Red de handtekening!


De handtekening – de eigenhandig, schriftelijk aangebrachte eigennaam – raakt in onbruik. Haar functie is grotendeels overgenomen door digitale varianten: een verkoop ‘onderteken’ je met de pin*code van je bankkaart, je belastingbrief met het digitaal certificaat op je eID. En van hun idolen verzamelen de tieners geen handtekeningen meer, maar selfies.


En toch. Volgens Eileen Chou van de University of Virginia dreigen we veel meer te verliezen dan alleen maar een ouderwets gebruik. ‘Hoewel een elektronische handtekening precies dezelfde functie vervult als een manuele, voelde het voor mij anders aan’, vertelt ze ons via Skype. ‘En ik vroeg mij af of dat ook voor anderen zo was.’

Eerst onderzocht Chou hoe mensen aankijken tegen elektronisch ondertekende documenten. Proefpersonen blijken daar wantrouwig tegenover te staan. ‘Mensen vinden dat een huurder die elektronisch tekent meer geneigd zal zijn om inbreuk te plegen op dat huurcontract’, zegt Chou. ‘En toen ben ik gaan onderzoeken of die indruk ook klopt: is het echt zo dat een elektronische handtekening minder goed werkt in het beteugelen van oneerlijk gedrag?’

Chou deed een experiment waarbij deelnemers hun eigen wiskundetest moesten verbeteren. Er *vielen prijzen te winnen, maar sommige proefpersonen moesten vooraf op papier de spelregels ondertekenen. Wat bleek? Van wie de regels niet ondertekend had, pleegde 14 procent fraude. Van wie elektronisch had ondertekend, ongeveer evenveel. Maar van de proefpersonen die met de hand ondertekenden, speelde geen enkele vals. Waarom? ‘We hebben niet het gevoel dat een elektronische handtekening onze persoonlijkheid vertegenwoordigt’, verklaart Chou. ‘We voelen er ons minder door gebonden en passen meer morele flexibiliteit toe’.

Patrick Van Eecke, hoogleraar ICT-recht aan de UA, schreef zijn doctoraat over de handtekening. Hij is niet verrast door de resultaten van Chou. ‘We hebben heel goede technieken om informatie te beveiligen’, zegt Van Eecke. ‘Maar het ceremoniële of symbolische aspect van een handtekening wordt vaak vergeten. Je beseft dat je je tot iets verbindt.’


Middeleeuwen

In haar huidige vorm en betekenis dateert de handtekening van de late Middeleeuwen, maar de oorsprong gaat veel verder terug. Bij de Romeinen ging het afsluiten van een overeenkomst gepaard met symbolische handelingen zoals een handdruk, het uitspreken van bepaalde woorden of het overhandigen van een muntstuk. Dat gebeurde vaak in aanwezigheid van getuigen. Soms werd daarvan een schriftelijke weerslag gemaakt. De publieke schrijver of scribe stelde een document op en schreef er de naam bij van, bijvoorbeeld, de schuldenaar van een lening. Die schuldenaar schreef bij zijn naam ‘subscripsi’, wat ‘ondergetekende’. betekent Dat gebruik bleef in de Middeleeuwen bestaan. De geschreven formule ‘subscripsi’ (vaak afgekort tot ‘S’) werd gecombineerd met een zegel of stempel.

De handtekening was oorspronkelijk maar een onderdeel van het *ritueel. Pas geleidelijk ging ze in haar eentje dat ritueel vervangen: de handtekening identificeert de ondertekenaar, bewijst dat een document authentiek is én bekrachtigt de inhoud.

Dat een handtekening er kunstig uitziet, heeft dan weer zijn oorsprong in het seign manuel. In de late Middeleeuwen is men de stempel of zegel namelijk met de hand gaan overtekenen, al dan niet met de naam erbij. De naam van de ondertekenaar was aanvankelijk niet zo nuttig, aangezien we alleen voornamen hadden. Pas tegen het einde van de Middeleeuwen werden we meer geletterd én kregen we geleidelijk vaste familienamen, en was de handtekening écht geboren.


Band

In die periode kwam de nadruk in onze cultuur meer bij het individu te liggen. Kunstenaars in de Middeleeuwen ondertekenden hun werk meestal niet, de kerk ontmoedigde individualisme. In de Renaissance werd het individu veel belangrijker, de handtekening ging de waarde van het werk bepalen. Die handtekening verschoof van het kader naar het schilderij zelf, en werd steeds kunstiger.

‘Onze handtekening is een extensie van onze identiteit’, zegt Eileen Chou. ‘Op de lagere school is onze naam het eerste dat we leren schrijven. Al snel gaan we de manier waarop we onze naam schrijven, personaliseren. Er komt een speciale band met onze handtekening, en dat wordt dagelijks versterkt wanneer we ze moeten zetten om ons tot iets te verbinden of iets te bevestigen.’ Een elektronische handtekening is alleen een formaliteit, geen extensie van onszelf, en daar wringt het schoentje.

Intussen is die band tussen onszelf en onze handtekening wel aan het afnemen, stelt Chou vast. Bij tieners is het effect van de hand*tekening op hun eerlijkheid een stuk minder, al is het niet weg.


Met de vinger

Aan het begin van het digitale tijdperk zijn we waarschijnlijk te haastig geweest om de handtekening te vervangen door een elektronisch procedé, zegt Patrick Van Eecke. De wet geeft voorrang aan een bepaald type elektronische handtekening, met een digitaal certificaat. Zoals we dat nu doen voor het ondertekenen van de elektronische belastingaangifte. Maar zo’n ondertekening deugt niet voor het beteugelen van fraude, als we het onderzoek van Chou mogen geloven.

Wat nu? Terug naar papier? Niet noodzakelijk. Volgens Chou zijn er manieren om het effect van een geschreven handtekening te benaderen. Als we een document ondertekenen met een pincode die we zelf mogen kiezen, voelen we ons al meer gebonden dan wanneer het een willekeurige pincode is, ontdekte ze.

Een aantal bedrijven proberen dicht bij de symboliek van de geschreven handtekening te komen. Adobe eSign is een systeem waarbij je digitale documenten ondertekent door met je vinger op je smartphone een handtekening te zetten. De ondertekende versie wordt dan in de cloud bewaard. Het Antwerpse bedrijfje Sign2pay lanceerde onlangs een methode om op een gelijkaardige manier online te betalen, via een handtekening op je smartphone. ‘Pas de meer recente aanraakschermen zijn daar fijn genoeg voor’, zegt Nicolas Mertens, de oprichter van Sign2pay. De technologie wordt al op enkele Belgische webwinkels gebruikt. Zo’n handtekening is overigens veiliger dan een papieren exemplaar. Het systeem registreert namelijk niet alleen het eindresultaat, maar ook hoe het tot stand komt. ‘Wij kijken naar factoren als snelheid en richting van de beweging’, zegt Mertens.

Volgens Chou moeten we in deze richting zoeken. ‘Wettelijk zijn een elektronische en een geschreven handtekening gelijk, psy*chologisch niet. We moeten niet *terugkeren naar de handtekening met ganzenveer, maar we moeten die kloof wel overbruggen.’


DS, 26-01-2016 (Dominique Deckmyn)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB