10.000 covid-19-doden: een statistische rimpeling?


Over enkele dagen overschrijden we de kaap van 10.000 covid-19-doden. Maar is dat nu veel of weinig? Hebben we niet te gretig geteld en moeten we dan vandaag nog wel zo streng zijn?


Een vrouw van 90 die op 10 maart in Etterbeek overleed, viel de twijfelachtige eer te beurt de geschiedenisboeken in te gaan als de eerste covid-19-dode in ons land. Nu de teller op 9.976 staat, wordt over enkele dagen covid-19-dode nummer 10.000 geregistreerd. Dat zijn er meer dan het volledige aantal inwoners van gemeentes als Hooglede, Huldenberg en Hoeselt.

Geregeld weerklinkt de bedenking dat we niet moeten overdrijven. Er sterven elk jaar in ons land meer dan 100.000 mensen. Hebben we ook niet te gretig geteld? En als die tol meevalt, moeten we dan vandaag nog wel zo streng zijn?

Het probleem met cijfers, maakt de coronacrisis duidelijk, is dat je er elke kant mee uit kunt. ‘Het is mogelijk om de dodentol zo voor te stellen dat die overweldigend hoog lijkt. En het is ook mogelijk om die zo te beschrijven dat de sterfte haast verwaarloosbaar is’, schrijven twee demografen van de University of California in een pas verschenen artikel.


Waren het er 10.000?

Sinds de Tweede Wereldoorlog sterven er elk jaar meer dan 100.000 mensen in ons land. We zijn wel met veel meer dan 70 jaar geleden, maar we leven ook langer. Er zijn de voorbije decennia altijd wel jaren met meer of minder doden: denk maar aan een zwaar griepseizoen of een ongeziene hittegolf. Maar plots 10.000 doden extra: dat is ongezien in de naoorlogse geschiedenis.

Maar zijn het er werkelijk bijna 10.000? Voor 3.939 doden werd de besmetting niet met een test vastgesteld. Het gaat dus om vermoedelijke doden. Maar ook met een test is covid-19 niet per se de doodsoorzaak. Sommige mensen sterven met covid-19, niet door. En dan nog: als covid-19 de doodsoorzaak is, is het mogelijk dat de slachtoffers zonder het virus enkele dagen of weken later sowieso overleden zouden zijn.

Om die problemen te vermijden, is het nuttig om naar de oversterfte te kijken: hoeveel mensen zijn er meer gestorven dan gebruikelijk in die periode van het jaar. In de tien weken sinds de lockdown inging, stierven precies 8.800 mensen meer dan gemiddeld in de vijf jaren daarvoor. In de elf weken daarna, tot 9 augustus, waren het er 700 minder dan gebruikelijk. In de kering vielen sinds de coronacrisis dus 8.100 onverwachte doden.


En wat met de griep?

Is dat uitzonderlijk veel? Ter vergelijking: in 2015 stierven officieel bijna 4.500 mensen aan griep of een longontsteking. Het griepvaccin bleek toen helaas slecht te werken. In de eerste jaarhelft van 2015 stierven 5.700 meer dan in het milde jaar 2014.

De eerste twee maanden van dit jaar was de griep overigens mild, wat de oversterfte voor dit jaar nog verder drukt, tot 6.100. ‘De demografische impact zal uiteindelijk slechts een kleine rimpeling zijn, die niet zo gek veel verschilt van een griepepidemie’, zegt Patrick Deboosere, professor demografie (VUB). In de jaren 1960, 1963 en 1968 lag de oversterfte hoger.

Weinigen kunnen zich zware griepjaren herinneren, maar dat zal voor coronajaar 2020 helemaal anders zijn. ‘Onze generaties zullen het zich nog lang herinneren, zoals de generaties die de oorlog en Spaanse griep meemaakten’, zegt Deboosere. ‘Niet alleen door de doden, maar ook door het geheel van maatregelen die een groot effect hadden op de samenleving.’

Dat de dodentol beperkt bleef, betekent helemaal niet dat die maatregelen overbodig waren. ‘Vergeet niet: het is maar een kleine rimpeling dankzij de drastische maatregelen’, zegt Deboosere.

Ook Niel Hens, professor biostatistiek (UHasselt, UAntwerpen), stelt dat de dodentol ‘relatief meevalt’. ‘Dat is precies de preventieparadox: doordat er zoveel doden vermeden zijn, lijkt het achteraf wel mee te vallen.’

Want vergis u niet: covid-19 is een pak dodelijker dan griep. Bij een doorsnee griep sterft 0,1 procent van wie besmet raakt, bij covid-19 was dat in ons land tot 10 keer meer. Zelfs nu dokters beter weten hoe de ziekte te behandelen, is covid-19 nog altijd veel dodelijker dan griep.

Hoeveel doden er vermeden werden, is moeilijk in te schatten, geeft Hens toe. Imperial College London schatte het aantal doden in ons land op 100.000, indien we geen maatregelen hadden genomen. ‘Maar ook zonder maatregelen hadden mensen zich aangepast’, zegt Hens. ‘Zoals dat ook in Zweden gebeurde.’

Ook in New York pasten ze zich aan, maar desondanks was de oversterfte gigantisch, deels ook omdat ziekenhuizen de toeloop niet meer aankonden. De vergelijking gaat niet helemaal op, maar als het bij ons zo uit de hand gelopen was als in de stad New York, dan waren er bij ons meer dan 21.000 bijkomende doden gevallen.


Verloren levensjaren

De voorbije maanden vielen gelukkig nog amper covid-19-doden. In juli en augustus waren het er ‘slechts’ 208. Op 12 april, nota bene Pasen, werden 342 covid-19-doden op één dag gerapporteerd.

Dat er, ondanks de afwezigheid van massale coronasterfte, nauwelijks ondersterfte was in de voorbije weken, strookt helemaal niet met het idee dat covid-19-doden enkele weken later sowieso gestorven zouden zijn. Want dan zou na een periode met grote oversterfte een periode volgen met grote ondersterfte. Bovendien is er bij de zwaarst getroffen categorie, de 85-plussers, geen sprake van ondersterfte.

De demografen van de University of California berekenden dat per covid-19-dode gemiddeld 11,7 levensjaren verloren gingen. Dat lijkt veel: in België was meer dan de helft van de doden ouder dan 85.

Bovendien kwam twee derde van de doden uit het rusthuis, berekende Sciensano. De gemiddelde levensverwachting daar is maar anderhalf jaar. ‘Al moet je daarmee opletten’, zegt Deboosere. ‘Soms gaan mensen van het ziekenhuis naar een woonzorgcentrum, en sterven dan na enkele weken. Dat drukt het gemiddelde.’

Bovendien is het ook niet zo dat er géén jonge mensen stierven. 46 van de bijna 10.000 doden zijn jonger dan 45 jaar. Zij verliezen dus heel wat levensjaren. Al wordt dat dan weer gecompenseerd door de sterke ondersterfte door andere doodsoorzaken. Door de sterke coronamaatregelen stierven dit jaar ruim 250 -25-jarigen minder dan normaal.


DS, 22-08-2020 (Dries De Smet)