De mythe van de neutraliteit

Didier Pollefeyt en Mathijs Lamberigts


Enkele radicaal-atheïsten stellen alles in het werk om religie tussen de schoolmuren aan banden te leggen, schrijven Didier Pollefeyt en Mathijs Lamberigts. Getuige daarvan de berekening van hoeveel een jaar godsdienstonderwijs kost. Maar het alternatief dat zij bieden, is maar een schijnneutraliteit: ook zij nemen een positie in. Bovendien morrelen ze aan de godsdienstvrijheid.


Het vak niet-confessionele zedenleer is neutraal, klinkt het in Wallonië. Het Grondwettelijk Hof is het daar alvast niet mee eens: dat stelt dat levensbeschouwelijke vakken in de Franse Gemeenschap niet kunnen garanderen dat er kennis verspreid wordt op ‘objectieve, kritische en pluralistische wijze’ (DS 13 maart) .

Het Grondwettelijk Hof maakt met zijn uitspraak duidelijk dat neutraliteit op levensbeschouwelijk vlak een mythe is. Het in Wallonië opgang makende idee om een deel van de levensbeschouwelijke lessen te vervangen door een vak burgerschap wordt door die uitspraak onderuitgehaald, of minstens grondig bevraagd. Het betekent ook dat het pleidooi voor één overkoepelend neutraal vak (LEF) uiteindelijk op dezelfde manier ontmaskerd zal worden.

De pleitbezorgers van zo’n vak zien ook de mogelijkheid om op die manier heel wat te besparen: de berekening dat de loonkosten van al die leerkrachten levensbeschouwelijke vakken in totaal 292 miljoen bedragen, kwam er niet toevallig (DS 15 maart) . Alsof hun neutrale invulling gratis zou zijn. Bovendien wordt gesuggereerd dat met de afschaffing van andere levensbeschouwelijke vakken meteen alle indoctrinatie en alle geweld die deze vakken en de levensbeschouwingen die ze representeren zouden veroorzaken, van de baan zouden zijn. Dat met zo’n voorstel de grondwet – die de openbare scholen verplicht alle erkende godsdiensten en zedenleer aan te bieden aan wie erom vraagt – herleid wordt tot een vodje papier, is blijkbaar slechts een detail.


Wie is fundamentalistisch?

Het pleidooi om levensbeschouwelijke vakken af te schaffen werd niet toevallig de laatste maanden mee ondersteund vanuit een bepaalde radicaal-atheïstische hoek, die handig gebruik maakt van het gewelddadige, fundamentalistisch geïnspireerde geweld op vele plaatsen in de wereld. Maar zo’n anti-religieuze houding spreekt dermate ongenuanceerd over levensbeschouwing dat ze in wezen niet veel verschilt van het dualisme en fundamentalisme dat ze zelf aan de kaak stelt bij religies en andere levensbeschouwingen. Zo’n anti-religieus fundamentalisme dat sympathiseert met LEF is in onze samenleving gerust mogelijk (zolang het maar geen geweld veroorzaakt en binnen de grenzen van de wet blijft), maar ze is een positie onder posities, en dus niet neutraal.

Er zijn veel mensen die in staat zijn om te zien dat het onderscheid tussen goed en kwaad niet loopt tussen religies of levensbeschouwingen, maar door mensen en gemeenschappen met diverse religieuze en levensbeschouwelijke opvattingen heen. Hen en hun contexten begrijpen, oriënteren en vormen vraagt een grotere intellectuele inspanning dan een oppervlakkig denken in tegenstellingen. Je kunt mensen en hun geloofsovertuigingen alleen maar begrijpen en raken als je in hun leefwereld wil binnentreden.

Precies daar zetten de levensbeschouwelijke vakken vandaag op in: op een poging om van binnenuit recht te doen aan levensbeschouwelijk engagement en om van daaruit interlevensbeschouwelijke competenties aan te leren. In het katholiek onderwijs gebeurt dat in de bredere context van het pedagogische project van de katholieke dialoogschool die tegelijk confessioneel en gastvrij is, in het officieel onderwijs gebeurt dat aan de hand van een aantal levensbeschouwelijke keuzevakken. Beweren dat het GO! een puur neutraal onderwijsaanbod levert, houdt in dat de leerkrachten in dat net kleurloze mensen zijn. Quod non.


Onbegrip en radicalisering

Neutraliteit suggereert ook onzijdigheid, afzijdigheid, onbetrokkenheid en onbewogenheid – zaken die je niet kunt verwachten van levensbeschouwingen, ethiek en filosofie. Het is een ideologie van afstandelijkheid en als je ze zou gaan opleggen, dan zou dat in tegenspraak zijn met de godsdienstvrijheid en de gewetensvrijheid, waarvoor velen, tot op de dag van vandaag, hun leven veil hebben. Het dringt religies en levensbeschouwingen bovendien in de privésfeer, waardoor de band met de samenleving verloren gaat en zich binnen levensbeschouwingen veel gemakkelijker onbegrip en radicalisering kan ontwikkelen.

De essentie van godsdienst- en gewetensvrijheid is trouwens dat beide zich inschrijven in de speelruimte zoals omschreven door democratische samenlevingen. Daarom is het de beste keuze om interlevensbeschouwelijke competenties te ontwikkelen, zoals het katholiek onderwijs doet aan de hand van de dialoogschool, of zoals de officiële onderwijsnetten doen in de samenwerking tussen de levensbeschouwelijke vakken gefaciliteerd door de scholen. Alle scholen zijn gekenmerkt door diversiteit, door zowel de achtergrond van de leerkrachten en leerlingen als die van de ouders en de samenleving. Die diversiteit biedt vele kansen voor wie gelooft dat onderricht en vorming zich richten tot jonge mensen met eigen opvattingen en overtuigingen: er bestaan geen neutrale opvattingen, noch neutrale (jonge) mensen.


DS, 18-03-2015 (Didier Pollefeyt en Mathijs Lamberigts, Vicerector en decaan faculteit theologie en religiewetenschappen, KU Leuven)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB