Over reality-tv en tv-realiteit


Afgelopen weekend kwam cameraman en journalist Marc Hoogsteyns meerdere malen in de media door zijn schokkende getuigenis over de manipulatie van de populaire reality – reeksen die alom tegenwoordig zijn op tv. Hoogsteyns werkte jarenlang als cameraman en journalist voor talrijke persagentschappen zoals Reuters en WTN. Tijdens de genocide werkte hij in Rwanda voor rekening van de Japanse zender NHK. Hij volgde de lotgevallen van het volk de Kongomani op de voet en filmde de belangrijkste gebeurtenissen.


Hoogsteyns werkte evenwel ook mee aan “Peking Express” en aan “Stanleys Route” op VT4, voor de productiehuizen Kanakna Productions en Endemol. Zijn getuigenissen over de manipulatie van reality-reeksen tarten elke verbeelding. Aan de hand van voorbeelden schetst hij hoe de productie het grootste gedeelte van de reportages ensceneerde, om zo te voldoen aan het beeld dat de West –Europeaan van hetzij Chinezen, Cambodjanen, hetzij Afrikanen had.

Hoe ging dit in zijn werk? In De Standaard van 11 maart lezen we: in Peking express regelden de makers liften voor de interessantere koppels zodat de saaie pieten er uit vlogen. Tijdens de opnames van Stanley's route in Oeganda en Rwanda kregen cameramannen het verbod om hutjes te filmen waarop ijzeren golfplaten lagen. De productieploeg liet de hutjes dan maar bedekken met bananenbladeren om ze er zo primitief en armzalig mogelijk te laten uitzien. Aan de Bahavu bij het Kivu-meer werd zelfs gevraagd om hun kleren uit te trekken, of nog "Afrikanen met brillen of fietsen mochten niet gefilmd worden, wegens ,,te beschaafd''...." .Kunnen we, na het lezen van zoiets, nog spreken van een ‘reality-reeks’? Hebben we in eerste instantie eigenlijk ooit kunnen spreken van een reality-reeks? Waarom heeft niemand eerder aan de alarmbel getrokken? Het neigt, zoals Carl De Keyzer (Belgisch Magnum – fotograaf) zegt, sterk naar racisme.

Racisme is koopwaar geworden en Kanakna en Endemol verkopen racisme. Als slaaf van de kijkcijfers verleggen producenten en productiehuizen steeds verder de grenzen van de ethiek. Onder het mom van een ‘format’ proberen programmamakers hun fouten te verdoezelen: Klaas Cockx van VT4 verwoordt het zelfs zo: “We mogen vooral het uitgangspunt van “Stanley’s Route” niet uit het oog verliezen. Het format is heel duidelijk: we laten tien BV’s in de voetsporen van Stanley treden. Naarmate de route vordert, moeten we ook steeds verder terug in de tijd. En dus proberen we een sfeer te creëren alsof we in een gebied komen waar Stanley ooit eenzelfde mate van cultivatie en cultuur zou kunnen tegengekomen zijn. Dat primitieve is dan ook een essentieel onderdeel, dat alsmaar straffer wordt naarmate de tocht verder gaat.”[iv]

Nu zijn hier toch wel een paar bemerkingen op z’n plaats. Ten eerste bevond de groep zich in een gebied waar Stanley en Livingstone zelfs nooit een voet hebben gezet: Congo werd uit het traject geschrapt wegens een negatief reisadvies van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, waardoor er geen productieverzekering voorzien was.Ten tweede wordt maar al te snel een link gemaakt tussen de ‘cultivatie en cultuur’ van de mensen die in dat gebied woonden en het ‘primitieve’. Dit is een sterk staaltje beeldvorming: hoe verder afgeweken wordt van ‘onze’ cultuur, hoe ‘primitiever’. Het is een woord dat heel gemakkelijk in de mond genomen wordt, en waaraan velen geen aanstoot meer nemen, omdat het genormaliseerd wordt, net door diegenen die dit discours aanhouden. De programmamakers weigeren een ander beeld te geven van Afrikanen dan het koloniale beeld dat nog steeds gepromoot wordt. Waarom? Cliché’s verkopen en bevestigen de kijker in wat hij denkt, waardoor hij een sterk gevoel van identificatie met de zender of het programma gaat opbouwen en daardoor een trouwe kijker wordt. De dictatuur van de kijkcijfers heerst alom.

Maar een ‘master and servant’ –relatie waarin de producenten enkel slaafs de wil van de kijker volgen, zou een al te eenzijdige analyse zijn. Productiehuizen produceren niet enkel programma’s, maar ook méningen. Programmamakers en kijkers zijn tegelijkertijd zowel producenten als consumenten, die op elkaar inspelen en elkaar steeds meer voeden in de overtuiging dat het beeld dat door hen wordt naar voren geschoven, het enige juiste is. Ten derde beweert Cockx het volgende: hij beweert dat het primitieve een essentieel onderdeel is van het programma, dat alsmaar straffer wordt naarmate de tocht verder gaat. Zijn we terug in de jaren vijftig beland? Staan we terug op Expo ’58, waarbij Congolezen naar Brussel werden gehaald om opgevoerd te worden als rariteit, als dieren in een dierentuin?

Er wordt onbeschaamd meegedaan aan het instandhouden van negatieve beeldvorming rond andere culturen, zonder dat iemand zich daar vragen bij stelt. De Afrikaan zit in ons collectief geheugen als iemand die niet evolueert, als iemand die nog steeds in een rieten hutje woont en naakt ronddanst, het beeld dat in zulke reportages wordt neergezet is hiervan enkel een bevestiging.

Endemol en Kanakna schermen met de woorden ‘wraak’ en ‘revangistisch’ aan het adres van Hoogsteyns. Zij beweren dat het gaat om een wraakactie van de journalist, die na jaren dienst ontslagen werd, volgens de productiehuizen wegens incompetentie. Wat er ook van zij, nergens worden de feiten ontkracht. Endemol en Kanakna spelen op de man, verdedigen zich achter persoonlijke aanvallen op Hoogsteyns, maar ontkennen nergens dat ze de productie gemanipuleerd hebben. Het lijkt voor de producenten ook van ondergeschikt belang, of er nu gemanipuleerd werd of niet, wat van belang is, is hoe Hoogsteyns zo efficiënt mogelijk gekraakt kan worden, zodat niet aan de heilige graal van De Televisie kan geraakt worden.


Mediawatch, 16-03-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

De leugens van Peking Express en Stanley's route: reality-tv is maar zo echt als de makers het willen


Autostop wordt in Peking Express gearrangeerd om de leuke kandidaten langer in het spel te houden. Primitieve hutjes worden op een onbewoond eiland voor de kust van Congo gebouwd om Stanley's route er ,,zo echt mogelijk'' te laten uitzien. Budgettaire druk of simpelweg domme vooringenomenheid zorgen voor wraakroepend gemanipuleer achter de schermen van reality-tv. Bevoorrecht getuige en journalist Marc Hoogsteyns klaagt aan.


Liften geregeld

,,Tijdens de eerste Peking Express bleven de conflicten veel te lang uit naar de zin van de Kanakna-bonzen. Ook werd al vlug duidelijk dat er een paar saaie koppels tussen zaten. Zonder dat ze dit zelf wisten, werden een paar liften geregeld voor de interessante koppels, zodat de saaie pieten eruit vlogen.''


Zeenomaden misbruikt

,,Nadat VT4 de rechten verloor op Expeditie Robinson , besloten Kanakna en VT4 een nieuwe reality-serie te maken: Terra incognita . Ik werd belast met de scouting; het programma werd gedraaid in het zuiden van Thailand. De Mokens of zeenomaden, een fel gediscrimineerd volk dat in Birma leeft, speelden een belangrijke rol maar de kortst bijgelegen nederzetting van de Mokens lag op 400 kilometer van het eiland waar het programma liep. Voor hen waren de eilandjes waarop gefilmd werd even vreemd terrein als de kandidaten.''


Geen Afrikanen op fietsen in beeld

,,In Stanley's route hebben de mensen van VT4 nooit rechtstreeks gevraagd om locals te vragen zich primitiever te kleden. Het is wel zo dat de programmaverantwoordelijke van VT4 in Oeganda totaal ongelukkig was met de gekozen locaties. Hij vond ze te modern en de Afrikanen die in beeld liepen, liepen er te beschaafd bij. De cameramannen kregen het verbod om hutjes te filmen waarop ijzeren golfplaten lagen, en mensen met brillen of fietsen mochten ook niet gefilmd worden. De productieploeg liet de hutjes dan maar bedekken met bananenbladeren om ze er zo primitief en armzalig te laten uitzien. De Bahavu bij het Kivu-meer werden zelfs gevraagd om hun kleren uit te trekken.''


Jacht op tamme konijnen

,,Voor de nieuwe Stanley's route stond in het script dat de deelnemers samen met de Batwa, een arm pygmeeënvolk, zouden gaan jagen in het Virungapark, een park waar de jacht absoluut verboden is. Toen ik daarover opmerkingen maakte, snauwde de producer me toe dat ik die negers dan maar moest omkopen om toch nog de beloofde jachtpartij te kunnen filmen . Uiteindelijk zijn ze op jacht vetrokken in een bosje waarvan iedereen op voorhand wist dat er geen wild meer zat. Om toch voor een beetje animo te zorgen, werden een paar tamme konijnen in de stroppen gehangen, die achteraf door de kandidaten gevild en opgegeten zouden kunnen worden. Maar er ontstond opnieuw heibel: één van de Rwandese medewerkers had witte konijnen gekocht en zo zou half Vlaanderen kunnen zien dat het allemaal fake was. Een van de diertjes was zelfs op een hoogte van anderhalve meter in een strop gehangen. Springen maar!''


Hutjes bouwen op onbewoond eiland

,,Voor Stanley's route werd me gevraagd om beelden voor te bereiden op het Kivu-meer, op een eilandje dat tot voor kort nog gebruikt werd als gevangenenkamp voor Rwandese deserteurs maar dat nu onbewoond was. Ik kreeg de opdracht om een aantal Bahavu-families van het nabijgelegen eiland Idjwi te laten overkomen en hen op het eiland een aantal hutjes te laten bouwen. het moest er allemaal zo echt mogelijk uitzien , klonk het vanuit België.''


Kotsen op de Himalaya

,,Bij de doortocht doorheen Nepal tijdens de tweede Peking Express besloot Kanakna een deel van de kandidaten per helikopter naar een hoogte van 4.000 meter te vliegen. Indien je mensen vanop geringe hoogte met een helikopter zo hoog laat vliegen, resulteert dat bijna vast en zeker in gevallen van hoogteziekte. De sherpa's maakten dat ook duidelijk, maar hun argumenten werden afgewimpeld. Achteraf vernamen we dat kotsende kandidaten voor sprankelende televisie zorgen.''


Vluchtmisdrijf in India

,,De chauffeurs en tolken in de tweede Peking Express werden alweer onderbetaald en moesten vaak meer dan 20 uur per dag werken. In een paar gevallen viel de chauffeur in slaap achter het stuur en ongevallen bleven niet uit. Ook in India gebeurden enkele ongevallen. Met vluchtmisdrijf. De reporters die dit meldden werden aangespoord om zo vlug mogelijk verder te rijden om een goede afloop van de productie niet in gevaar te brengen.''


Het mag niets kosten

,,In Peking Express werkte de ploeg twintig uur per dag. Bij de voorbereidingen van de eerste editie bestond mijn taak er onder meer in om op zoek te gaan naar plaatselijke medewerkers. Het personeel van ter plaatste moest zo goedkoop mogelijk zijn, bij voorkeur studenten of jongeren die op zoek waren naar avontuur.''


Trein in plaats van vliegtuig

,,In de eerste Peking Express brak op het einde van de rit doorheen Rusland een halve staking uit onder de tolken en chauffeurs omdat Kanakna weigerde de vertalers uit Moskou te laten terugvliegen. In de plaats van vliegtickets probeerde de productie hen treinkaartjes aan te smeren. Een treinreis van de Mongoolse grens naar Moskou duurt vier dagen en vier nachten.''


Chantage

,,Tijdens de tweede editie van Peking Express werd kritiek op de gang van zaken door de bestuurders kordaat van de hand gewezen. Wie toch opmerkingen maakte, kreeg te horen dat hij in de toekomst naar nieuwe opdrachten zou mogen fluiten. Overigens moet elke ingehuurde persoon een bon ondertekenen. Op straffe van juridische vervolging moet volledige geheimhouding worden beloofd. De meeste mensen die tekenen voor zo'n productie zijn erg jong en hopen op een carrière in het tv-wereldje.''


HN, 11-03-2006 (met dank aan Bart Ooms)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB