Op hoge snelheid wiegt de Spaanse reiziger door het landschap en laat het vliegtuig links liggen


Spanje heeft het een-na-grootste netwerk voor hogesnelheidstreinen ter wereld. De trein kan een concurrent voor binnenlandse vluchten worden.


Brussel roemt het ‘Spaanse model’.


Met 300 kilometer per uur wiegend van de ene naar de andere miljoenenstad, terwijl je op je laptop met snel internet wat laatste dingen voor werk doet. Een monitor geeft aan hoe hard de trein rijdt en waar die rijdt.

Japan? China? Nee, het is de realiteit voor miljoenen reizigers in Spanje. Na China heeft het Zuid-Europese land met vierduizend kilometer spoor het grootste hogesnelheidsnetwerk ter wereld. Daarmee is Spanje voorloper in Europa. In nog geen tweeënhalf uur trein je van Madrid naar Barcelona. Met de auto duurt dat zes uur.

Doordat vier bedrijven met hogesnelheidstreinen over dit traject rijden, is er voor iedere portemonnee wat wils: van het luxesegment onder AVE tot prijsvechter Ouigo, waarvan de tickets voor een paar tientjes te vinden zijn voor de slim zoekende reiziger. Het is het gevolg van het opengooien van de markt. In Brussel heet dat het ‘Spaanse model’: genoemd als voorbeeld voor andere landen.


Meer dagjestoeristen

De ontwikkeling van het Spaanse hogesnelheidsnet gaat terug tot 1992: het jaar van de wereldtentoonstelling in Sevilla en de Olympische Spelen in Barcelona. Dat was ook het jaar waarin de eerste hogesnelheidslijn tussen Madrid en Sevilla ging rijden. Oscar Martínez Alvaro, onderzoeker van het Centro de Investigación del Transporte (onderzoekscentrum voor transport), mailt dat die verbinding er kwam omdat er op de oude treinlijn en op de snelweg naar Andalusië altijd opstoppingen waren. Vanaf 1992 konden Spanjaarden rustig wiegend op hoge snelheid zuidelijk reizen.

Pakweg 60 miljard euro aan investeringen – voor een kwart vanuit de Europese Unie – en dertig jaar later heeft Spanje een hogesnelheidsnetwerk waar het trots op kan zijn en waaraan afgelopen maand nog een verbinding tussen Madrid en de kust van Asturië in het noordwesten werd toegevoegd. Iedere stad die in het netwerk wordt opgenomen, ziet met de komst van dagjestoeristen de economie groeien. Zo nam het aantal binnenlandse toeristen in León na de komst van de hogesnelheidstrein in 2015 met pakweg een derde toe.


Relatief lage kosten voor de constructie

Wat bij de aanleg helpt, is dat een groot deel van het Spaanse binnenland dunbevolkt is en bestaat uit overwegend glooiend terrein. Daardoor zijn de kosten voor het uitkopen van bewoners en voor de constructie relatief laag. Er zijn weinig tunnels en bruggen nodig. In het Verenigd Koninkrijk zijn de kosten voor de aanleg van een kilometer hogesnelheidsspoor ongeveer negen keer zo hoog.

Spanje heeft meer plannen. In de afgelopen jaren zijn uithoeken als Murcia en Galicië aangesloten, nu moeten Almería en Baskenland er bij. Dat laatste ligt gevoelig: de Baskische terreurgroep Eta verzette zich tegen een treinverbinding door aanslagen te plegen, omdat zij vreesde dat verbinding met de rest van Spanje ten koste zou gaan van de Baskische cultuur. Maar de wapens zijn neergelegd en een beter milieu lijkt nu belangrijker dan onafhankelijkheid – hoewel kleine groepen zich in Baskenland blijven verzetten tegen de trein.


Nog geen verbinding met Portugal

Vanaf het begin is er een slimme keuze gemaakt, benadrukt onderzoeker Martínez. In plaats van de hogesnelheidslijn aan te leggen op Spaanse spoorbreedte, werd gekozen voor de breedte die in Europa gangbaar is. Er zijn nu verbindingen met Frankrijk, tussen Madrid en Marseille en tussen Barcelona en Lyon.

Met de andere buur, Portugal, wil het minder vlotten, vooral omdat dat land sterk achterloopt in de aanleg van spoor. De plannen en politieke afspraken liggen er, maar het zal tot halverwege deze eeuw duren voordat Madrid en Lissabon op hoge snelheid verbonden zijn.


Verbod op korte binnenlandse vluchten

Maakt het snelle Spaanse spoor binnenlandse vliegreizen overbodig? In navolging van Frankrijk sorteert Spanje voor op een verbod op binnenlandse vluchten. Het recentelijk aangetreden derde kabinet-Sánchez heeft in zijn coalitieakkoord opgenomen dat een reis die binnen tweeënhalf uur per trein kan niet meer per vliegtuig mag worden gemaakt. Binnenlandse vluchten die doorverbinden met een internationale vlucht mogen wel. Vijftigduizend vluchten zouden zo vervangen worden door treinreizen.

Het is geen gevolg van vliegschaamte. Onderzoeker Martínez zegt dat die term niet gebruikt wordt in Spanje. Hij ziet vooral een ideologische inslag bij de linkse regering, die de keuze voor de trein stimuleert. Of daarmee alle binnenlandse vluchten verdwijnen, betwijfelt hij. “De afstanden zijn soms groot. Zo ligt Sevilla ongeveer 850 kilometer van Barcelona, ongeveer even ver als Amsterdam van Milaan ligt.”


Reis terug in de tijd

Daar komt bij dat het netwerk gecentraliseerd is aangelegd, met Madrid als middelpunt. Wie van Barcelona naar Valencia of Alicante wilt treinen, is overgeleverd aan het oude spoornet, waar investeringen sterk zijn achtergebleven. De treinrit wordt dan een reis terug in de tijd, met boemeltreintjes die langs de kust tuffen en geregeld vertraagd zijn.

Voor de Nederlandse toerist die in rustig tempo van uitzichten en kustplaatsjes wil genieten is dat geen probleem. Maar de gemiddelde Spaanse kustbewoner wil die snelheid en moderniteit waar de rest van de reizigers van kan genieten. Die komen er, belooft spoorwegbeheerder Adif. De seinen staan op groen voor verdere investeringen.


Trouw, 13-01-2024 (Jurriaan van Eerten)