers?

Deze zonnige zomer, met vaak vervuilde stranden, toonde nogmaals het zwerfvuilprobleem in Vlaanderen aan. In 2015 bedroeg de geschatte hoeveelheid zwerfvuil 20.400 ton, in 2019 steeg dat tot 22.641 ton. De opruimkosten ervan bedragen minstens 116 miljoen euro per jaar.

Blikjes, plastic flessen en glazen drankverpakkingen zijn samen goed voor ongeveer 5 procent van het aantal stuks, maar voor 30 procent in gewicht en 45 procent van het volume in zwerfvuil. Buitenlandse voorbeelden leren dat met statiegeld 90 procent of meer van de drankverpakkingen gerecycleerd worden en dat het systeem het zwerfvuil met een vijfde kan verminderen.
Waarom komt het statiegeld op blik en plastic er dan toch?
Zwerfvuil in het Antwerpse Droogdokkenpark na een mooie dag in februari. Foto: Jan Van der Perre


2. Kreeg de verpakkingssector niet eerst nog de kans om bij te sturen?

De discussie over statiegeld leeft al jaren. In de vorige Vlaamse regering wilde bevoegd minister Joke Schauvliege (CD&V) statiegeld invoeren, maar ze stootte op een njet bij coalitiepartners N-VA en Open VLD. De baten zouden niet opwegen tegen de kosten.

In 2018 werd daarom afgesproken om de verpakkingssector tot 2023 de tijd te geven om het zwerfvuil met een vijfde te verminderen tegenover 2015, anders zou er nadien beslist worden om statiegeld in te voeren. Dat werd ook in het Vlaamse regeerakkoord van 2019 afgesproken. Demir vervroegt die beslissing met een jaar, omdat ze meent dat die doelstelling toch niet gehaald kan worden. Bovendien wil ze het thema uit het vaarwater van de verkiezingen van 2024 houden.

Dit najaar worden in de commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement de definitieve cijfers voorgesteld. De verpakkingssector voorziet Vlaanderen momenteel wel van middelen om 30 zwerfvuilhandhavers te betalen. Die hebben afgelopen zomer in 103 gemeenten meer dan 4.500 zwerfvuilcontroles gedaan en een duizendtal GAS-boetes uitgeschreven. Dit jaar zijn er tot nu toe meer dan 2.600 boetes uitgeschreven.


3. Waar is het verzet van N-VA en Open VLD heen?

De beslissing van de Vlaamse regering moet dit najaar volgen, maar de klip lijkt genomen. Bij de N-VA voerde Demir intern de forcing, de kwestie verdeelde al langer de groene en meer bedrijfsgezinde flank van de partij. Voorzitter Bart De Wever blijft kritisch staan tegenover statiegeld. ‘Het kan zijn nut hebben, maar ik ben zelf sceptisch’, zei De Wever in juni tijdens BDW op Tournee in zijn thuisstad. Zijn Antwerpse bevoegde schepen Els Van Doesburg (N-VA) zette er deze week dan weer wel de deur voor open.

Open VLD was vorige bestuursperiode tegen, maar een prominente voorstander was toen al Mechels burgemeester Bart Somers, nu Vlaams viceminister-president. Eind augustus verklaarde ook Oostends burgemeester Bart Tommelein zich voorstander. ‘Ik ben aan het evolueren in mijn denken’, zei hij in De Krant van West-Vlaanderen. ‘We zien dat de producenten er niet in slagen om de afvalberg te verkleinen.’


4. Waarom neemt de externe druk toe?

Intussen is 70 procent van de Vlaamse en 60 procent van de Belgische gemeenten lid van de Statiegeldalliantie, een Nederlandse lobbygroep die pleit voor de invoering ervan. Uit een eerdere enquête blijkt dat twee derde van de Vlamingen gewonnen is voor statiegeld.

En ook internationaal beweegt er veel. Intussen kennen veertien Europese landen statiegeld. Naast de Scandinavische en Baltische staten gaat het om onder meer Duitsland of Kroatië. Nederland voerde na grote plastic flessen vorig jaar ook statiegeld in op kleine plastic flesjes. Eind dit jaar volgen blikjes. De internationale versnelling is grotendeels het gevolg van steeds strengere Europese recyclagenormen.


5. Wat met de blauwe zak?

Die Europese normen zou België wellicht ook halen zonder statiegeld, wegens de recyclage die al plaatsvindt via de blauwe zak. Die goede werking was overigens altijd een belangrijk argument van tegenstanders van statiegeld. ‘Heel wat andere landen voeren nu statiegeld in, omdat ze geen performant systeem zoals dat van onze blauwe zak hebben’, zegt Demir.

Toch is de blauwe zak allerminst een garantie. In 2018 bleek dat 55 procent van de blikjes en iets meer dan 70 procent van de plastic flessen selectief werd opgehaald. De rest gaat de restafvalzak in of belandt in de natuur.

Het is nog onduidelijk wat er met de blauwe zak zal gebeuren, waarvan de inhoud vaak nog grotendeels uit plastic flessen en blikjes bestaat waarop statiegeld zou geheven worden. Ook andere vragen blijven momenteel onbeantwoord. Hoeveel zal het statiegeld bedragen? Enkele centen of bijna evenveel als de prijs van het product zelf?


6. Waarom duurt het nog tot 2025?

Demir liet in De tafel van vier vallen dat het voor de echte invoering allicht wachten is tot 2025. Die timing wil ze niet herhalen maar ‘de uitwerking en de invoering is niet evident’, zegt haar kabinet. ‘In andere landen duurde dat ook minstens 2,5 jaar.’ Er is de praktische uitvoering. Zal elke winkel een scansysteem moeten voorzien, of alleen de grote?

De verpakkingssector pleit voor een simpeler en vooral goedkoper digitaal systeem waarbij zowel verpakkingen als vuilnisbakken een code krijgen en mensen geld terugkrijgen door die te scannen. Maar is dat haalbaar?

Een bijkomende moeilijkheid is de Belgische staatsstructuur. De gewesten zijn bevoegd om statiegeld in te voeren, maar wat dan met Waalse of Brusselse blikjes aan bijvoorbeeld de Vlaamse kust? Productnormering, nodig om het statiegeld op de blikjes en flesjes weer te geven, is dan weer een federale bevoegdheid.

Allicht is een invoering van statiegeld over heel België een te verkiezen piste. Vlaanderen wil daarom overleggen met de andere gewesten en de federale regering, die overigens statiegeld ook in het regeerakkoord staan heeft. Ook alle nodige wettelijke stappen zullen nog tijd vergen.


DS, 07-09-2022 (Matthias Verbergt)

Bijgesloten Plaatje(s)