Als de plusouder geen pluspunt is
Wie als kind een slechte relatie had met zijn of haar stiefvader of -moeder, heeft als volwassene meer kans op zwaar depressieve klachten.

Ze zijn al lang geen uitzondering meer, de kinderen die opgroeien in een nieuw samengesteld gezin. Een op de tien gezinnen is vandaag een puzzel van een biologische en een plusouder, van biologische en stiefkinderen. Dat leerde de gezins*enquête van minister van Welzijn en Gezin Jo Vandeurzen (CD&V) vorig jaar.

Wat al dat scheiden en samens*tellen doet met een kind, komen we slechts mondjesmaat te weten. Zeker wat de langetermijneffecten betreft, staat het onderzoek nog in de kinderschoenen. Daarom is de studie van Katya Ivanova (Tilburg University) en Matthijs Kalmijn (Universiteit van Amsterdam) bijzonder. De sociologen baseerden zich op het onderzoek ‘Ouders en kinderen in Nederland’. Ze analyseerden de data van 3.890 Nederlandse jongeren tussen de 25 en 35 jaar oud, waarbij een ruime helft als vijftienjarige deel uitmaakte van een nieuw samengesteld gezin. Daaruit bleek een bijzondere link met depressie.


1. Conflict zindert lang na
Het blijkt een constante: als er conflict is binnen het gezin, gaat dat ten koste van het welzijn van de betrokkenen. Voor de kinderen kan zoiets zelfs nazinderen tot op latere leeftijd. De Nederlandse studie toont hoe genadeloos de erfenis kan zijn: wie als kind een vechtscheiding meemaakte en nadien ook nog eens een moeilijke relatie opbouwde met de nieuwe partner van de ouder(s), heeft tweemaal zoveel kans op zwaar depressieve klachten als kinderen van wie de ouders niet scheidden (zie grafiek).
Hoe zwaar conflict kan door*wegen, toont ook de bevinding dat kinderen die in hun jeugd een ouder verloren later niet meer depressie rapporteerden.


2. Plusvader kan beschermen
Een verklaring hebben de Nederlandse onderzoekers niet, maar als een kind een goede band heeft met de stiefvader, dan heeft het later minder kans op zware depressie. De plusvader ‘beschermt’ het pluskind dus in zekere zin voor latere psychische problemen. Een goede band met de plusmoeder heeft dat effect niet. ‘Om daarin meer inzicht te krijgen, proberen we een vervolgonderzoek op te zetten’, zegt Katya Ivanova. ‘We willen namelijk graag de kant van de biologische en de stiefouders horen. Want een scheiding doormaken en een nieuw leven opbouwen met stiefkinderen is complex. Ook op hun welzijn en leven heeft dat een grote impact.’

3. Niet scheiding zelf, wel conflict tekent kinderen
In totaal gaf een derde van alle bevraagde jongeren aan dat hun ouders tijdens hun kindertijd veel ruzie maakten. Een derde van de jongeren in een nieuw samengesteld gezin gaf ook aan geregeld tot veel conflict te hebben gehad met zijn of haar stiefvader of -moeder.

De gevolgen van conflict kunnen veelvoudig zijn’, zegt Ivanova. ‘Het kan ertoe leiden dat je niet goed met conflict om kunt gaan en later moeilijk volwaardige relaties opbouwt. Of dat je door de vele conflicten weinig steun hebt ervaren van je ouders. Dat kan er allemaal toe bijdragen dat je als volwassene meer kans hebt op depressie. Het is een belangrijke boodschap voor ouders, in elke fase van hun huwelijk, scheiding of leven na de scheiding: niet het scheiden zelf tekent kinderen, wel de mate waarin ze met conflict te maken krijgen. Want wat we ook zien in ons onderzoek: een kind met gescheiden ouders die nog door eenzelfde deur kunnen, dat ook nog eens een goede band heeft met de plusouders, doet het even goed op het vlak van psychisch welzijn als een kind van niet-gescheiden ouders.’

GETUIGENIS
‘Begrip mag geen eenrichtingsverkeer zijn’

Johanne* (31) en haar zus hadden als tiener geen goede band met hun stiefmoeder. ‘De woede heeft lang in mijn lijf gezeten.’
BRUSSEL‘Ik was twaalf toen mijn ouders uit elkaar gingen, omdat mijn vader de buurvrouw interessanter vond dan mijn moeder. Dat klinkt hard, als ik het zo zeg, maar ik kon als dochter toch enigszins begrip opbrengen voor mijn vader. Het is niet zo vreemd dat je verliefd wordt op iemand anders op een moment dat je huwelijk hapert. En de buurvrouw was gewoon een heel toffe vrouw, dat vond ik destijds ook. Alleen veranderde dat allemaal toen we een nieuw samengesteld gezin werden. De buurvrouw had zelf drie kinderen opgevoed volgens haar gewoonten. Ze kon er weinig begrip voor opbrengen dat dat niet evident was voor mij en mijn zus. Nochtans vind ik het in zo’n situatie aan de volwassene om zich aan te passen aan een kind en niet andersom.’

‘Met ons gezin ging het snel bergaf. Hoewel we met de vijf kinderen een hechte vriendschap opbouwden, kreeg mijn stiefmoeder het steeds moeilijker met ons: ze zette haar kinderen tegen ons op, wilde mijn vader niet met ons delen, stelde veel regels op … Het escaleerde en na zes jaar gingen mijn vader en de vrouw uit elkaar. Dat voelde als een opluchting, hoewel ik nooit echt afscheid heb kunnen nemen van de drie andere kinderen. De vriendschap is helemaal weg, omdat ze hun moeder niet willen kwetsen en dus niet in een loyaliteitsconflict willen komen.’

‘Ik en mijn zus hebben daardoor als tieners jaren op de tippen van onze tenen gelopen. Het was altijd stresserend, nooit ontspannen. Het is dertien jaar geleden, maar de woede en zelfs haat hebben lang in mijn lijf gezeten.’
Psychologische hulp

‘Ik en mijn zus hebben als tieners jaren op de tippen van onze tenen gelopen’
‘Vandaag begrijp ik beter dat het ook voor de buurvrouw niet makkelijk geweest moet zijn, maar ik blijf het jammer vinden dat begrip eenrichtingsverkeer is gebleven. Mijn zus heeft er nog harder onder geleden dan ik: na de scheiding heeft ze psychologische hulp gezocht en zijn er zelfs verschillende opnames geweest. Vandaag gaat het stilletjesaan beter met haar, maar het blijft een kwetsbaar evenwicht.’

‘Wat al die tijd, en zelfs tot op vandaag, ontzettend heeft geholpen, is dat onze ouders nog steeds goed met elkaar overeenkomen en dat ze ons ook altijd hebben geloofd. We zijn geen mensen die makkelijk over onze emoties praten, maar we hebben wel altijd gevoeld dat we belangrijk voor hen waren, dat we op de eerste plaats staan en hen kunnen vertrouwen. Inmiddels ben ik zwanger en word ik zelf voor het eerst moeder. Ik zal mijn best doen om ons kind zich veilig te laten voelen. En ik wil het leren om over gevoelens te praten, want ik weet: het is niet omdat een kind niets zegt, dat het zich goed voelt.’ (vsa)
* Johanne is een schuilnaam. Naam en contactgegevens zijn bekend op de redactie.

Bron: De Standaard, 4 nov 2019
https://www.standaard.be/cnt/dmf20191103_04698109