Wie om een dier geeft, kan het niet opeten

Hoe verhouden we ons tot dieren en hoe gaan we met hen om? In de vijfdelige serie ‘Denken over dieren’ stellen we de belangrijkste denkers voor die kunnen helpen een antwoord te vinden op die vragen. In de vierde aflevering: de boeddhistische monnik Matthieu Ricard.

Alexandra van Ditmars
15 november 2019, 1:00

Luiz Antônio is drie jaar oud wanneer zijn moeder hem een warme lunch met inktvis serveert. ‘Dat is toch geen echte inktvis hè?’, vraagt het Braziliaanse jongetje aan zijn moeder. Zijn moeder legt uit dat het alleen de pootjes van de inktvis zijn, in stukjes gesneden. De ogen van Luiz worden groot. ‘Waarom?’, vraagt hij. ‘Om hem te kunnen opeten, liefje’, antwoordt zijn moeder. ‘Net zoals een koe en een kip in stukjes worden gesneden.’

Luiz reageert verbijsterd. Voor het eerst in zijn leven beseft hij dat een deel van het eten op zijn bord eerst een levend dier was. ‘Maar als je dieren opeet, gaan ze dood’, zegt hij. ‘Ik wil niet dat ze doodgaan. Ik wil dat ze blijven staan.’ Hij praat nog even door met zijn moeder, om uiteindelijk te concluderen: dieren moet je verzorgen, niet opeten. Zijn moeder is tot tranen geroerd en zegt dat ze voortaan geen dieren meer zullen eten. Het onverwachts ontroerende filmpje van haar kind wordt online gezet, waar het viraal gaat.

https://youtu.be/hJoiSizl-LI

Deze opname, inmiddels zes jaar oud, laat zien hoe Luiz feilloos een logische redenering volgt, stelt de Franse boeddhist en wetenschapper Matthieu Ricard. Het jongetje is niet in staat zowel om dieren te geven, als te accepteren dat ze dood moeten gaan om op zijn bord te belanden.
Ricard haalt het filmpje aan in ‘Waarom ik mijn vrienden niet opeet’ (2015, verscheen een jaar eerder in het Frans), het boek dat hij schreef over dierethiek. Hij vraagt zich af of een kind werkelijk op deze manier ‘de waarheid aan het licht moet brengen’. Hij schrijft: ‘Zijn de meeste volwassenen niet tot deze redenering in staat of hebben ze die verbannen naar een donker hoekje van hun slechte geweten? Of hebben ze last van een vernauwing van het blikveld van hun compassie?’

Compassie met alles wat leeft staat centraal in het werk van Ricard, net zoals in het boeddhisme. Hij ziet zijn boek over dierethiek als logisch vervolg op zijn werk over altruïsme. Oprechte bezorgdheid voor het welzijn van anderen is volgens hem de oplossing voor uitdagingen van onze tijd – van klimaatverandering en armoede tot cynisme – en ook nog eens de sleutel tot geluk. Dieren opeten of pijn doen keurt Ricard sterk af.

Hij maakt korte metten met het argument dat we ons eerst om mensen moeten bekommeren, voor we ons druk maken over dieren. Hij haalt de Franse dichter Alphonse de Lamartine aan, die schreef: ‘We hebben niet twee harten, een voor mensen en een voor dieren. We hebben een hart, of niet.’
“Ricard benadrukt dat alles – mens, dier, aarde – met elkaar in verbinding staat”, zegt Joachim Nieuwland, docent veterinaire ethiek en onderzoeker in de dierfilosofie aan de Universiteit Utrecht. “Als je je eigen geluk afbakent van de rest van de wereld heb je een incompleet beeld, zegt hij, en dat zal nooit leiden tot werkelijk geluk.”

De monnik vindt dat we ons moeten openstellen voor het leed van anderen. “Dan zullen we volgens hem merken dat we anderen geen schade willen toebrengen, maar juist willen helpen, en daar gelukkig van worden”, zegt filosoof Erno Eskens, die Ricard eens interviewde.

Maar vaak stellen we ons niet open, schrijft Ricard. Als een kind geen vlees wil eten, krijgen ouders toch vaak de overhand en wennen de kinderen eraan. Je went aan alles, en dat vindt Ricard gevaarlijk. Daardoor stellen we wreedheid voor als iets gewoons, worden we ongevoelig voor het lijden van anderen en scheppen we afstand tussen immorele praktijken waar we aan bijdragen en de rest van ons bestaan, stelt hij. Ricard spreekt over de ‘psychologische acrobatiek’ die we hiervoor uithalen.

In de westerse dierethiek ligt de nadruk op rationaliteit. “Op basis van onze eerste intuïtie – bijvoorbeeld: dieren mishandelen is verschrikkelijk – gaan we op zoek naar redenen om dat oordeel te onderbouwen”, zegt Nieuwland. ‘Het is zielig en barbaars’, is dan geen goed rationeel argument. Je moet het hebben over rechten en achterliggende theorieën. Nieuwland: “Ricard zegt: door emotie op de achtergrond te zetten, mis je een belangrijk deel. Mededogen stimuleren zorgt ervoor dat we anderen werkelijk respecteren en niet willen schaden.” Utopisch is hij niet. “Hij ziet in dat er altijd mensen met te weinig mededogen zullen zijn, en vindt daarom dat dierenrechten wettelijk moeten worden vastgelegd.”

Zoöcide
Ricards nadruk op compassie en emotie betekent ook niet dat hij zweverig is. Eskens: “Voordat Ricard boeddhist werd, was hij wetenschapper. Dat merk je in zijn werk: daarin geeft hij altijd de stand van de wetenschap weer en ook tal van rationele argumenten. Hij brengt oost en west echt samen.”
Toch krijgt zijn werk in de academische wereld niet zoveel aandacht, slechts hier en daar een voetnoot. “Zijn boeken spreken meestal meer de new- agedoelgroep aan”, zegt Eskens.

Ricards boek over dieren staat vol met cijfers en onderzoeken. Elk jaar doden we zeker zestig miljard landdieren en duizend miljard zeedieren voor menselijke consumptie, laat Ricard zien. Om een beeld te krijgen bij die cijfers: tien miljard mensen vormen hand in hand een keten die tachtigmaal de aarde omspant. En dat is dus maar een fractie van het aantal gedode dieren. Voor Ricard is dat een massamoord, ongeëvenaard in de geschiedenis van de mensheid. Hij spreekt over ‘zoöcide’, naar analogie van ‘genocide’.

Ricard vindt het een misdaad die niet alleen de dieren zelf, maar ook onze samenleving en onze planeet schaadt. Hij geeft tal van voorbeelden. Bijvoorbeeld dat de massaconsumptie van dieren tot meer honger leidt: miljoenen tonnen graan gaan vanuit Afrika naar het Westen voor veevoer, waar het voor rijke mensen uiteindelijk een veel kleinere hoeveel voedsel oplevert. En tot ecologische rampen, vanwege de hoge uitstoot van broeikasgassen en ontbossing die gepaard gaat met de vleesindustrie.
Ook de wreedheden jegens dieren komen uitgebreid aan bod in zijn boek, inclusief bronvermelding. Hij beschrijft hoe bij miljoenen kippen het doorsnijden van de keel misgaat, waardoor ze levend in kokend water belanden. Hoe koeien regelmatig nog wakker zijn op het moment dat ze in stukken worden gesneden, omdat de staaf die in hun schedel geschoten is ze niet buiten bewustzijn heeft gebracht. Hoe nertsen levend gevild worden in de bontindustrie.

Onze houding tegenover dieren stelt onze gehele ethiek ter discussie, schrijft Ricard. Biologische veeteelt is voor hem geen oplossing. Het achterliggende probleem is ook daar aanwezig: dieren worden als consumptieproducten beschouwd. Ook daar worden kalfjes weggehaald bij hun moeders, omdat de boer de moedermelk wil hebben voor menselijke consumptie, en gaan dieren die niet meer genoeg opleveren naar de slacht.
Dit gebrek aan respect voor dieren betekent volgens Ricard vooral: niet erkennen dat dieren emoties ervaren en pijn voelen. Hij schrijft: ‘Als we alle niet-menselijke wezens buiten ons ethische systeem houden, verliest het zijn soliditeit.’

------

Matthieu Ricard
Leeftijd: 73
Geboorteplaats: Parijs
Opleiding: gepromoveerd in de moleculaire biologie
Carrièretwist: liet zijn academische carrière achter zich om naar de Himalaya te gaan, geïnspireerd door films over Tibetaanse leermeesters. Ging daar in de leer en werd uiteindelijk monnik.
Zoon van: de Franse filosoof Jean-François Revel
Is ook: de persoonlijke vertaler van de Dalai Lama
Eetpatroon: veganistisch
Aantal meditatie-uren: naar eigen zeggen ruim 60.000
Wordt beschouwd als: de gelukkigste persoon ter wereld, nadat neurowetenschappers zijn brein bestudeerden in 1990 en nooit eerder behaalde scores maten. Ricard benadrukt dat anderen die ook zoveel mediteren inmiddels dezelfde score hebben behaald.
Woont: in een klooster in Kathmandu, Nepal. Elke winter trekt hij zich drie maanden terug in een onverwarmd hutje op een bergtop.
Doneert: al het geld dat hij verdient aan hulpbehoevenden in de Himalaya.

Bron: Trouw, 15 november 2019,
https://www.trouw.nl/religie-filoso...eten~bbb8f842a/