Wie waren onze voorouders?


DNA-tests verraden waar bevolkingsgroepen vandaan komen en met wie ze in contact kwamen. Iedereen die wil, kan meedoen aan het genetische onderzoek, en krijgt het profiel van zijn voorouders.


HEEL wat mensen proberen hun herkomst te achterhalen door een stamboom op te stellen. Maar het 'papieren spoor' van geboorteakten en trouwregisters loopt uiteindelijk dood. Genetisch onderzoek kan een deel van de ontbrekende historische informatie blootleggen. Waar kwamen onze voorouders vandaan? Wanneer vestigden ze zich in onze contreien? Wat verklaart de enorme diversiteit tussen mensen? Misschien stamt u wel af van een ingeweken Indiër of Mongool.

Het Genographic Project van National Geographical wil de historische verwantschappen tussen volkeren in kaart brengen en via het DNA terugblikken in de geschiedenis van de mensheid. Dat moet de kaart van de grote historische migratieroutes verfijnen, met tientallen kleinere routes die aanduiden welke bevolkingsgroepen wanneer zijn verhuisd. Wie een paar honderden euro's neertelt, kan iets vernemen over de plaats van zijn voorouders in dat plaatje. Spencer Wells, de Amerikaanse huisgeneticus van National Geographic, leidt het Genographic Project en probeert samen met plaatselijke laboratoria in alle uithoeken van de wereld DNA-stalen te nemen van oeroude inheemse volksstammen. Bij zijn bezoek in Brussel sprak hij met De Standaard.

Hoe overtuigt u indianen of geïsoleerde steppebewoners om een bloedstaal voor analyse af te staan?

,,We nemen veel tijd om met hen te praten en proberen hun vertrouwen te winnen. We hebben tot nu toe weinig tegenstand ervaren. We schenken veel aandacht aan de aanvaardbaarheid en de ethische aspecten van wat we doen. Via een fonds zullen we ook proberen aan de volkeren iets terug te geven, met projecten die de plaatselijke cultuur ondersteunen en helpen bewaren, bijvoorbeeld via onderwijs. Er zijn zo'n 6.000 talen in de wereld, in de komende eeuw dreigt de helft daarvan uit te sterven. Kinderen verliezen de voeling met de oude gewoonten en worden deel van de mengcultuur. We leven in een eeuw van culturele massa-uitsterving.''


Hoe leg je aan een bosjesman uit wat DNA is?

,,We beschrijven het in algemene termen: het is iets wat ouders aan hun kinderen doorgeven, iets zoals de ziel, iets wat een band heeft met het verleden. Maar vaak vatten ze de beperkingen van het onderzoek niet. Ze verwachten bijvoorbeeld dat we ook de naam van hun voorouders kunnen vertellen, of het dorp waarin die geleefd hebben.''


Hebt u al onverwachte resultaten gevonden?

,,Ik was in de herfst in Tsjaad, waar we geprobeerd hebben het Laal-volk te vinden. Door de oorlogen was in Tsjaad nauwelijks onderzoek gedaan naar dat volk. Zelfs in een dorp tien kilometer van waar ze woonden, wist men niet van het bestaan van het Laal-volk af. We hebben hen uiteindelijk gevonden met de hulp van een ouderling die ons naar een verborgen pad in de bush leidde. Er zijn zo'n zevenhonderd Laal-sprekers over. Wij hebben van een veertigtal van hen DNA-stalen genomen. Het is een oeroude Afrikaanse stam. Toch zien we in de voorlopige analyse-resultaten sporen van niet-Afrikaanse afkomst. Mogelijk is er na de slavenhandel een terugwaartse migratie geweest, of zijn volkeren twintig- tot dertigduizend jaar geleden uit het Midden-Oosten teruggekeerd naar Afrika.''


Welke inheemse volkeren onderzoekt u in West-Europa?

,,De Basken bijvoorbeeld zijn een interessante groep, omdat ze zo geïsoleerd zijn. We willen niet louter volgens nationaliteit indelen. In Italië, bijvoorbeeld, zijn we vooral geïnteresseerd in families waarvan bekend is dat ze al tientallen generaties in hetzelfde dorp wonen, veeleer dan in families uit Rome die al vele keren verhuisd zijn en veel contact hadden met anderen.''


Brengen de betalende deelnemers ook iets bij?

,,Ook die vrijwilligers die aan het publieke deel van het project deelnemen, leveren interessante inzichten. Zo was er een Amerikaanse vrouw uit Hongarije die genetische kenmerken bleek te dragen die wijzen op voorouders uit Amerika en Siberië. Ze nam verbaasd contact met ons op om te vragen of er geen fout gebeurd was bij de analyse. Maar misschien zet ze ons op het spoor van een zeldzame tak Hongaren met Siberische wortels, door een migratie vanuit Azië naar Hongarije. Ikzelf heb dankzij de test vernomen dat ik in de vaderlijke lijn een voorouder in Zuid-Engeland moet gehad hebben.''


Hoopt u uit het DNA-onderzoek nog andere dingen te leren?

,,We doen geen medische tests. Maar de migratiepatronen en verwantschappen die we ontdekken, kunnen ons wel heel wat vertellen over hoe talen ontstaan zijn, en over de verspreiding van landbouwpraktijken. Uit genetische patronen kunnen we ook opmaken hoe groot de invloed van sommige keizerrijken is geweest en hoe ver die reikte, bijvoorbeeld bij de Syriërs, de Hittieten of de Egyptenaren. Zo is het verhaal bekend van de Mongoolse heerser Dzjengis Khan, wiens invloed weerspiegeld is in zijn vele nakomelingen. Er zou ook een duizendtal jaar geleden een Ier bestaan hebben die een enorme genetische impact heeft gehad, al twijfel ik of het in dat verhaal om één historische figuur ging.''


U stopt een massa genetische informatie in een databank. Hoe zit het met de privacy?

,,In de databank hebben alle stalen alleen een nummer. Ze zijn niet meer verbonden met een naam. We onderzoeken ook alleen variaties in het erfgoed die geen bekend effect hebben op de gezondheid of op andere kenmerken. Onze analyses zeggen dus niets over het risico op ziekten. De databank van het project zal publiek gemaakt worden, zodat alle wetenschappers er onderzoek mee kunnen doen.''


DST, 11-03-2006 (Kim De Rijck)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB