Rel rond grenscontroles Noord-Ierland escaleert, Londen wil dat de EU het oplost


Veertien maanden nadat duidelijk was geworden dat er een handelsgrens zou komen in de Ierse Zee, lijkt Londen de volle omvang van die zelf afgedwongen afspraak te beseffen. De EU krijgt de schuld van de problemen.


Het is pas 3 februari in wat een eerste, ordelijk brexit-jaar moest worden, zonder ruzie tussen Brussel en Londen, maar er is alweer een nieuwe confrontatie tussen beide partijen aan het ontvlammen. De Britse regering eist van de EU een oplossing voor de praktische problemen die zijn ontstaan bij de controles op de nieuwe handelsgrens in de Ierse Zee, die tussen Noord-Ierland en het Groot-Britse eiland.

Deze week bleek dat douanepersoneel in de Noord-Ierse havenplaatsen Belfast en Larne werd geïntimideerd door extremistische unionisten, die zich verzetten tegen de grenscontroles die sinds 1 januari van kracht zijn geworden. Dat personeel, zowel aan Noord-Ierse kant als aan die van de EU, zit noodgedwongen thuis.

Door de nieuwe controles kampen Noord-Ierse winkels met bevoorradingsproblemen. Behalve die praktische kwestie liggen de interne VK-controles ook politiek zeer gevoelig.

De Britse minister Michael Gove heeft zijn gesprekspartner in Brussel, eurocommissaris Maros Sefcovic, een brief geschreven, waarin hij de EU vraagt om de overgangsperiode te verlengen waarin die handelsgrens in de Ierse Zee nog niet zo nauwlettend wordt bekrachtigd. Dat zou maar liefst tot 2023 het geval moeten zijn.

Premier Boris Johnson heeft, niet voor het eerst, gezegd dat hij er alles aan zal doen om rimpelloze handelsstromen tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland te garanderen. Hij legde de verantwoordelijkheid om de problemen op te lossen rond het Noord-Ierland-protocol uit oktober 2019, neer bij de EU.


Administratieve rompslomp

De verzoeken uit Londen zijn om meerdere redenen opmerkelijk. Ten eerste is het al sinds oktober 2019, toen dat protocol werd ondertekend, duidelijk dat die handelsgrens in de Ierse Zee er zou komen, inclusief nieuwe administratieve rompslomp, met name voor Noord-Ierse bedrijven. Johnson heeft er dat jaar hoogstpersoonlijk voor gezorgd dat het brexit-terugtrekkingsakkoord in die richting werd omgebogen. Alleen op die manier kon worden voorkomen dat er opnieuw slagbomen zouden verrijzen op het Ierse eiland zelf, tussen EU-lidstaat Ierland en VK-grondgebied Noord-Ierland.

Een maand later, toen hij midden in zijn verkiezingscampagne zat, verzekerde Johnson die Noord-Ierse ondernemers dat er van extra rompslomp geen sprake zou zijn. Johnson boekte, met zijn ‘ovenklare’ brexit-deal onder de arm, in december 2019 een grote verkiezingsoverwinning.

Het hele afgelopen jaar is er overleg geweest tussen Gove en Sefcovic over de praktische uitvoering van dat eerste brexit-akkoord, dat na afloop van de overgangsperiode op 1 januari van dit jaar van kracht zou worden. Telkens weer moest Sefcovic Londen tot haast manen, omdat de voorbereidingen voor de benodigde douanefaciliteiten in de Noord-Ierse zee- en luchthavens niet van de grond kwamen.

De Britten besloten vervolgens tot een eigen ‘gratieperiode’ van drie maanden, waarin de controles niet volledig zouden zijn. Gove vraagt Sefcovic nu om een langdurige verlenging van die gratieperiode toe te staan, een verzoek dat ongetwijfeld op de nodige scepsis in Brussel zal stuiten.

De Britse regering had vorig jaar tot 1 juli de tijd om de gehele brexit-overgangsperiode met één of twee jaar te verlengen, maar het wilde daar toen niets van weten onder het mom van soevereiniteit.

Minstens zo opmerkelijk is dat Londen en Belfast de intimidaties door Noord-Ierse extremisten nu beantwoorden met het opvoeren van de druk op de EU.


‘Wat al deze spanningen heeft veroorzaakt? Brexit’

De Ierse minister Simon Coveney van buitenlandse zaken herinnerde op de BBC radio nog eens aan de werkelijke oorzaak van deze en andere recente problemen. “Wat al deze spanningen heeft veroorzaakt? De brexit, niet het Noord-Ierland-protocol. Dat protocol is bedoeld om de spanningen en de problemen rond brexit juist te verminderen. Er waren alternatieven voor het protocol, die zijn echter verworpen.”

Intussen roept de Noord-Ierse unionistische partij DUP, tevens de partij van eerste minister Arlene Foster, op om het hele Noord-Ierland-protocol in de prullenbak te gooien, ruim een jaar nadat het door alle betrokken partijen is geratificeerd.

In Londen en Dublin werd vorig weekeinde uiterst verbolgen gereageerd toen de Europese Commissie op het punt stond het protocol deels buiten werking te stellen, om een heel andere reden. Brussel wilde de vaccin-export beter in de gaten houden, ook aan de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Dat druiste in tegen alle inspanningen van de voorbije taaie brexit-onderhandelingen. De commissie trok het plan schielijk in en erkende dat het een vergissing was.

Johnson echter dreigt nu eveneens dat veelbesproken artikel 16 van het Noord-Ierland-protocol te activeren, precies de actie van de Europese Commissie waarover hij vrijdag nog zo boos was.


Blog Trouw, 03-02-2021 (Christoph Schmidt)