‘Ik voel me niet meer veilig op mijn eigen kamer’


Zelfs in het dure Leuven leven vluchtelingen vaak in panden zonder verwarming en tussen afval en ongedierte. ‘Het is gewoon gevaarlijk om hier te wonen.’


Haben wir es geschafft? Vier jaar na de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede WereldoorIog stellen we de vraag. Ook in België hebben duizenden Syriërs, Irakezen en Afghanen een veilige haven gevonden, ver weg van het oorlogsgeweld. Wat is er van hen geworden? Hebben ze een job? Zijn ze geïntegreerd? Of willen ze terug? Correspondent Yves Delepeleire zoekt de antwoorden en de verhalen die in de statistieken nog onzichtbaar zijn.

Leuven ‘Ik ben heel verdrietig’, zegt M., een jonge Afghaanse vluchteling. ‘In Afghanistan zijn er problemen met de Taliban, maar daar had ik een mooie kamer.’ Hij schaamt zich diep en heeft zijn familie nog niet durven te vertellen waar hij nu woont. Hij zegt hen dat alles goed met hem gaat. In werkelijkheid durft hij al een tijdje niet meer op zijn kamer te slapen. ‘Ik ben ’s nachts bang alleen’, zegt hij. ‘Er zit te veel ongedierte op mijn kamer. In het gebouw is het ook niet veilig. De rookmelder werkt niet. En vreemde mensen kunnen zomaar binnenkomen en lawaai maken. Ik ga bij een vriend op de grond slapen.’

Hij zet thee en nodigt ons uit om op zijn matras op de grond te gaan zitten. De bedwantsen kruipen over de stekkerdoos. Onder zijn tafel waarop zijn elektrische kookplaat staat, liggen kleine, dode kakkerlakken en ander ongedierte. Wanneer hij zij koelkast verplaatst, kruipen de insecten er in alle richtingen vandoor. Zelfs in zijn koelkast, boven de kratten melk, liggen dode beestjes. ‘Ik probeer tegen de insecten te spuiten. Maar dat helpt niet’, zegt hij.

We zijn in een pand in het hart van de studentenstad Leuven. Eerst woonden hier uitsluitend studenten, sinds enkele jaren uitsluitend erkende vluchtelingen uit Afghanistan en Irak. Zelfs zij zijn intussen voor alle problemen gaan lopen. ‘Tot voor een jaar waren bijna alle kamers in het gebouw nog bewoond. Nu zijn we nog met vijf’, getuigt de Afghaanse vluchteling. Hij woont hier al twee jaar.

Hij geeft ons een rondleiding. Overal in de gangen en in de leegstaande kamers ligt afval, zelfs in de gemeenschappelijke keuken. De voordeur van het pand staat altijd open, waardoor volgens de bewoners wildvreemde mensen ’s nachts binnenkomen om marihuana te roken, te eten, lawaai te maken en seks te hebben.

Toen hier nog veel vluchtelingen woonden, stapelde het afval zich ook al op, omdat ze geen container hadden om alles te stockeren. ‘Maar de voorbije maanden is het nog erger geworden’, getuigt de jonge Afghaanse vluchteling. In de gemeenschappelijke keuken komt hij niet meer. ‘De toestellen werken niet. En als het warm weer is, krioelt het hier van de kakkerlakken.’

In de gangen werkt alleen de noodverlichting nog. De gemeenschappelijke douches en toiletten kunnen al lang niet meer worden gebruikt en zien bruin van het vuil. De brandblusser in de gang is het laatst gecontroleerd in 2002. Wanneer het regent, loopt de kelder onder water en is er gevaar voor elektrocutie. Kortsluiting is waarschijnlijk de oorzaak waarom ook de gasketel al lang niet meer werkt. Nee, ook verwarming en warm water hebben ze niet.


Gestopt met huur betalen

‘Kijkt u ook eens op mijn kamer’, zegt M., een andere Afghaanse vluchteling, die hier al 2,5 jaar woont. Hij wijst naar zijn bed tegen de muur. ‘Ik durf daar niet meer te slapen omdat de insecten ’s nachts vooral uit die hoek komen en dan over mijn lichaam kruipen. Ik heb van de dokter zalf gekregen tegen huidirritatie. Ik slaap op de grond, in het midden van de kamer, de enige plek waar het nog een beetje houdbaar is. Ik spuit met een product waar ik duizelig van word. Het is echt niet te doen. Mijn vriend wil niet meer op bezoek komen.’

De problemen slepen al jaren aan, maar volgens de vluchtelingen heeft de Belgische huisbaas nooit iets ondernomen. ‘Ik heb hem zo vaak gevraagd om de verwarming te maken, maar hij heeft nooit iets gedaan’, zegt M., de eerste Afghaanse vluchteling. Sinds de zomer weigeren ze allebei om hun huur – 350 euro – te betalen. Rond diezelfde periode heeft de eigenaar zijn pand verkocht aan een bedrijf dat het wil renoveren om er weer studentenkamers van te maken. Dat bedrijf wil de laatste vluchtelingen nu zo snel mogelijk buiten omdat ze hun huur niet meer betalen.

Allebei zijn ze al lang op zoek naar een andere kamer, zonder succes. ‘Ik zoek al bijna een jaar. Leuven is heel moeilijk, het is duur en je vindt er alleen kamers voor studenten’, zegt de eerste vluchteling. ‘Gisteren ben ik nog naar Oostende geweest. Ook in Hasselt heb ik al rondgekeken. Tot 500 euro huur kan ik betalen, maar daarvoor vind je niets deftigs.’ Er valt een stilte. ‘Ik weet niet wat ik moet doen.’

‘Hiervoor woonde ik op een kamer aan de Grote Markt’, zegt de tweede vluchteling. ‘Daar zaten veel muizen, liep het water langs het plafond en kwamen zelfs stukken plafond naar beneden. Het was er te gevaarlijk en we moesten er weg van de politie. Europa is mooi, maar ik weet niet waarom ik nu al voor de tweede maal de pech heb om een slechte woning te treffen.’


Afgedreigd

Overal in Vlaanderen komen vluchtelingen in slechte en te dure panden terecht, zegt Joy Verstichele, coördinator van het Vlaams huurdersplatform. ‘Er heerst al lange tijd een crisis op de private huurmarkt. Er zijn te weinig betaalbare en kwaliteitsvolle huurwoningen. Door de gezinsverdunning en vergrijzing neemt de concurrentiestrijd voor die woningen almaar toe. Daar komen ook nog eens de vluchtelingen bij. Omdat zij nieuw zijn en de taal en de weg niet kennen, vallen zij vaak uit de boot en kunnen zij niet anders dan woningen huren die veel te duur en te slecht zijn.’

‘Een aantal eigenaars die veel panden hebben, is zich zelfs op deze doelgroep gaan richten omdat zij makkelijk op hun kap geld kunnen verdienen. Ze denken dat die mensen toch niet zullen klagen. Waar zouden ze anders naartoe gaan? Vaak zijn vluchtelingen ook bang om te worden afgedreigd wanneer ze een officiële klacht indienen. Wij krijgen zelfs signalen dat sommige huisjesmelkers deel uitmaken van een groter crimineel netwerk dat er niet voor terugdeinst geweld te gebruiken.’

Zolang er te weinig betaalbare en kwaliteitsvolle private huurwoningen zijn, zullen de slechte woningen altijd verhuurd raken en zullen verhuurders zich niet genoodzaakt voelen om hun panden op te waarderen, meent Verstichele. ‘Er ontstaan circuits waarbij vluchtelingen van het ene slechte pand naar het andere slechte pand verhuizen, dat vaak ook nog eens van dezelfde eigenaar is.’

In Leuven – de duurste Vlaamse centrumstad – is de voorbije jaren iets bijzonders aan de hand. De kwaliteit van de studentenkamers liet daar al langer te wensen over. Nadat de KU Leuven in moderne peda’s had geïnvesteerd, kwamen veel studentenkamers op de private markt leeg te staan. Die werden opgevuld door erkende vluchtelingen – vooral jonge Afghanen – die een buitenkans zagen om in het dure Leuven al vanaf 350 euro een kamer te huren.

Veel van die panden zijn in handen van vader Arnold en zoon Manu Appeltans. De naam van de rijke Truiense familie is bij Leuvense studenten al langer berucht. Ze kwam al meermaals in aanraking met het gerecht en de stadsdiensten voor het verhuren van slechte panden. Volgens mediaberichten zou de familie in een gebouw twee jaar lang elektriciteit hebben afgetapt. In een ander oud studentenpand in de Monnikenstraat dat vol zat met vluchtelingen en waar in 2018 brand uitbrak, bleek de brandveiligheid niet in orde.


Vocht en schimmel

Bij de huurdersbond Vlaams-Brabant in Leuven kennen ze de panden waar vluchtelingen en migranten in erbarmelijke omstandigheden moeten wonen als hun broekzak. ‘Wij zien vaak dezelfde adressen en dezelfde eigenaars terugkomen. Appeltans is een van hen’, zegt Jan Doucet van de huurdersbond.

‘De klachten gaan meestal over het ontbreken van verwarming en warm water, over vocht en schimmelvorming, kapotte ramen en deuren, afvalberging en ongedierte. Er zijn ook veel financiële discussies. Sommige huurders hebben in vertrouwen hun huur cash betaald en hebben daarvan geen enkel bewijs wanneer de eigenaar beweert dat er geen huur is betaald. Ook de huurwaarborg wordt vaak ingehouden.’

‘Wij stellen vast dat panden worden verhuurd die niet eens in orde zijn met de brandveiligheid’, zegt Doucet. ‘Als wij verzoekschriften sturen om gebreken te herstellen, worden die genegeerd.’

Het zijn vaak schaamteloze praktijken, zegt Doucet. ‘Maar of het altijd huisjes*melkerij is, valt juridisch moeilijk hard te maken. Daarvoor moet het gaan om iemand die doelbewust minderwaardige panden voor veel te hoge prijzen verhuurt aan kwetsbare groepen. Dat is aan het gerecht om uit te maken. Wij blijven beschaafd en spreken over veelverhuurders.’

‘Het kan zijn dat zij panden verhuren die nog in orde zijn, maar dat er een business achter zit, valt niet te ontkennen. Die eigenaars moeten meestal zelf niet op zoek naar huurders. Ze worden door andere vluchtelingen aangedragen. Als de ene naar een betere woning vertrekt, is er altijd wel iemand anders die hij kent die in grotere nood verkeert en die zijn plek inneemt.’


Ratten vangen met lijm

We bezoeken in Leuven vier panden en spreken met een tiental vluchtelingen die allemaal over dezelfde problemen getuigen.

In één gebouw zeggen de bewoners dat de ratten ’s avonds uit de opengebroken kokers in de gangen kruipen. Met lijm op de grond proberen ze de ratten te vangen. Of ze dekken de gaten met karton af om ze tegen te houden. Enkele dagen later stuurt A., een Irakese vluchteling die sinds 2015 in ons land is, een filmpje van zo’n rat. Hij woont hier al meer twee jaar. Verwarming heeft hij niet. Zich warm houden doet hij onder een dik pak dekens. Toch vindt hij het hier beter dan waar hij voordien heeft gewoond. ‘Daar was het de jungle.’

Die ‘jungle’ ligt ook in hartje Leuven, en ook hier wonen alleen vluchtelingen, vooral uit Afghanistan en Irak. De zware voordeur staat altijd open omdat het slot kapot is. In de gang ligt de post verspreid op de grond. Brieven gaan verloren. Achteraan puilen de containers uit van het afval.

‘Tot voor een paar maanden stonden die containers hier niet eens’, zegt A., een Afghaanse vluchteling die hier sinds een klein jaar met zijn vrouw en zes kinderen woont. ‘Vroeger lag het afval in de gang.’ De afvalberg is een speeltuin voor ratten. We zien er één wegglippen, te snel om op beeld vast te leggen. De dag nadien is het afval opgeruimd. Volgens A. had de eigenaar lucht gekregen van het bezoek van journalisten.

De gemeenschappelijke keuken in de kelderverdieping is vuil. De verlichting werkt niet. Een gootsteen is uitgebroken, niet duidelijk waarom. ’s Nachts komen hier vreemden slapen of marihuana dealen, zegt A. ‘Mijn vrouw durft al twee maanden niet meer naar de keuken te komen omdat ze zich hier niet veilig voelt.’

Het is maandag, toch zijn al zijn kinderen thuisgebleven. ‘Zij moeten op matrassen op de grond slapen. Ze zijn moe en vallen op school vaak in slaap. Daarom komt de school vandaag eens kijken hoe wij hier leven’, zegt de vluchteling.

‘De verwarming werkt niet. We hebben ook al een tijdje geen warm water meer. Wanneer mijn bovenbuur de douche gebruikt, sijpelt het water langs de muur. We hebben ook last van ongedierte. Wanneer we onder de mat en in de kasten de dode insecten bijeenvegen, hebben we een vuilblik vol.’


Douchen in de fitness

A., een andere vluchteling uit Irak, woont nog maar een maand in het pand. Zijn kamer oogt op het eerste gezicht best fraai. ‘Maar al na enkele dagen werden de gebreken zichtbaar’, vertelt hij. ‘Vanuit de gaten waar de verwarmingsbuizen uit de muur komen, komen de muizen gekropen. Wanneer ik mijn raam open, komen ze naar binnen en lopen ze recht naar mijn afvalzak. Douchen doe ik bijna elke avond in de fitness omdat ik geen warm water heb. En als ik mijn microgolfoven en tv tegelijk opzet, valt de elektriciteit uit.’

‘Om mij met warm water te kunnen wassen, gebruik ik mijn waterkoker’, zegt M., die acht jaar geleden uit Irak is gevlucht, aan de KU Leuven heeft gestudeerd en na een jaar werken in Koeweit sinds kort weer in Leuven woont. ‘De gemeenschappelijke keuken werkt niet naar behoren, maar op mijn kamer heb ik geen aanrecht, dus moet ik mijn borden en bekers in de douche wassen. Maar wanneer ik de douche gebruik, staat mijn vloer onder water. Ik zit duidelijk met een lek. Het water drupt dwars door het plafond, vlak naast het verlichtingspunt. Het is gewoon gevaarlijk om hier te wonen. Maar wanneer ik de eigenaar vraag om het lek te repareren, antwoordt hij niet.’

‘Toen ik het huurcontract tekende, heb ik er niet aan gedacht om eerst eens alles grondig te controleren. Ik dacht dat de eigenaar een goede en eerlijke persoon zou zijn, omdat hij een Belg is’, zegt A., die zich in de fitness doucht. ‘Mijn buren hebben mij intussen gezegd dat hij veel problemen heeft, ook met de overheid, en dat hij een dief is. Had ik dat maar geweten. Vorige week suggereerde iemand dat we misschien naar de stad moeten gaan om te protesteren. Zou dat iets uithalen, denkt u?’


Crazy man

Het is M. die het idee opperde. Hij voelt zich bedrogen. ‘Ik ben goed opgeleid. Ik had nooit verwacht dat ik in deze situatie zou belanden. Ik ben naar het stadhuis geweest om te zeggen dat het gevaarlijk is om hier te wonen, maar daar kreeg ik te horen dat het gebouw volgens de laatste controle in orde is. Ze willen niet eens komen kijken! Er is niemand die naar ons luistert. Ik ben echt van plan om voor het stadhuis te protesteren. Ik heb voor de SP.A gestemd. Ik zou de burgemeester (SP.A’er Mohamed Ridouani, red.) willen vragen: wat doet u om ons te beschermen tegen deze crazy man? Waarom laat u toe dat hij ons kan bedriegen? Waarom vergeet u uw inwoners?’

‘Ik ken niet elk dossier uit het hoofd, maar als vluchtelingen klachten hebben, luisteren wij zeker naar hen’, zegt schepen van Wonen Lies Corneillie (Groen). ‘Voor discussies over contracten sturen wij de mensen door naar de huurdersbond, waarmee wij goed samenwerken. Voor ernstige inbreuken op de Vlaamse wooncode schakelen wij de wooninspectie in, zodat een gerechtelijk onderzoek kan worden gestart. Onze dienst Wonen kan ook vaststellen of gebouwen ongeschikt of onbewoonbaar zijn. Wij hebben die controles opgedreven, maar soms is het moeilijk een evenwicht te vinden. Wanneer de burgemeester een pand onbewoonbaar verklaart, wil dat zeggen dat de bewoners een andere oplossing moeten zoeken, terwijl wij liever zien dat de eigenaar verbeteringswerken uitvoert zodat die mensen kunnen blijven.’


Nieuwkomers lokken

‘Wij stimuleren eigenaars om hun panden in orde te stellen’, zegt Corneillie. ‘Bij vermoedens van huisjesmelkerij of malafide verhuurders spelen wij kort op de bal en houden wij de procedures zo kort mogelijk. Wij hebben de indruk dat Appeltans zich in het nauw gedreven voelt, want hij is veel panden aan het verkopen.’

In dat geval, zegt Corneillie, probeert de stad haar voorkooprecht te gebruiken. ‘Maar dat kan niet altijd. Sommige panden zijn zo slecht dat het te lang zou duren voor wij ze weer op de markt zouden kunnen brengen. Wij kunnen ook niet voorkomen dat verhuurders zoals Appeltans nieuwe panden kopen en weer beginnen te verhuren. Er lopen gerechtelijke procedures tegen Appeltans waar ik niets over kan zeggen, maar meestal staan op strafrechtelijke inbreuken alleen geldboetes. Een algemeen verbod om te verhuren bestaat niet.’

‘Via het OCMW en het Woonanker van het CAW proberen wij te voorkomen dat kwetsbare mensen in slechte panden terechtkomen, maar soms zijn vluchtelingen al blij dat ze een dak boven hun hoofd hebben en hebben ze al contact met bijvoorbeeld Appeltans nog voor ze met een maatschappelijk assistent hebben gepraat. Wij hebben de indruk dat hij nieuwkomers heel goed naar zich toe weet te lokken. Er blijven ook nieuwe vluchtelingen komen. Zo blijft het een beetje dweilen met de kraan open. Wij doen wat wij kunnen.’

Joy Verstichele van het Vlaams Huurdersplatform vindt het een goede zaak wanneer lokale besturen de controles op woonkwaliteit opdrijven. ‘De sleutel ligt bij verplichte conformiteitsonderzoeken bij aanvang van de huur en bij een versterkte wooninspectie. Die is onderbemand waardoor veel schrijnende toestanden jaren kunnen voortbestaan’, zegt hij.

‘We moeten ook een veel ambitieuzer sociaal woonbeleid voeren. Vlaanderen telt 6 procent sociale woningen, in buurlanden is dat 15 tot 30 procent. Een voldoende ruime sociale huurmarkt kan een positieve impact op de private huurmarkt hebben. Eigenaars zullen hun minderwaardige panden dan moeten verbeteren omdat ze die anders niet meer verhuurd krijgen. Daar staan we nog mijlenver van. Er staan 154.000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning. Al die mensen moeten vandaag ergens op de al overbevraagde privéhuurmarkt terecht kunnen. Wie wrijft zich in de handen, denkt u?’


DS, 02-11-2019 (Yves Delepeleire)